Yuliy sezar va Papa grigoriyning kalendar islohotlari - Tarix - Slaydlar

Yuliy sezar va Papa grigoriyning kalendar islohotlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13864.5 KB

Ko'chirib olish

Yuliy Sezar va Papa Grigoriyning kalendar isloxatlari Reja: 1.Yuliy Sezarning kalendar isloxatlari. 2.Grigorian kalendari va uning jaxon mamlakatlarida qabul qilinishi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Qadimgi rimliklar kalendari qamariy - shamsiy kalendar edi. Bu kalendar dindorlar kо`liga berib qo`yilgan bо`lib, ular kо`shimcha qo`yishda adashib ketdilar. Og`ir ijtimoiy muammolar, noqulayliklar kechiqtirib bо`lmaydigan kalendar islohotini talab etdi. Bunday islohot 2000 yil avval, eramizdan avvalgi 46 - yilda о`tkazildi. Uning tashabbuskori Rim davlati arbobi Yuliy Sezar edi. www.arxiv.uz

Yuliy Sezar eramizdan avval 100-44 yillarda yashagan Rim davlat arbobi va lashkarboshisidir. U eramizdan avval 46 yili Rimda oliy hokimiyatni egallaydi. Birmuncha oldinroq esa u oliy Qoxin qilib saylangan edi. Bu vaqtda u qadimgi dunyo fani va madaniyatining markazi hisoblangan Misrga borib, mirsliklar kalendarining asosiy xususiyatlari bilan kelgan edi. Sezar misrliklar kalendarini Evergetning Kanop dekretida kо`rsatilgan tuzatishlari bilan о`z davlatida joriy etmoqchi bо`ladi. Shu maqsadda u Sozigen boshlik bir gruppa aleksandriyalik astronomlarga yangi kalendar tuzishni topshirdi. Kalendar islohoti mazmuni asosini quyoshning yulduzlar orasidagi о`z о`rnini yil davomida о`zgartirishi asos qilib olindi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Yilning о`rtacha uzunligi 365 kun va 6 soat qilib olindi. Kalendar yilining boshlanishi doim ma`lum bir kunga va kunning doim bir vaqtda tо`gri kelishini ta`minlash yilini esa 366 kundan deb hisoblashga qaror qilinadi. Bu tо`rtinchi yil kabisa yulduzdir. Eski kalendardagi noqulay marchedoniy oyidan kutilish kerak edi. Marsedoniyni yо`kotishgach, kalendarda 355 kun qoladi. Endi tо`la yil bо`lishi uchun 101 kun yetmasdi. Sozigen barcha qisqa, 29 kunlik (fevral 28 kun edi) oylarda 10 ta kunni tarkatib kо`shgan. Bunday qisqa oylar kalendarda sakkizta edi. Ulardan beshtasiga bir kundan, uchtasiga esa ikki kundan kо`shilgan. Hammasi bо`lib о`n kun kо`shish kerak edi, ya`ni kalendarda faqat 10 kun yetmas edi, xolos. Sozigen esa о`n bir kun kо`shib yubordi. 31 kunga ega bо`lgan oqtabrdan bir kunni olishga tо`gri kelgan va oqtabrda 30 kun qolgan. www.arxiv.uz

Endi kalendar birmuncha tartibga tushgan edi. U islohotdan oldingidagi singari 12 oydan iborat bо`lib, ularning eskicha nomlari ham saqlanib qolingan edi. Yilning birinchi oyi qilib yanvar qabul qilinadi. Eramizdan avvalgi 153 yilda yangi saylangan Rim konsullari davlat amaldorlari о`z vazifalarini 1 yanvardan bajarishga kirishardilar. Hamma toq oylar kunlarning toq soniga (31 kundan), barcha juft oylar esa kunlarning juft (30) soniga ega bо`ldi. Bu tartibni 29 kunga ega bо`lgan eng qisqa fevral oyi buzib turardi. www.arxiv.uz

$Sozigenning Yulian kalendari: (Er.av 46-yilda). № Oy nomlari Kuni № Oy nomlari Kuni 1 Yanvar 31 7 Kvintlis 31 2 Fevral 29\30 8 Sekstlis 30 3 Mart 31 9 Sentabr 31 4 Aprel 30 10 Oqtabr 30 5 May 31 11 Noyabr 31 6 Iyun 30 12 Dekabr 30www.arxiv.uz$

Har yili chorak kundan ortib qoladigan va tо`rt yilda bir kunni tashkil etadigan vaqtni, ya`ni kabisa yilidagi 366 kunni qayerga, qaysi oyga joylashtirish vazifasi hali xal etilmagan edi. Uni yilning eng qisqa oyi hisoblangan fevral oyig`a 30-kun sifatida qо`shib qо`ya qolish о`z - о`zidan ayon edi. Lekin yangi kalendarning ijodkorlari bu kо`shimcha kunni fevralning oxiriga kо`shmasdan, Sozigen islohoti davlatda olib tashlangan marchedonning о`rniga - fevralning 23 va 24 kunlari orasiga "yashirishadi". Shunday qilib, uzaytirilgan kabisa yili fevral ikki martadan 24 kunga ega bо`ldi. www.arxiv.uz

Sozigen tayyorlagan kalendar islohoti rimliklar bayramlarining avvalgi tartibini ham buzmasligi kerak edi. Shuning uchun bu islohotni amalga oshirish arafasida kalendar yiliga 23 kunlik marsedoniydan tashqari yana ikkita kо`shimcha oy (biri 33 kun, ikkinchisi 34 kun) kо`shilgan. Bu yil er.av. 46 yil edi. U 445 kundan iborat bо`lgan va tarixda "tartibsiz" yoki "chalkash yil" nomini olgan. Yuliy kalendari (eski stil) deb nom olgan yangi kalendar bо`yicha vaqt hisobi eramizdan avval 45 yilning 1 yanvaridan boshlangan. Xuddi о`sha kuni qishki Quyosh turishidan keyingi birinchi yangi oy kо`rinishi edi. www.arxiv.uz

Rim siyosiy arbobi Mark Antonining taklifi bilan Senat (lotincha - Rimda respublika davrida oliy hokimiyatning davlat organi, xukmron - kuldor aslzodalar), Yuliy Sezarning harbiy sarkardaligi va kalendarni tartibga keltirishdagi xizmatlarini hisobga olib, Sezar tug`ilgan kvintlis (beshinchi) oyini uning nomi bilan yulis iyul deb atashga qaror qilgan. Yangi kalendar joriy etilgandan ikki yil keyin Sezar fitnachilar tomonidan о`ldirildi. Rim kо`shinlariga vaqtni tо`griligini kuzatish vazifasi topshirilgan edi. Ular Sozigen islohoti mazmunini tushunmay, hisobdan adashdilar. Negadir kabisa kunlarini uch yildan keyin tо`rtinchi yilga emas, balki ikki yildan keyin uchinchi yilga kо`sha boshlaganlar. Bu xatoni faqat er. av VIII asrda, Sezarning nabira merosxuri imperator Avgust davrida aniqladilar. Avgust yangi islohot о`tkazdi hamda tо`planib qolgan xatolarni yо`k qildi. Uning buyrugi bilan er. av VIII asrdan - eramizning VIII asrigacha kabisa yillariga kо`shimcha kunlar kо`shilmagan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

О`sha davrdayoq senat sekstilis (6- oyni) imperator Avgust nomi bilan atadi. Chunki avgust kalendarini tо`grilagan va harbiy galabalarni kо`lga kiritgan edi. Biroq sekstilis oyi faqat 30 kunga ega edi. Senat imperator Avgustga bag`ishlangan oyni Yuliy Sezarga bag`ishlangan oydan kam bо`lishini lozim kо`rmadi. Buning ustiga 30 raqamini baxtsiz son hisoblab, (juft kun) fevraldan yana bir kun olishib, uni sekstilis - avgustga kо`shishgan. Shunday qilib, fevral 28 yoki 29 (kabisa yilida) kunga ega bо`lib qolgan. Endi uch oy (iyul, avgust, sentabr) qatorasiga 31 kundan iborat bо`lgan edi. Bu ham Rim kо`shinlariga ma`qul tushmagan. Shunda ular sentabrning bir kunini oqtabrga, noyabrning bir kunini dekabrga о`tkazishgan. www.arxiv.uz

$Yulian kalendari: (eramizning boshida) № Oy nomlari Kuni № Oy nomlari Kuni 1 Yanvar 31 7 Iyul 31 2 Fevral 29\30 8 Avgust 31 3 Mart 31 9 Setyabr 30 4 Aprel 30 10 Oqtabr 31 5 May 31 11 Noyabr 30 6 Iyun 30 12 Dekabr 31www.arxiv.uz$

www.arxiv.uz

Bu о `zgartirishlar uzun va qisqa oylarning Sozigen tomonidan tuzilgan ajoyib almashish tartibini butunlay buzib yuborgan. Sezar tomonidan yilning boshlanishi martdan yanvarga kо`chirilishi natijasida bizga tartib nomerlari о`zlari joylashgan о`rinda tо`gri kelmaydigan oylar meros qolgan. Ularning nomlari, tabiat xodisalaridan mutlaqo foydalanmagan; ular qadimgi butparast rimliklar xudolarning va imperatorlarning nomlari bilan aloqadordir. Mart yilning birinchi oyi edi, u endi ikkinchi oyga aylangan. Boshqa oylar ham nomiga nisbatan oldinga siljigan: sentabr, bu sо`z lotincha - yettinchi oy bо`lishi kerak edi, u tо`qqizinchi oyga aylangan. Oktabr (sakkizinchi) о`ninchi oyga, noyabr (tо`qqizinchi)- о`n birinchi oyga, dekabr (о`ninchi)- о`n ikkinchi oyga aylanib qolgan. Bu о`zgarishlardan keyin ham yil oylarining nomlari va oy kunlarining soni о`zgarmay bizgacha yetib kelgan www.arxiv.uz

Abu Rayxon Beruniy 27 yanvarda 1000 yilda yozib tomomlagan, “Osor al-boqiya”(“Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”) kitobida Rim kalendarini tavsiflagan; Rimliklarga kelsak, ularning oylari hamisha о`n ikkita bо`lib, ularning nomlari mana bular: Yanvariyus 31 kun Yuliyus 31 kun Fevrariyus 28 kun Avgustyus 31kun Martiyus 31 kun Sebtambriyus 30 kun Apriryus 30 kun Tambirz 31 kun Moyus 31 kun Navombiryus 30 kun Yuniyus 30 kun Demiriyus 31 kunwww.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Rimliklar yili uch yuz oltmish besh kundir. Har tо`rt yilda tо`rtda chorak kun yig`ilgach, uni tо`liq bir kun qilib, fevrariyusga qо`shganlar. Natijada shu oy har tо`rt yilda yig`irma tо`qqiz kun bо`lgan. Dastlab rimliklarni yillarni kabisali qilishga majbur etgan qishi Daktitir laqabli Yulius (Yuliy Sezar) edi. Yuliy kalendari ana shunday takomillashib borgan. U izchil shamsiy kalendarni bо`lib, avvaliga Italiyani, keyinchalik esa Yevropadagi barcha mamlakatlarni qо`shaloq vaqt hisobidan - ham oyga, ham quyoshga asoslagan hisobdan xalos etgan edi. U XVI asrdan ziyod, to 1582 yilgacha, ayrim mamlakatlarga hatto XX asrgacha xizmat qilgan. Tashqi kо`rinishi bilan hozirgi kalendardan xech farq qilmaydi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Adabiyotlar ro`yxati : 1.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., 2008. 2.“Ta`lim to`g`risida”gi Qonun. T., 1997. II. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari 1. Kаrimоv I.А.Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. Kаrimоv I.А.O`zbеkistоnning o`z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo`li. T., 1992. 3. Kаrimоv I.А.Tаrixiy xоtirаsiz kеlаjаk yo`q. T., 1998. 4. Kаrimоv I.А.Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 . T.Choriyev. A.Do`stov. Xronologiya.T- "Yangi asr avlodi" -2003. 9. Mustaqil О `zbekiston tarixi 3 kitob. T- " Sharq" – 2000. l 0. Sharqshunoslik. 2- son.T- 1991. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Gay Yuliy Sezar diplomatiyasi

Mayalar va rus kalendari tarixi

Angliya XII - XIV asrlarda

Amir Temur G`arbni larzaga solgan siymo

Amir Temur-buyuk siymo