Xunnu davlati - Tarix - Slaydlar

Xunnu davlati

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

509.0693359375 KB

Ko'chirib olish

XUNNU DAVLATI

• Miloddan avvalgi 1-mingyillikda Markaziy va O’rta Osiyo, Sibir hamda shimoliy va g’arbiy Xitoy yerlarida bir qancha xalqlar yashashgan. Bularningbir qismi turkiyzabon bo’lgani ma’lum. Ushbu xalqlarning biri Markaziy Osiyoning tarixi va hatto Ovrupa tarixiy voqyealariga o’zining muhim hissasini qo’shgan. Bu xalqlar xunnular va ba’zi manba’larda syunnular deb atalgan

KELIB CHIQISHI Miloddan avvalgi 10-asrga kelib xunnu ajdodlari Gobi sahrosiga kelib tarqaldilar. Bunday keng hududga tarqalgan xunnu ajdodlari turli qabilalar, urug’- aymog’lar bilan to’qnashib turishgan. Ushbu qabilalarning ayrimlari xunnular tarkibiga singib ketgan. Miloddan avvalgi 4-asrga kelib xunnular son jihatdan bir muncha ko’payadilar va alohida elat bo’lib shakllanadilar.

• Xiongnu yoki xunn qabilalari xitoylarga bizning eramizdan oldin ham ma’lum. Ularning jangari ko’chmanchilar ittifoqi 5-3-asrlarda Xitoyning shimoliy chegaralarida bir joyda tuzilgan. Miloddan avvalgi. O’sha paytda hozirgi G’arbiy Mo’g’uliston va Shimoli-G’arbiy Xitoy aholisi asosan hind-evropa tillarida (eron, toxar va boshqalar) so’zlashgan. Hindiston-evropaliklar g’arbda hozirgi Qozog’iston chegaralarida yashagan. Ularning shimolida ugr xalqlari yashagan, ulardan faqat vengerlar va kichik G’arbiy Sibir etnik guruhlari – Xanti va Mansilar saqlanib qolgan. Ilgari ularning qarindoshlari Janubiy Uralda va Janubiy Sibirda yashagan.

Shu davrga kelib xunnular asosan Boykul orti cho’llarida, bugun Markaziy Osiyo, shuningdek qisman Ichki Mo’g’uliston hududida yashashgan. Miloddan avvalgi 3-2-asrlarda xunnular davlatining kuch- qudrati yuqori pog’onaga ko’tariladi. Xunnularning bu darajaga ko’tarilishiga Maodunismli shan’yuy katta rol o’ynadi. Maodun ziddiyatli shaxs edi.U bir tomondan hokimiyatni o’z otasi Tumashni o’ldirib qo’lga kiritgan bo’lsa, ikkinchidan davlat • ishlarida qatiyatli va qobiliyatli odam yedi.

Miloddan oldingi 209-yilda hokimiyat boshiga kelgan Maodun xunnu davlatida bir qator ma’muriy va harbiy islohotlar o’tkazdi. Buning natijasida xunnu davlatida quyidagi ijtimoiy-siyosiytuzilma qaror topdi:Xunnu mamlakatini shan’yuy (tarjimasi “ulug’vor” dumakdir) boshqarar shuning bilan birga bosh qo’mondon ham edi.Chunki xunnular hayotida harbiy ishlar, urush, o’lja olish maqsadidagi yurishlar katta ahamiyatga ega edi.Xunnular o’lkasining mudofaasiga, ularning o’tloq yaylovlarini qo’riqlashga ham alohida e’tibor berilar yedi.Bundan tashqari shan’yuy oliy qozi bo’lib, Xunnular jamiyatining uch aslzoda urug’lari vakillaridan iborat bo’lgan hakamni boshqarar yedi.Shunday qilib, shan’yuy o’z qo’lida fuqarolarning haq-huquqlarini hal qiluvchi, harbiy hakam hukmronligini mujassamlashtirgan yedi. Shan’yuy hokimiyati nasldan- naslga o’tar yedi.Taxt esa • qadimiy udumlarga ko’ra to’ng’ich o’g’ilga o’tardi

Xunnular jamiyatida to’ra zodagonlar silsilasi ham mavjud yedi, bular 24 tuman begidan iborat bo’lib, ularning har biri o’z tumanini boshqarar yedi.Tuman begi unvoni tuman bilan birga berilar yedi.odatda bunday oliy martabalar shan’yuyning o’g’illari yoki yaqin qarindoshlariga berilar va bu masala faqat shan’yuy hoxishi bilan hal qilinar yedi

XITOY MANBALARIDA Xitoy solnomalarida yozilishicha, xunnu qo’shinlari 300 ming kishiga yetgan. Xunnu davlatini mustahkamlash va uning chegaralari xavfsizligini ta’minlash maqsadida Maodun atrofdaga boshqa qabilalarga bir qator harbiy yurishlar boshladi. Mil. av. 205-204 – yillarda Maodun Ordosdagi leufan va bayan qabilalarini o’ziga tobe etdi. Miloddan avvalgi 203-202 yillarda Maodun shimolga yurish qilib yana bir qancha qabilalarni bo’ysundirdi. Ular orasida Oltoy tog’larining shimoli-g’arb tomonida yashovchi (qipchoqlar); Sayan tog’larining shimoliy yon bag’rlarida, yuqori Yenisey va Angara o’rtasidagi dinlinlar; G’arbiy Mo’g’ulistonda joylashgan tegun qirg’izlar bo’lganlar.

YURISHLAR Ammo hunlar bosqinining gullagan davri milodiy IV asrga to’g’ri keladi. IV asr oxirida xun qabilalari alanlarni (Shimoliy Kavkazdagi koʻchmanchi qabilalar) bosib oladi. Xunlarning zarbasi ostidagi keyingisi Harmanarik boshchiligidagi Ostrogotlar qirolligi edi. Ostrogotlar hujumga dosh bera olmadilar va qirollik quladi, Germanarikning o’zi shohligini saqlab qola olmay, o’z joniga qasd qildi. • Hunlarning tahdidini bilib, Vesigot qabilalari Frakiyaga chekinishga majbur bo’ldilar.

V ASRNING BOSHLARIGA KELIB, HUNLAR KO’P SONLI QABILALARNI BOSIB OLIB, ULARGA KATTA SOLIQ TO’LASHDI, ULAR ORASIDA: SARMATLAR, OSTGOTLAR, BULGARLAR, GEPIDLAR VA BOSHQALAR. ULARNING BARCHASI NAFAQAT SOLIQQA TORTILGAN, BALKI HUNLAR TOMONIDA HARBIY YURISHLARDA QATNASHISHGA MAJBUR BO’LGAN.

O'xshashlar

Kushon davlati

Kushonlar davlati

Umaviylar davlati

Boburiylar davlati

Salavkiylar davlati