Amir Temur G`arbni larzaga solgan siymo - Tarix - Slaydlar

Amir Temur G`arbni larzaga solgan siymo

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

414.302734375 KB

Ko'chirib olish

"Amir Temur" G`arbni larzaga solgan siymo www.arxiv.uz

Reja: 1. XV-XVI asrlar mobaynida g`arbiy yevropada, Amir Temur haqida. 2 .XVII asr g`arb adabyotida Sharq mavzusi 3. XVIII-XIX asrlarda g`arbning Temur shaxsiga qiziqishni yanada ortishi. 4. XX asrda Temur hayoti va faoliyarini haqiqatga mos yoki yaqin talqin qilinishi. www.arxiv.uz

 Dunyoni larzaga solib o`tgan jahongirlar tarixda ko`p bo`lgan. Ammo ular orasida, faqat sanoqlilari, jumladan, sohibqiron bobomiz Amir Temurning hukmdorlik siyosati hamda zafarli yurishlari ezgulik va bunyodkorlik yo`lida b`lgani tan olinadi. Bu shaxs faoliyati hususida tarix ilmida ko`p tadqiqotlar qilingan, adabiyot va san`at olamida umrboqiy obrazlar yaratilgan www.arxiv.uz

 XV-XVI asrlar mobaynida G`arbiy Yevropada Amir Temur shaxsiga qiziqishgan va juda ko`p kitoblar yozilgan. Masalan: ushbu davrda italyan va fransuz gumanistlari tomonidan bitilgan kitoblar, jumladan, Podcho Brachcholining “Omadning beqarorligi”, Nikkolo Makkiavellining “Hukmdor” , Jan Badening “Respublika xususida oltin kitob”, nomli asarlarda Amir Temur siymosini badiiy talqin qilishga ilk bor qo`l urilgan. www.arxiv.uz

 G`arb adabiyotida dastavval Amir Temur obrazini to`laqonli yaratishga intilgan san`atkor Uyg`onish davri ingliz dramaturgiyasi va teatr sanatining asoschilaridan biri Kristofer Marlo hisoblanadi. U “Buyuk Temur”, “Doktor Faustning fojiaviy tarixi”, “Mal`talik yaxudiy”, “Eduard Ikkinchi”, “ Parijdagi xunrezlik”, “ Gera va Leandr” kabi tragediya, drama , poemalar yozib qoldiradi. www.arxiv.uz

 1587-yil London teatlari o`z mavsumini Marloning “Buyuk Temur “ tragediyasini sahnalashtirish bilan boshlagan edi. Adib ushbu asarini yaratishda flarensiyalik tarixchi P`etro Perondining “Skiflar podshosi Buyuk Temurning hayoti” kitobidan manba sifatida foydalanadi. Tragediyaning bosh qaxramoni bobomiz Amir Temur bo`lib, u qadim Yunon, Rim va Karfagen hukmdorlari Aleksandr Makedonskiy, Yuliy Sezar va Gannibal misoli e`zozlanib qalamga olinadi. G`arb Uyg`onish davri adabiyotida birinchi bor Marlo Amir Temurni bunyodkor shaxs, qudratli sarkarda va odil hukmdor qiyofasida tasvirlaydi. www.arxiv.uz

 XVII asr G`arb adabiyotida yetakchilik qilgan klassisizm oqimi vakilari ijodida ham Sharq mavzusi muhim o`rin tutadi. Bular orasidan Jak Pradoning “Temur yoxud Boyazidning o`limi” asari keng shuhrat qozondi. Bu asar keyinchalik yevropa opera sanatida Amir Temur obrazi yaratilishida muhim manba bo`ldi. www.arxiv.uz

Jak Pradoning “Temur yoxud Boyazidning o`limi” asari asosida yaratilgan operalar:  Fridrix Gendel (1685-1759),  Nikkolo Porpora (1686-1762)  Antonio Vival`di (1676-1741)  Maria Sachchiniler (1734-1786) Bu operalar orasida keng shuxrat qozongani mashhur nemis bastakori Fridrix Gendel asaridir. 1724-yil Angliyaning London shaxrida, 1725-yili Germaniyaning Gamburg shahrida sahnaga qo`yiladi. Oradan 200 yil o`tib Fridrix Gendelning “Temur” operasi Yevropa va Amerika teatrlari sahnasini qayda bezadi. www.arxiv.uz

 XVIII-XIX asrlarda, ayniqsa Fransiya, Angliya, Ispaniya va Germaniyada Amit Temur shaxsiga qiziqish ortgan.Masalan, Fransuz ma`rifatchilik adabiyotining yirik namayondasi, faylasuf va adib Fransua Volter. U “Muhammad alayhissalom” va “Chingizxon” tragediyalarini yaratar ekan, Amir Temur saltanati tarixini chuqur o`rgangan. O`zining “Xalqlarning ruxiy olami va urf odatlari haqida risola” nomli ocherklar kitobida: “Marifatli tuzum hukm surgan, mamlakatda ilm- fan taraqqiy qilgan” deydi. www.arxiv.uz

 Bu davrda G`arb adabiyotining buyuk darg`alari: I.V. Gyote, J.G.Bayron, E.A.Polar Amir Temur obrazini u yoki bu tarzda yoritishga harakat qilganlar.  Ingliz romantik shoiri Jorj Gordon Bayron “Napoleon Bonapartga olqish” qasidasida “O, sen ulug` Temur kabi buyuksan!” deya mag`lub imperator ko`nglini ko`tarib dalda beradi. www.arxiv.uz

 Ulug` nemis shoiri Iogann Volfgang Gyote “G`arbu sharq devoni”ning “Temurnoma” kitobidagi imperator Napoleon Bonapartga tana iztehzo mazmunidagi “Qish va Temur” she`rida har ikkala hukmdorning taqdiri haqida yozib: Beadad qo`shini bilan qancha-qancha yurtlarni tiz cho`ktirgan hukmdorlarni “qaxraton qishning sovuq bo`roni mag`lub etdi” deydi. www.arxiv.uz

 Amerika romantizm adabiyotining yirik vakili Edgard Allan Po “Temur” va Boshqa poemalar” to`plamida Amir Temur siymosining romantik talqini asosiy o`rin egallaydi. Asarda ulug` hukmdor o`z kechmishlari tarixini keksa ruxoniyga hikoya qilib berar ekan, jangu jadallarda erishgan shon-shuhrati, zafarli yurishlari, bunyod etgan shaharlari, kechirgan lazzatli onlari-yu tortgan azob uqubatlari payoniga yetib borayotganini u ham dunyoga ustun bo`la olmaganini hasrat ila so`zlaydi va haq o`limni mardona qarshi olajagini aytadi. www.arxiv.uz

 XX asrda ham Amir temur hayoti va faoliyati talay asarlarda badiy talqin etiladi. Sobiq Ittifoq “Qalam ahli” kommunistik mafkura taziqi ostida bu qudratli shaxs obrazini tarixiy haqiqatga zid tarzda gavdalantiradi. Bu davrda shuhrat qozongan S. Borodinning “Samarqand osmonida yulduzlar” romani ana shunday asar edi. G`arb adabiyoti vakillari esa o`z asarlarida Amir Temur qiyofasini haqiqatga mos yoki yaqin talqin qildi, tarixda tutgan o`rni holisona baxolandi. www.arxiv.uz

 Ingliz beletrist yozuvchisi Xerold Lembning “ Temur hukmdor va sarkarda” romani shunday so`zlar bilan boshlanadi. “Bundan besh yarim asr muqaddam bir shaxs jahon hukmdori bo`lishni niyat qildi va bunga astoydil bel bog`ladi. U nimaga qo`l urmasin va nimani niyat qilmasin, barchasiga muvaffaq bo`ldi, omad unga kulib boqdi. Nihoyat, butun dunyo ul zodni buyuk hukmdor, ulug` satkarda Temur deya ardoqlab tilga oladigan bo`ldi”. www.arxiv.uz

 Fransuz adibasi Milena Nokovichning “Samarqand osmonidagi marvarid tomchi” romani Amir Temur saroyida ishq muhabbat o`tida yongan, orzulari ro`yobga chiqqan shaxzoda Halil sulton va saroy raqqosasi Shodimulkning ishqiy sarguzashtlari romantik pafosda tarannum qilingan asar sifatida aquvchilarda katta qiziqish uyg`otadi. Fransiyada bu roman hatto o`zbek Romeo va Julietta qissasi sifatida baxolanadi. www.arxiv.uz

 Fransuz Temurshunosi, professor Lyusen Kerenning fikricha Sohibqiron bobomiz “Jahon tarixida eng yuksak mavqelardan birini egallaydi. Sababi- u zamonasidagi eski tuzumni yangiladi, unga o`zgacha yo`nalish bag`ishladi. Amir Temur Markaziy Osiyoda o`rta asrni yakunlab, uyg`onish davrini boshlab berdi. Hali zaif bo`lgan Yevropani turk isrilosidan halos etdi. Oltin O`rda davlatini parchalab, Rusiya ozodligini taminladi, farovonlik keltiruvchi savdo yo`llariga ravnaq berdi. Shuningdek, u Markaziy Osiyo va O`rta Sharq halqlari madaniyatining yuksalishi uchun zarur barcha shart- sharoitlarini yaratgan buyuk shaxsdir. www.arxiv.uz

 G`arb adabiyoti vakillari o`z asarlarida Amir Temur shaxsini yorqin tasvirlashga harakat qildilar va uni ulug` lashkarboshilar Aleksandr Makedonskiy, Yuliy Sezer qaroriga qo`yib sarkardalik mahoratiga ham yuksak baho berdi.  Hozir ham g`arblik olim va qalamkashlar Amir temur hayoti-sarkardalik mahorati va hukmdorlik siyosati mavzuida ilmiy tadqiqotlar, tarixiy- badiiy asarlar yaratishni davom ettirmoqda. www.arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! www.arxiv.uz

O'xshashlar

Amir Temur-buyuk siymo

Amir Temur

Amir Temur tuzuklari

Amir Temur diplomatiyasi

Amir Temur 5