Xett podsholigi - Tarix - Slaydlar

Xett podsholigi

Yuklangan vaqt:

01.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5990.7900390625 KB

Ko'chirib olish

Xett podsholigi Reja: 1. Qadimgi Xett podsholigi 2. O`rta Xett podsholigi 3. Yangi Xett podsholigi

Qadimgi Xett podsholigi Mil.avv. III mingyillik oxiri va II mingyillik boshlarida Kichik Osiyoda juda ko‘p qabilalar yashagan. Ular birlashib Nesa, Kanish, Burusxand, Kussar va Xattusa kabi alohida shahar- davlatlarni tuzganlar. Mil.avv. XVIII asr boshlarida Kussar hukmdori Pitxan yarimorolning sharqiy qismini birlashtirib, o‘zini podsho deb e’lon qilgan. Pitxanning o’gli Anitta uzoq davom etgan qattiq janglardan so'ng Nesa Xattusa, Zalpuva kabi shahar-davlatlarini bosib olib, Xett podsholigiga asos soladi. Nesa Xett podsholigining poytaxtiga aylantiriladi. Mil.avv. 1680—1650-yillarda hukmronlik qilgan Labarna (Tabarna) mamlakatni birlashtirishni oxiriga yetkazadi. U mamlakatning ko'p joylari va Qora dengizning janubiy sohillarigacha boigan yerlarni istilo qiladi.

Pitxammil.avv.XIX asrning oxiri – XVIII asr boshlari Anita tax.Mil.avv179 0-1750- yil. Puxasuma mil.avv. XVI asrPapax-Dilma mil.avv. XVI asr oxiriLabarna mil.avv. 1680-1650- yillar Qadimgi Xett davlatining hukmdorlari

Ularni Xett davlati tarkibiga qo'shib oladi. U poytaxtni Nesadan Xattusaga ko'chiradi. Podsho Xattusili I(m. av. 1650-1620) va Mursili I m.av (1619-1590) davrlarida Xett podsholigi kuchayib, xett qo'shinlari shimoliy Suriyadagi Xalap va Bibl shaharlarini bosib oladilar. Shu davrda mamlakat ichkarisida qullar va kambag'allar qo'zg'olon ko'targan. Xett podsholari saroyida fitna kuchayib Xattusili I ga nisbatan suiqasd uyushtirilib, u o'z kuyovi tomonidan oidiriladi. Podsho Telepen davrida (m. av. 1520-1490) Xett podsholigi biroz kuchaygan. Lekin Telepen vafotidan so'ng podsholik kuchsizlanib inqirozga uchragan.

Qadimgi Xett podsholigi qo`shni mamlakatlar bilan doimiy urushlar olib borishgan. Xett jangchilari jangovar aravalar va temir uchli nayzalardan foydalanishgan. Mahalliy usta- temirchilar va zargarlar ajoyib taqinchoqlar va xilma-xil qurol-aslahalar ishlab chiqargan. Qurolsozlikning rivojlanishi va mudofaa-inshootlarining mustahkamlanishi o'sha davrdagi hayotning qizg‘in ekanligini ko`rsatadi. Xett qo'shini ot qo'shilgan tezkor jang aravalari bilan ta’minlanadi. Jang aravalarining har birida havdovchi, kamonboz va qalqonbardorlardan iborat uch jangchi bo`lar edi. Xettlar urushda jang aravalaridan foydalanishni giksoslar yoki mitanniliklardan o'rgangan boTsalar kerak. Urush vaqtida jangovar aravali qismlar shiddat va tezkorlik bilan hujumga o'tgan va dushman saflarini sarosimaga solgan.

Mursili II podsholigining oxirlarida Old Osiyodagi siyosiy ahvol o'zgaradi. Seti I va Ramzes II (m.av. 1290-1224) fir’avnlik qilgan davrda mil.avv. 1337—1224-yillarda Misr podsholigi kuchayadi. Misr fir’avnlari 0‘rtayer dengizining sharqiy sohilidagi mamlakatlarni qaytadan qoiga kiritish uchun xettlar bilan qattiq kurash olib boradilar. Bu urush m. av. 1280- yili Misr-Xett sulhi bilan yakunlanadi. Sulhga binoan Suriyaning katta qismi va shimoliy Finikiya xettlar, Falastin va Janubiy Finikiya esa misrliklar ixtiyoriga o‘tadi. Shu davrda Ossur podsholari Mitannini olib, xettlarga tahdid soladi. Xett qo'shinlari ularning hujumlarini arang qaytaradilar. Xettlar g'arbda Troyani istilo qilib, Lidiya shohligining poytaxti Sard shahrini vayron qiladilar.

Qadimgi Xett dini va e’tiqodi. Qadimgi Xettlar hayoti va e’tiqodida ibtidoiy e’tiqod shakllari keng tarqalgan edi. Ular yer, suv, tog`, momaqaldiroq, chaqmoq xudolariga e’tiqod qilganlar. Ularda hosildorlik xudosi ayol qiyofasida tasvirlangan. Ayni paytda xettlar momaqaldiroq, vashin, yog‘ingarchilik va hosildorlik xudosi Teshubni ulug`lagan va unga e’tiqod qilganlar. U “Os mo it podshosi, Xett mamlakati homiysi ” hisoblangan. Uning xotini Quyosh xudosi bo'lib, u ham mamlakat homiysi va Xett podsholari malikalarining homiysi bo'lgan. Teshubni beliga qilich taqqan va chap qo'lida bir tutam vashin, o'ng q oiida jang boltasi ushlagan holda tasvirlagan. Boshqa Xett xudolari ham turli qiyofada tasvir etilganlar. Xett podsholari mamlakatning bosh ruhoniylari hisoblangan. Xettlarda podsholar xudo darajasiga ko'tarib ulug‘langan. Mamlakat ahli podshoni “Quyosh” deb atagari va ulug' lagan.

Xett tili — oʻz yozuviga ega boʻlgan eng qadimgi hindevropa tillaridan biri; xatt, palayya, lidiya va boshqa tillar bilan xett — luviy tillari (anatoliya tillari) guruhini tashkil etgan ulik til. Xett tilida soʻzlashuvchi aholi qad. Anatoliyaning markaziy va shim. kismlarida yashagan. Xett tili tarixida 3 davr farqlanadi: qad. davr (mil. av. 18—16-asrlar), o`rta davr (mil. av. 15-asr — 14-asr boshi) va yangi davr (mil. av. 14-asr oʻrtalari — 13-asr). Bizgacha yetib kelgan matnlarning aksariyati Yangi podsholik davriga mansubdir. Xett tilining asosiy grammatik xususiyatlari: feʼl qoʻshimchalari 2 turga boʻlingan, otlar 2 grammatik jins kategoriyasiga boʻlingan. Leksikasida xatt, akkad va xurrit tillaridan oʻzlashgan soʻzlar — asosan terminlar koʻp boʻlgan. Xett tili yozuvi — mixxat boʻlib, u shim. Suriyadan, ehtimol, qad. akkad mixxatidan oʻzlashtirib olingan. Yozma yodgorliklari asosan 1906—07 yillardagi arxeologik qazishmalar chogʻida Xattusasdagi (Turkiya, hozirgi Boʻgʻozqoʻy) podsholik arxividan topilgan.

Xett podsholigining adabiyoti“ Ullikumin haqida qo'shiq” va “Telepin haqidagi afsona” “ Xattusili III tarjimayi holi ” “ Gilgamish haqida doston” va Gesiodning “Teogoniya”“ Suppilulium I solnomasi” va Mursili II solnomasi”

O'xshashlar

Xett davri diplomatik hujjatlari xususiyatlari

Xett davri diplomatik hujjatlari xususiyatlari 2

Xettlar

Misr-Xett munosabatlari Ramzesii va Xattusilisiii misolida

Xett davlatida nikoh diplomatiyasi. Elchilar, choparlar, kotiblar