Akseleratsiya - Tibbiyot - Slaydlar

Akseleratsiya

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

738 KB

Ko'chirib olish

Akseleratsiya www.arxiv.uz

• XIX-XX asr boshlarida ko’p mamlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishning tezlashganligi aniqlangan. Bu haqda 1875 yilda matbuotda elon qilingan. 1935 yilda nemis olimi Koh o’sish va rivojlanishdandagi tezlashuvni akselerasiya deb aytgan. Akseleratiya- lotincha tezlashuv degan manoni bildiradi. Akseleratsiya-yosh avlodning jismonan va ruxan o’sishidir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• So’ngi 100 yil ichida yangi tug’ilgan chaqaloqning bo’yi 5-6sm ga, kichik va o’rta maktab yoshdagi bolalar bo’yi 10-15 sm ga vazni esa 8-10 kg ga ortdi. www.arxiv.uz

• Umruzayishi, hayz kechroq tugashi va odam rivojlanishidagi boshqa o’zgarishlarni o’z ichiga oladi. Akseleratsiya ko’pgina olimlarni qiziqtirib kelgan. Bunga sabab: ultrabinafsha nurlar desa, ikkinchisi magnit to’lqinlari, bazilari esa komik nurlar deb aytadilar. Oksidlar, tuzlar, vitaminlar ortishi, fan va tex ta’lim-tarbiya, sport va jismoniy mexnat bilan shug’illanish, genetik omillarni ham misol qilib keladilar. Mamlakatimizda mustaqillikga erishganimizdan so’ng bolalarning individalosish va rivojlanishga katta etibor berilmoqda. Chunki bolalar salomatligini saqlash davlat ahamiyatiga ega bo’lgan birinchi darajali ishlardan hisoblanadi. www.arxiv.uz

O’sish va rivojlanish akseleratsiyasi. • Akseleratsiya - tezlashuv degan ma‘noni anglatadi. Organizmdagi morfologik va funktsional rivojlanishga tegishlidir. Butun dunyo olimlarining aniqlashicha, keyingi bir necha o’n yilliklar davomida inson organizmining rivojlanishi sekin asta tezlashib bormoqda www.arxiv.uz

• Dastlab akseleratsiya bo’y o’sishiga tegishlidir. 1930-40 yillarga nisbatan hozir to’g’ilayotgan bolalarning bo’yi 1 sm uzundir. Hisoblashlarga qaraganda Bolgariyada 18 yoshli o’g’il va qiz bolalarning bo’yi oxirgi 24 yil ichida 4,9- 3,9 sm ga oshgan. Angliyada 8-12 yoshli o’g’il va qiz bolalarning bo’yi keyingi 40 yil ichida 7,5-13 sm ga oshgan. www.arxiv.uz

• Olimlarning tekshirishlari shu narsani ko’rsatadiki, akseleratsiya holati tana og’irligining o’zgarishida ham o’z aksini topmoqda. Keyingi 30-40 yillar ichida tug’iladigan bolalar og’irligi o’rtacha 200 gr ko’paygan. Hozir bir yoshlik bolalar bundan 50 yil oldingiga qaraganda 1,5-2 kg og’irroqdir. • Shu narsa ma‘lumki, o’g’il va qiz bolalarning jinsiy yetilishi ham ancha tezlashgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Akseleratsiya faqatgina bolaning bo’yi va og’irligiga tegishli bo’lib qolmasdan uning aqliy faoliyatiga ham tegishlidir. Radio, televidenie va taetrlarning ko’payishi tufayli yoshlar ko’plab informatsiya olmoqda, aqliy jihatdan tezroq rivojlanmoqda. www.arxiv.uz

Akseleratsiya holat i geliogen nazariya-quyosh nuri tasiri orqali elementar nazariya-oziq moddalar serobligi orqali urbanizatsiya nazariya-turmush madaniyatini yuksalishi orqali www.arxiv.uz

• Lekin yuqoridagi nazariyalarning birontasi ham akseleratsiyaning asosiy sababini tushuntira olmaydi. Rossiya olimlarining fikricha akseleratsiyaning asosiy sababi bolalar orasida kasalliklarning keskin kamayib ketishi, ovqatlanish sifati va turmush sharoitining yaxshilanishi, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishning yaxshi yo’lga qo’yilishidir. www.arxiv.uz

• Shunday qilib, akseleratsiya ham sotsiologik, ham biologik nuqtai nazardan inson hayot sharoitining yaxshilanib borishi ko’rsatgichidir. • Akseleratsiya tufayli bo’ladigan jsmoniy va ruhiy o’zgarishlar pedagoglar va tarbiyachilar oldiga yangidan yangi vazifalar qo’yadi va bu sohada ko’pdan ko’p ishlar qilinishi kerak. www.arxiv.uz

• Aks е l е ratsiya iborasini 1975 yilda n е mis vrachi R.Kox taklif kilgan u lotinchada "t е zlashuv" d е gan ma'noni b е radi. Aks е l е ratsiya tushunchasiga bolalar va usmirlarning usish va rivojlanishining t е zlashuvi, balogatga е tish davrining bir muncha t е zlashuvi s е nsor m е xanizmlar: kurish, eshitish, v е stibulyar, xid bilish, ta'm bilish, samatik (muskul) sist е malarining oldingi avlodlarga nisbatan t е zrok rivojlanishi kiradi. Bu sist е malar M.A.S. asosiy bulimlarining muvofiklashgan struktura el е m е ntlari xisoblashda (misollar k е ltirish) yashash soglikni saklash, sport, radio, t е l е vizor, va x.k. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Irsiyat d е ganda tirik organizmning uzidan k е yingi naslga uziga xos b е lgilari koldirish xususiyati tushuniladi. Bunga ota-onalar uz nasliga g е n е tik axborotni utkazish natijasida erishishi mumkin. • Erkak va ayol jinsiy xujayralari g е n е tik mat е rialining birlashishi va taksimlanishi jarayonida irsiy b е lgilar asosni tashkil kiladi. Xozirgi g е n е tikaning asosiy kons е ptsiyasi shundan iboratki barcha irsiy b е lgilar DNK (d е zoksiribolnukl е in kislota) orkali utib, uruglangan tuxum xujayrada bulingan usha struktura va usha tarkibdagi oksillar sint е zni ta'minlaydi. • DNK mol е kulasining ayrim kismi biror b е lgi xosil bulishni nazorat kiladi va G Е N d е b ataladi. www.arxiv.uz

• XIX asr oxiri XX asr boshlarida kup mamlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishini tezlashganligi aniklangan. Bu xakdagi ma ь lumotlar 1876 yilda matbuotda e ь lon kilingai. 1935 yilga kelib nemis olimi Ye.KOX o’sish va rivojlanishdagi sodir bo’layotgan tezlashuvni akseleratsiya deb atagan. Akseleratsiya — lotincha suz bo’lib tezlashuv degan ma ь noni bildiradi. Akseleratsiya yosh avlodning ruxan va jismonan tez o’sishidir. Akseleratsiya 100 yil, ya ь ni bir asr ichida yaqkrl ko’zga tashlanganligi uchun, akseleratsiya keng ma ь noda "sekulyarniy trend" ya ь ni asriy tendentsiya deyiladigan bo’ldi. Sunggi 100 yil ichida yangi tug’ilgan chakaloklarning buyi 5~6 smga, kichik va urta maktab yoshidagi bolalarning buyi 10~15 smga, vazni esa 8-10 kgga ortdi. Bundan tashqari akseleratsiya katta odamlar tana ulchamlarining ortishini, odam umrining uzayishini, xayz kechrok tugashini, ruxiy funktsiyalar va odam rivojlanishidagi boshqa uzgarishlarni uz ichiga oladi. www.arxiv.uz

• Akseleratsiya masalasi ko’pgina dunyo olimlarini kiziktirib kelgan. Ular akseleratsiyaga olib keluvchi bir nechta omillarni kursatib beruvchi o’z gipotezalarini yaratganlar. Jumladan, ba ь zi olimlar ul ь trabinafsha nurlarning kuchli ta’siri bolalarning tez o’sishiga sabab bo’lmokda, desalar boshkalari esa magnit to’lkinlarining ichki sekretsiya bezlariga ta ь sirini aytadilar. Yana birlari buni kosmik nurlarga bog’laydilar. Oksillar, yog’lar, uglevodlar, mineral tuzlar va vitaminlarga bo’lgan extiyojning ortishi, fan va texnikaning olga siljishi, ta ь lim—tarbiya jarayonida yangi shakl va usullarning paydo bo’lishi, sport va jismoniy mexnat bilan shug’ullanish, genetik omillarni xam misol qilib keltiradilar. Bu omillarni biologik va ijtimoiy omillar deb atashimiz mumkin. Demak, o’sish va rivojlanish murakkab protsess bo’lib, undagi yashirin miqdor uzgarishlari ochikdan~ochik sifat uzgarishlari va ko’rinishlariga olib keladi. M—n. bola balog’atga yeta boshlashi bilan, atrof muhitga, borlikka, undagi uzgarishlarga kizikish bilan e ь tibor berishi, ayniksa yasli va maktabgacha yoshdagi bolalarda suz boyligini ortishini kuzatish mumkin. www.arxiv.uz

• Mamlakatimizda mustakillikka erishganimizdan sung, bolalarning individual o’sish va rivojlanishiga katta e’tibor berilmokda, chunki bolalar salomatligini saklash davlat axamiyatiga ega bo’lgan birinchi darajali ishlardan xisoblanadi. • Yosh davrlari odam yoshini davrlarga ajratilishiga asosiy sababining poydevorida barcha organ va sistemalarning anatomo-fiziologik xususiyatlari va ijtimoiy kriteriyalar, ya ь ni bolaning yasli, bog’cha va maktabdagi tarbiyalanish sharoiti yotadi. Masalan, yaslida tarbiyalansa, yasli yoshi, bogchada bogcha yoshi, maktabda ta ь lim olsa maktab yosh davrlari deb ataldi. Fanda rus gigienisti N.P.Gundobin guzib bergan yoshlik davrlari sxemasi kullaniladi. U odamning yoshlik yillarini kuyidagi davrlarga birlashtirgan. Har bir davr o’z ichiga bir necha yillarni kamrab oladi va xar bir davrda o’ziga xos jarayonlar sodir bo’ladi. www.arxiv.uz

• Ona kornidagi rivojlanish davri. Xomila xar tomonlama ona, organizmiga bog’liq bo’ladi. • 2. Yangi tug’ilgan chakaloklik davri. 1kundan — 10 kungacha (kindik tushguncha). Bu davrda bola yangi xayotga moslasha boshlaydi. Nafas olish, kon aylanish, ovqat xazm qnlish, analizatorlar sistemasi mustakil ishlay boshlaydi. • 3. Kukrak yosh davri. 1 yoshgacha. Bu davr bola xayotidagi katta axamiyatga ega bo’lgan davr xisoblanadi. Bu davrda bolaning buyiga o’sishi 1,5 marta,og’irligi 3 martaga oshadi, nutk paydo bo’ladi. Baьzi sistemalarning funktsional jixatdan mustaxkam bulmasligi, jumladan ovkat xazm qilish va nafas olish, bu yoshdagi bolalar orasida oshkozon—ichak kasalliklari va nafas olish organlarining kasalliklarining tarkalishiga olib keladi. www.arxiv.uz

• 4. Yasli davri (1-3 yoshgacha). Tananing buyiga o’sishi, og’irligining ortishi ancha susayadi. Suz boyligi ortadi,uzliginitaniydi,taklidchanligi ortadi. • 5. Bogcha yosh davri (3-6, 7 yoshgacha). Bu davrda xotira fikrlash, tasavvur kilish protsesslari rivojlanadi, intizom paydo bo’ladi. • 6. Kichik maktab yosh davri, (7—12 yosh). Skeletning suyaklashuvi davom etadi, tana proportsiyasi uzgaradi, bosh miya katta yarim sharlari roli jinsiy bezlarning gormonal taьsiri orta boradi. • 7. Urta maktab yosh davri (12-15 yosh). Bu davrda ikkilamchi jiisiy belgilar paydo bo’ladi tormozlanish va ko’zg’alish protsesslari muvozanatlashadi, umumlashtirish protsesslari ortadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Katta maktab yosh davri yoki balog’at yosh davri. Qizlar uchun 15—18, ug’il bolalar uchun 15—20 yosh. Bu davrda jinsiy bezlar kuchaygan buladi, ikkinchi darajali jinsiy belgilar rivojlanadi, tananing buyiga o’sishi va ogirligining ortishi tezlashadi. Barcha organ va sistemalarning funktsiyasi takomillashadi. Bolaning ruxiy xolati uzgaradi. • 9. Etuklik davrining Birinchi boskichi. Ayollar 18-35, yigitlar 20-35 yosh. • 10. Etuklik davrining ikkinchi boskichi ayollar 35—55 yosh, erkaklar 35—60 yosh. • 11. Keksalik davri ayollar 55— 74, erkaklar 60— 74 yosh . • 12. Karilik davri 75—90 yosh (ayollar va erkaklar). • 13. Uzok yashovchilar davri. 90 yoshdan va undan yukori. • Bu yoshlik davrlari sxemasi 1965 yilda Moskvada yosh davrlariga bagashlangan ilmiy kengashda qabul qilingan. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Bolalar o’sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari

Yoshlik davrlarning morfologik va fiziologik xususiyatlari

Bolalarda nerv sistemasi

Tibbiyot sohasiga hissa qo'shgan o’zbek olimlari

Tropik va sahro sharoitidagi odamlarning fiziologik xususiyatlari