Antigenlar haqida ma’lumot - Tibbiyot - Slaydlar

Antigenlar haqida ma’lumot

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

17.7900390625 KB

Ko'chirib olish

Antigenlar haqida ma’lumot Reja: 1. Antigenlarning asosiy xususiyatlari. 2. Antigenlarning turlari. 3. Organizmning konstitutiv (tug‘ma) himoya omillari.Fagotsitoz .

Antigen genetik yot moddalar bo‘lib organizmda spesifik immun reaksiyaga kirishishi va shu reaksiya natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar bilan o‘zaro ta’sirlashish xususiyatiga ega. Antigen bo‘lib organizmning o‘zining genomi o‘zgargan hujayralari va ular hosil qilgan molekulalari: boshqa hayvonlar va o‘simliklarning hujayralari va ular sintezlagan moddalar; mikroorganizmlar, ularning metabolizmi va parchalanish mahsulotlari, shuningdek, sintetik organik molekulalar xizmat qilishi mumkin. Antigenlarning asosiy hususiyatlari yot moddaligi (begona tabiatliligi) antigenligi, immunogenligi va maxsusligi. Yot tabiatliligi antigenning ajralmas qismidir. Hayvonlar o‘rtasida genetik qarindoshlik qancha yaqin bo‘lsa ularning moddalarini antigenlik xususiyatlari shuncha yomon namoyon bo‘ladi. Masalan: Buqalar qon zardobi oqsillari sigirlar uchun antigen emas, MShH uchun kuchsiz antigenlik va ot, quyon, parranda va boshqa hayvonlar uchun yaqqol antigenlik ko‘rsatadai. Antigenlik deganda antigen molekulasining immun tizim komponentlarining faollashtirish va immunitet omillari (antitelo, klon, effektor limfotsitlar) bilan maxsus o‘zaro ta’sirlashish potensial hususiyatlari tushuniladi. Immunogenlik antigenning spesifikligiga bog‘liq bo‘lmagan holda immun javob chaqirish xususiyatini aniqlaydi. Yot moddalarning hujayra barcha elementlarining qo‘sha olish hususiyati ularning immunogenligining asosini tashkil etadi. Antigenlarning immunogenligi nafaqat molekulalari xususiyatlariga, balki ularni organizmga kiritish yo‘li va rejimiga, shuningdek qo‘shimcha ta’sir etish (M: ad’yuvantlarni qo‘llash) ga bog‘liq. Maxsusligi - antigen moddalari qurilishining o‘ziga xosligi bo‘lib shunga ko‘ra ular bir biridan farq qiladi. Maxsusligi antigen determinantasi yoki epitopi, yani uning molekulasining kichik qismi (bo‘lagi) faqat o‘ziga komplementar bo‘lgan antitelo yoki T-limfotsitlar retseptorlari bilan birikadi. Har bir antigenlarda bunday qismlar miqdori turlicha va o‘zi birikishi mumkin bo‘lgan antitelo molekulalari sonini (miqdorini) (AG) belgilaydi (valentlik). Determinantlar soni antigenining valentligini belgilaydi. Antigen oqsillarning molekulalarining massasi ortib borishi bilan proporsional ravishda uning valentligi ortib boradi.

Antigenlik nafaqat oqsillarga balki ko‘plab murakkab polisaxaridlar lipopolisaxaridlar, polipeptidlar, shuningdek ayrim sun’iy yuqori polimer birikmalar yani o‘zida maxsus yot moddalik xususiyatini saqlovchi moddalarga xos bo‘lishi mumkin. 2. Immun reaksiya chaqiradigan va uning mahsulotlari bilan o‘zaro ta’sirlashadigan moddalar to‘la qiymatli (to‘liq) antigenlar deyiladi. Ularning molekular massasi 10000 Da dan oshadi. To‘liq antigenlar odatda polivalent hisoblanadi va ularning 1 ta molekulasida 10-20 ta va ko‘proq epitoplar bo‘lishi mumkin. Noto‘liq (gaptenlar) antigenlar odatdagi sharoitda immun reaksiya chaqirmaydi. Ularga uglevodlar, lipidlar steroidlar, dori preparatlari, ko‘pchilik kimyoviy moddalar va nuklein kislotalar kiradi. Ular organizm oqsillari, masalan: albuminlar, shuningdek hujayra yuzasidagi oqsillar (eritrotsitlar, leykotsitlar bilan bog‘langach immun javob ishga tushadi. Natijada gapten bilan o‘zaro ta’sirlashuvchi antitelolar hosil bo‘ladi. Shu gapten qaytadan organizmga tushganda ikkilamchi immun javob paydo bo‘ladi va ko‘pincha yuqori allergik reaksiya ko‘rinishida bo‘ladi. Oqsil molekulasiga biriktirishi yo‘li bilan olingan yangi immunologik maxsuslikni ta’minlovchi antigenlar konyugatlangan antigenlar deyiladi. Fizikaviy holatiga ko‘ra antigenalar korpuskulyar (bakteriya, eritrotsitlar) va molekular-dispres (eruvchi)larga bo‘linadi. Antigenlarning ikkita asosiy turi: ekzogen (organizmdan tashqarida yuzaga kelgan) va endogen turlari farqlanadi. Ekzogen antigen infeksion va noinfeksionlarga bo‘linadi. Infeksion antigenlar bu bakteriya, virus, zamburug‘, soddalilardir. Bakterial antigenlarning maxsus guruhga oid (bir oila yoki avlodining har xil turlarida uchraydi), maxsus turga oid (bir turning turli xil vakillari orasida), maxsus tipga oid (serologik variantlarni aniqlaydi- serovariantlar, antigen variantlar tur ichida) turlari mavjud. Bakteriya hujayrasida joylashishiga qarab O-,N- va K antigenlar (O- somatik, N-xivchinli va K-kapsula) farqlanadi. Bakteriyalar toksinlari va fermentlari ham ularning antigenlari hisoblanadi. Bakteriyalarda shuningdek protektiv antigen farqlanadi. Bu barcha antigen determemanantlari (epitoplar) yig‘indisi bo‘lib ayniqsa kuchli immun javob chaqiradi va bu organizmni shu qo‘zg‘atuvchi bilan qaytadan kasallanishini oldini oladi.

Endogen antigenlar orasida auto- va neoantigenlar ahamiyatlidir. Autoantigenlar organizmda fiziologik sharoitda sintezlanadigan uning strukturasi o‘zgargan antigenlaridir. Odatda ular immunogen emas tolerantlik yo‘qolsa yoki biologik barerlar butunligi buzilganda organizm immun javob qaytarilishi mumkin. Neoantigenlar organizmda genetik mutatsiyalar yoki modifikatsiyalar natijasida yuzaga keladi va har doim yot tabiatlidir. Begonalik darajasiga qarab ksenogen, allogen va izoantigenlar farqlanadi. Ksenogen (geterologik) evolyusion taraqqiyotning turli bosqichlarida turgan organizmlar uchun umumiy antigenlardir. Allogen antigenlar (guruhli) genetik qarindosh bo‘lmagan lekin 1 turga kiruvchi organizmlar uchun umumiydir.Odamlarda qon guruhi, to‘qimalariga mos kelmasligi, mikroorganizmlarda seroguruhlar misol bo‘ladi. Izogen antigenlarga bir tuxumdan rivojlangan egizaklar, inbred hayvonlar misol bo‘lib, ular faqatgina genetik identik organizmlar uchun umumiydir. Antigenning fizik-kimyoviy xususiyatlari, kiritish sharoiti makroorganizmning reaksiyasi va reaktivligining xarakteriga qarab immunogen, tolerogen va allergen antigenlar farqlanadi. Immunogenlar normal immun javobni shakllantiradi. Tolerogenlar esa oqsilga umuman immun javobni hosil qilmaydi. Ayrim antigenlarga javob bermaslikdan immun mos kelmaslik va allergik xolatni oldini olishda foydalaniladi. Allergenlar esa patologiya chaqiradi. Antigen maxsuslikning turga oid guruhga oid tipga oid geteromaxsuslik to‘g‘risida gapirildi. Bundan tashqari: Funksionnal maxsuslik - bu biror bir organik molekulaning funksiyasi bilan bog‘liqdir. Turli hayvonlarda bir xil vazifani bajaruvchi oqsillar antigenligi sifatida juda o‘xshash. Lekin bular bari bir idenptik emas. Turlar aro farqlar mavjud. Stadiomaxsuslik - embriogenez immunologiyasi rivojlanishi bilan yuzaga kelgan tushuncha.

Embrional rivojlanishning ayrim bosqichlarida hayvonlarning ayrim to‘qimalarida ilgari bo‘lmagan va shu turning katta yetuk organizmlarida uchramaydigan antigenlar topilgan. Gaptenomaxsuslik - u yoki bu gaptenlar guruhi tomonidan xosil qilingan antigen maxsuslik. Bunga K Landshteynerning kompleks antigenlari misol bo‘la oladi. Dori vositalariga antibiotiklarga, allergik dermatitlar misol bo‘la oladi. Bunda dori vositalari, antibiotiklar, turli bo‘yoqlar gaptenlar vazifasini bajaradi va allergiya chaqiradi. Kontagen antigenlar o‘z tipdagi antiteslar: gapten determinent guruhiga qarshi organizmning o‘z oqsil molekulalari determinantlariga qarshi shuningdek gapten guruhi bilan birikishi natijasida hosil bo‘lgan kimyoviy modifikatsiyalangan molekulalarga qarshi ishlab chiqarilishini stimullaydi. Patologik maxsuslik patologik o‘zgargan to‘qimalar uchun xos bo‘lgan antigenlarni o‘zgarishda kiritilgan tushuncha “Kuyish”, “Nurlanish” “O‘sma”antigenlari misol bo‘ladi va shu kasalliklar paytida paydo bo‘ladi. 3. Organizm konstitutiv (nomaxsus) va indutsibel (maxsus) omillar yordamida antigenlardan himoya qilinadi. Konstitutiv (tug‘ma) ximoya mexanizmlarining farqli xususiyati destabillovchi omillar ta’siridan qat’iy nazar ularning doimiy ravishda organizmda bo‘lishi, yaqqol maxsuslikning yo‘qligi, ya’ni turli omillar ta’siriga bir xil javob berilishidadir. Konstitutiv himoya to‘siqlariga qoplamalarning o‘tkazmasligi, lizotsim, gidrolitik fermentlar va oshqozondagi xlorid kislota, interferon, yallig‘lanish, fagotsitoz, komplement tizimi va qonda uchraydigan boshqa konstitutiv himoyaning gumoral omillari kiradi. Lizotsim muromidaza gidrolitik fermenti molekular og‘irligi 14-16 kDa, sintezi mikrofaglar, neytrofillar va boshqa fagotsitar hujayralar tomonidan amalga oshirilib doimiy ravishda organizm to‘qima va suyuqliklarga to‘lib turadi. Ferment, qon, limfa, ko‘z yosh, sut, sperma, urogenital, nafas olish va oshqozon ichak trakti shilliq, pardalarida, miyada saqlanadi. Sutkada bir necha 10 gramm ferment sintezlanadi. Lizotsim bakteritsid va bakteriostatik ta’sirga ega. Bundan tashqari fagotsitoz va antitelo xosil bo‘lishini faollashtiradi. Komplement - qon zardobi va organizmning boshqa suyuqliklarining ko‘p komponentli oqsillari tizimi bo‘lib, gemeostazni

saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Komplement oqsillari qon zardrbida, asosan β-globulinlar fraksiyasida saqlanadi. Komplement omillari jigar hujayralari-gepatotsitlar (90% i), shuningdek, monotsit, makrofaglar, buyrak epiteliyasi, epitelial hujayralar tomonidan ishlab chiqariladi komplement oqsillarining 19 xili (S1, S2.....va h.) mavjud. Interferon oqsil moddalari guruhi bo‘lib immun javobning turli mexanizmlarini boshqarishda qatnashadi. Interferon xosil bo‘lishining induktorlari viruslar, bakteriyalar, toksinlar, mitogenlar va boshqa. Interferonlar sitokinlar avtonom guruhini hosil qiladi. Ularning umumiy xususiyati ularda viruslarga qarshi faollikning mavjudligidir. Lizinlar - qon zardobi oqsillari virus, bakteriya, eritrotsitlarni eritib yuborish (lizis) qobiliyatiga ega. Laktoferrin oqsili - so‘lak, ko‘z yoshi, sut bezlari, oshqozon ichak, nafas olish, siydik ayirish sistemalari sekretlari tarkibiga kiradi. Epiteliy qavatini mikroblardan himoya qiladi. Lektoferrin maxalliy immunitet omili sanaladi. Qon zardobi ingibitorlari - oqsil tabiatli viruslarga qarshi moddalar, qon zardobida saqlanadi, nafas va ovqat hazm qilish trakti sekretlarida organ va to‘qimalar ekstraktlarida bo‘ladi, viruslarni hujayradan tashqarida faolligini pasaytiradi. Fagotsitoz - organizm uchun yot moddalarning maxsus hujayralar fagotsitlar tomonidan hazm qilinishi, inaktivatsiyasi jarayoni. Fagotsitlarga mikrofaglar va monotsitlar kiradi. Bu hujayralarning funksional elementlari lizosomalar hisoblanib ular kattaligi 0.25-05 mkm kattalikdagi granulalardir. Lizosomalar antigenlarni parchalashni ta’minlovchi turli ferment va moddalarni saqlaydi.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O‘zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ‘ quv qo ‘ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Т ом 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й

O'xshashlar

Pankreatit haqida ma’lumot

Koronavirus haqida ma’lumot

Revmatizm nima. Kasallik haqida umumiy ma’lumot

Apoptoz haqida

Tamaki zararlari haqida