X-XII asrlarda O'rta Osiyo uyg'onish davri - Tarix - Slaydlar

X-XII asrlarda O'rta Osiyo uyg'onish davri

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1142 KB

Ko'chirib olish

 Ma'lumki, uzoq o'tmishga ega bo'lgan Ma'lumki, uzoq o'tmishga ega bo'lgan O'rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti tarixi o'z O'rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti tarixi o'z boshidan turli voqealarni, yuksalish va boshidan turli voqealarni, yuksalish va orqaga ketish davrlarini boshdan orqaga ketish davrlarini boshdan kechirdi. kechirdi. Shubhasiz,bu davrlarning Shubhasiz,bu davrlarning barchasi tarixda o'zining ma'lum izini barchasi tarixda o'zining ma'lum izini qoldirdi. qoldirdi. Xususan ilm-fan madaniyatimiz Xususan ilm-fan madaniyatimiz taraqqiyotida IX—XII asrlar davrining taraqqiyotida IX—XII asrlar davrining o'rni beqiyosdir.o'rni beqiyosdir.

Tabbiy fanlar va ijtimoiy Tabbiy fanlar va ijtimoiy gumanitar fanlar taraqqiyotigumanitar fanlar taraqqiyoti  IX-XII asrlarda O`rta Osiyoda ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy va madaniy xayotda yuz bergan o`zgarishlar natijasida ilmfan va madaniyat yuksak natijaga ko`tarildi. Bu davrda tabiiy, falsafiy-ahloqiy va diniy- tasavvufiy fanlarning taraqqiy qilishi natijasida jaxon civilizaciyasiga katta xissa qo`shgan buyuk allomalar etishib chiqdi va xaqli ravishda bu davr uyg`onish davri deb ataldi

O'rta Osiyolik mutafakkar olimlar haqida ma'lumotlar.  Abu Abdullo Muhammad Ibn Muso al - Xorazmiy.(783-850yy) Buyuk mutafakkir va olim al-Xorazmiy Xivada tavallud topgan. Yoshligidan ilm-fanga, ayniqsa tabiiy fanlarni o'rganishga qiziqdi. Arab, fors, hind, yunon tillarini mukammal o'rgandi. O'qigan, o'rganganlari asosida, tabiatning bergan buyuk iqtidori bilan bir necha fanlarga doyr yirik, qimmatli asarlar yaratdi. Uning arifmetika va algebraga doir «Kitob al-jabr val mukobala» (To'ldirish va qarama-qarshi qo'yish haqida kitob) asari matematika fanida yangi davrni boshlab beribgina qolmay, balki uning keyingi asrlardagi taraqqiyotiga ham katta asos bo'ldi. Al - Xorazmiyning ikkinchi matematikaga oid asari «Hind arifmetikasi haqida kitob» bo'lib, bu asar tufayli avval Sharq xalqlari, so'ngra esa Yevropa xalqlari ham Qadimiy Hindistonning katta yutug'i- o'nli pozitsisi hisoblash sistemasi bilan tanishdilar. (XII asrda lotin tiliga o'girilgan). Al-Xorazmiyning «Kitob surat al-ard» (erning surati) asari geografiyaga, «Astronomik jadvallari» astronomiyaga oid bo'lib, ular muallifning nomini jahonga yoydi. Shuningdek, «Kuyosh soatlari to'g'risida risola», «Tarix risolasi», «Usturlab haqida risola», «Musiqa risolasi» singari ajoyib asarlari olimga katta shuxrat keltirdi, uning nomini abadiylashtirdi. Al- Xorazmiyning «Al-jabr val muqobala» asari keyinchalik Yevropada «Algebra» deb yuritila boshlandi. Uning astronomiyaga oid asari esa faqat Sharqda emas, balki g'arbda ham asronomiya fani rivojida katta rol o'ynadi.

 Abu Abdulla Muhammad ibn Muso 780 yilda Xivada tug‘ilgan. Xorazmiy dunyoga mashhur matematik va astronom sifatida tanilgan. Uning nomini tarixda qoldirgan buyuk asar «Al jabr val- muqobala» risolasidir. Olim 850 yilda Bag‘dod shahrida vafot etgan. Al-Xorazmiy Ma’mun akademiyasining ilk tashkilotchilaridan va eng faol a’zolaridan biri edi.  1983 yilda xalqimiz buyuk allomaning 1200 yillik to'yini katta tantana bilan nishonladi.

 Markaziy Osiyoda avvalgi asrlarda, xususan IX-XIII asrlarda yaratilgnan ma`naviy- madaniy boyliklardan, Xorazmiy, Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, Chag`miniylar merosidan; arab, fors va turkiy tillarda yaratilgan Firdavsiy, Nizomiy Ganjaviy, Rumiy, Tusiy, Attor kabi allomalar merosidan: Musulmon Sharqi ma`naviy merosida keng ahamiyat kasb etgan qadimgi yunon ilmiy-ma`naviy, boyliklaridan keng foydalanildi.

So`filiylikning keng yoyilishi  So'fizm nazariyotchilari, olimlari o'z davrining bilimini puxta eg'allagan, ilmlardan xabardor, bilimdon-mutafakkirlar bo'lgan. X asrdan boshlab sufizm g'oyalari O'rta Osiyo shaharlarida ham tarqala boshlagan. Viz quyida ushbu yo'nalishga sodiq qolgan holda o'z ijodlari bilan dunyoga tanilgan ba'zi mutafakkirlar haqida fikr yuritamiz.

 Ahmad Yassaviy (1105-1165 yillar) Yassi (Turkiston shahrida ruhoniy shahrida tug'ilgan.) Otasi Ibroxim Sa'y Rom shahrida ko'p yillar shayxlik qilgan. Ahmad Yassaviy asli kelib chiqishi Toshkentdan bo'lgan mashhur turk mashoyixi Arslonbob Toshkandiydan taxsil olgan. Uning vafotidan so'ng Yusuf Hamadoniydan ilm o'rgangan. Yassaviydan bizgacha yetib kelgan yagona meros - bu uning «Devoni xikmat»idir. Unda Yassaviyning sermazmun xikmatlari, munojatnomasi, «Faqrnoma». risolasi o'z aksini topgan. Ahmad Yassaviy tasavvufda Yassaviya tarikatiga asos soldi.

Tasavvuf tariqati  Abulkosim Firdavsiy (942-1020 yillar). Eronning Tue shahrida tug'ilgan. Arab va fors adabiyotini yaxshi bilgan. Butun umrini Eron shoxlarining afsonaviy qahramonlariga bag'ishlangan katta epik asar «Shoxnoma» ni yaratishga sarflagan. Asar dunyoni ko'pgina tillarida nashr qilingan. Firdavsiy o'z «Shoxnoma» si bilan o'ziga abadiy haykal yaratib ketgan va avlodlar tashakkuriga sazovor bo'lgan. Asar g'aznaviylar shoxi Mahmud g'aznaviy tomonidan munosib taqdirlanmagan. Firdavsiy umrining oxirigacha faqirlikda yashab o'tgan buyuk siymodir. IX-XII asrlar Markaziy Osiyo madaniyati rivojiga nazar tashlar ekanmiz, bu davrda tasavvuf (sofizm) ta'limotlari madaniyatning, ma'naviyatning barcha tomonlariga kirib borganligini kuzatish mumkin. So'fizm shaxsiy erkinlik, o'z hohishi bilan tozalanib Olloxga ruhiy ma'naviylikka singish orqali erishishga asoslanadi. Tasavvufda ruxni kamolotga va uni so'nggi maqsadi - Olloxga erishuv yo'llari 4 bosqichdan iboratdir: 1) Shariat. 2) Tariqat. 3) Ma'rifat. 4) Haqiqat.

O'xshashlar

IX-XII-asrlarda sharq uygʻonish davri

IX-XII asrlarda O’rta Osiyo sivilizatsiyasi

XII-XV asrlarda Norvegiya

Angliya XII - XIV asrlarda

O'rta Osiyo bronza davrida