Vahhobiylikning vujudga kelishi va uning mohiyati va Arab yarim orolida tarqalishi - Tarix - Slaydlar

Vahhobiylikning vujudga kelishi va uning mohiyati va Arab yarim orolida tarqalishi

Yuklangan vaqt:

07.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

546.833984375 KB

Ko'chirib olish

Vahhobiylikning vujudga kelishi va uning mohiyati va Arab yarim orolida tarqalishi

REJA: 1. Vahhobiylikning vujudga kelishi. 2. Vahhobiylikning mohiyati. 3. Vahhobiylikning Arab yarimorlida tarqalishi.

Vahhobiylikning vujudga kelishi. • Vahhobiylik — islom dinining sunniylik yoʻnalishi hanbaliya mazhabidagi oqim. Arabiston yarim orolining markaziy qismi (Najd)da 18-asr oʻrtalarida paydo boʻlgan. Muhammad ibn Abdulvahhob (1703— 92) asos solgan (nomi shundan). Ibn Abdulvahhob aqoidda ilohiyotchilar Ibn Taymiya (1263—1328) va Ibn Kasiyr (1300—72)ga ergashdi. Ibn Abdulvahhob diniy targʻibotni taxm. 1730-yilda boshlagan, oʻz otasining vafotidan (1740) soʻng uni faollashtirgan, chunki ota-oʻgʻil oʻrtasida daʼvatning uslubi xususida ixtilof boʻlgan.

Vahhobiylikning vujudga kelishi. • Turk tilidagi tadqiqotlarda Ibn Abdulvahhob uzoq yillar ingliz josusi bilan hamkorlik qilgani haqida dalillar mavjud. Vahhobiylik tarafdorlari fikricha, faqat Alloh maʼbud va islomning manbai Qurʼon va Sunnadir. Muqaddas joylarni ziyorat qilish, aziz-avliyolardan duolarda shafoat-yordam tilash shirk hisoblanadi. Musiqa, qoʻshiq va umuman maʼnaviy taraqqiyotning boshqa koʻp koʻrinishlari bidʼat (keyin kirib kelgan yangilik) sanaladi. Vahhobiylarning ibodatlari ham tarixan shakllangan hanafiya mazhabi qoidalaridan ajralib turadi. Vahhobiylar dinni „tozalash“ga, Muhammad davridagi asl holiga keltirish iddaosi bilan harakat qiladi.

Vahhobiylikning mohiyati. Vahhobiylikda gʻayridinlarga, „ilk islom ahkomlaridan chekingan“ musulmonlarga qarshi kurash alohida oʻrin tutadi. Ularning daʼvatini qabul qilmaganlarning barchasi goʻyo kofirdir. Dastlabki vahhrbiylar imon masalasidaoʻta mutaassiblik, siyosiy raqiblar bilan kurashda esa oshkora ekstremizm bilan ajralib turgan. Vahhobiylik taʼlimoti oʻsha paytdayoq norozilik tugʻdirgan. Ibn Abdulvahhobni hatto oʻzi tugʻilgan joy — Uyaynadan quvib chiqarishgan. Ammo bu taʼlimot Arabiston yarim orolining markaziy qismida oʻsha davrdagi mavjud muhit uchun qoʻl kelgan. Zero bu yerda bir necha mayda sulolalar tomonidan boshqarilgan amirliklar oʻzaro doimo nizolashib kelardilar. Shunday sulolalardan biri — saudiylar taxm. 4 asrdan beri ad-Dariyani oʻzlariga markaz qilib olib, atrofdagi amirliklarni birlashtirishga harakat qilardilar.

Vahhobiylikning mohiyati. • Hozirgi davrda ilm-fan, texnika, madaniyat, davlatchilik va turli xalqlar orasidagi оzaro siyosiy va ma‘naviy munosabatlar yuqori darajaga kоtarilgan bir paytda Islomni paygambar davrlaridagi holatga qaytarish aslo mumkin emas. Agar shunday qilinadigan bоlsa, ilm-fan taraqqiyoti tufayli vujudga kelgan buyuk yangiliklar (elektr, mashina, samolyot, telyefon kabilar) dan voz kechish kerak bоladi. Vahhobiylik Islom mamlakatlarida ayollarni foydali mehnatdan, mamlakat siyosiy va ijtimoiy hayotida ishtirok etishdan mahrum qiladi.

Vahhobiylikning mohiyati. • Hozirgi paytda Saudiya Arabistonida ham vahhobiylarning ta‘limoti sekin-sekin modernizatsiya qilinmoqda. Mamlakatda texnika fan yutuqlaridan foyda-lanish keng yоlga qоyilgan. Fuqarolar mafkurasida ham оzgarish bоlmoqda.

Vahhobiylikning mohiyati. • Shunisi ham borki, vahhobiylar baribir Saudiya Arabistonida islomni aks holiga qaytara olmadilar. Mamlakat ilgor zamonaviy texnika va ilm-fan taraqqiy etgan davlat sifatida rivojlanib bormoqda, uyida kоplab xizmatkor saqlaydigan milliarder boylar, mulkdor, bank egalari yashamoqda. Hozirgi zamon texnikasining sоnggi yutuqlaridan foydalanmoqda.

Vahhobiylikning Arab yarimorlida tarqalishi. • Amir Muhammad ibn Saud (1725—65) bu ishda vahhobiylik taʼlimotidan foydalandi. Muhammad ibn Saud va uning oʻgʻli Abdulaziz ibn Muhammad (1765—1803) vahhobiylar bayrogʻi ostida yarim orolning katta qismini kuch bilan egallab, birinchi saudiylar davlatini barpo qildilar. Ammo bu davlat 19-asr boshida misrliklar istilosi natijasida quladi. Ayni vaqtda vahhobiylik Arabiston yarim orolidan tashqarida — Hindiston, Indoneziya, Sharqiy va Shim. Afrikada yoyila boshladi. Ikkinchi Saudiylar davlati qisqa muddat (1843—65) hukm surdi. Va, nihoyat, 20-asr boshida Abdulaziz ibn Abdurahmon (1880— 1953) oxirgi bor Saudiylar davlatini tiklash uchun boshlangan harakatga rahbarlik qildi va hozirgi Saudiya Arabistoniga asos soldi.

Vahhobiylikning Arab yarimorlida tarqalishi. • Vahhobiylik dastlab usmonli turklarning rasmiy mazhabi — hanafiyaga qarshi kurashgan boʻlsa, keyinchalik umuman xatarli, reaksion diniy-siyosiy oqimga aylandi. Vaxhobiylar, odatda, terror yoki davlat toʻntarishi yoʻli bilan hokimiyat tepasiga kelishga intiladilar. 19-asrning 70-yillarida Hindiston vahhobiylari Kalkutta bosh sudyasi Normanni oʻldirish bilan „shuhrat“ qozondilar. 1979-yil noyabr oyida saudiyalik vahhobiychi Juhayman al-Oʻtaybiy guruhi musulmonlarning eng muqaddas makoni — Makkai Mukarrama sh.dagi „Masjid al-Harom“ni bosib oldi. Masjidni egallagach, bu yerga kelishi kutilgan podshoh Xolidni bandilikka olish, oralarida boʻlgan „Mahdiy“ rahbarligida umumxalq qoʻzgʻolonini koʻtarish, dastlab Saudiya Arabistoni, soʻng boshqa mamlakatlarda ham „haqiqiy“ islom gʻalabasiga erishish rejalashtirilgan edi. Saudiya hukumati fransuz jandarmeriyasining mutaxassislari yordamida ikki haftadan ortiq muddatda bu harakatni bostirdi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, vahhobiylardan 117 kishi oʻldirildi va 143 kishi hibsga olindi, ayni vaktda hukumat kuchlaridan 127 kishi halok boʻldi va 451 kishi yaralandi.

Vahhobiylikning Arab yarimorlida tarqalishi. • Vahhobiylik Saudiya Arabistonining davlat mafkurasi sifatida qabul qilingan. • Saudiya podshosi Abdullo vafot etgani manzarasida Bi-bi-sining Afg'oniston bo'yicha muxbiri Devid Loyn Saudiya Arabistonining Vahhobiylikni dunyoga yoyish maqsadida so'nggi 40 yilda yuritgan siyosatiga nazar tashlaydi: • Podsho Abdullo Saudiyaning 1970 yillardan kengaya boshlagan Islomga fundamental qarashdagi siyosatini davom ettirdi. • Saudiya Arabistoni Vahhobiy Islomning qattiq aqidaparast g'oyalarini jahon bo'ylab tarqatishga neftdan tushgan milliardlab dollarlarni sarfladi.

Vahhobiylikning Arab yarimorlida tarqalishi. • Bu mablag'lar urushlarga va xorijda insonlarga saboq berishga yo'naltirildi. • Bu siyosat ayrim paytlarda G'arb manfaatlariga to'g'ri ham keldi. • Misol uchun, 1980 yillarda Afg'onistonni bosib olgan Sho'ro qo'shinlariga qarshi qurolli kurashga kirishgan islomiy partizanlar - mujohidlarni dastaklashga AQSh sarflagan har bir dollarga Saudiya Arabistoni ham bir dollar qo'shdi. • 1990 yillarda esa boshida Bosniyada, keyinroq esa Kosovoda Saudiya musulmon jangarilariga ko'rsatgan yordamlar oxir-oqibatda ikki hududda ham bu jangarilarning radikallashishiga olib keldi. • Bu hududlarga etkazilgan har bir miltiq yoniga bittadan Qur'on qo'yilgan edi.

Foydalanilgan Adabiyotlar: • https:// uz.wikipedia.org /wiki/ Vahhobiylik

O'xshashlar

Irqlar va ularning vujudga kelishi

Xristianlik vujudga kelishi

BMTning vujudga kelishi va xalqaro iqtisodiy institutlar tizimi

Sivilzatsiya tushunchasining vujudga kelishi va Yevropaga kirib borishi

Ilk savdo yo'llarining vujudga kelishi