Совет давлатининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти - Tarix - Slaydlar

Совет давлатининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

446.45703125 KB

Ko'chirib olish

“ Совет давлатининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти” мавзусидаги БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ

KИРИШ I.Боб. Tуркистондаги ижтимоий ва сиёсий жарёнлар. I.1. Туркистонда совет хокимиятининг урнатилиши ва сиёсий вазият I.2. Икисодий муаммолар ва очарчиликнинг юзага келиши. II. Боб. Совет хокимиятинин иктисодий тадбирлари ва унинг окибатлари. II.1.Узбекистонда совет хокимиятининг иктисодий –ижтимоий сиёсати мохияти. II.2. Узбекистонда мустамлакачиликка асосланган иктисодий сиёсатнинг окибатлари Хулоса .

Мавзу (тадқиқот) бўйича илмий изланишнинг мақсад ва вазифалари: Илмий изланишнинг мақсади “Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти” мавзусини аниқ ҳолда очиб беришдан иборатдир. Биз баён этаётган мавзунинг олдига асосий мақсад ва вазифа сифатида юртимизда мустамлака советлар тузумининг амалга оширган иқтисодий сиёсати ва унинг ўзига хос хусусиятлари, шунигдек унинг мустамлакачилик мохиятини очиб бериш, чуқур ўрганиш ва талабаларга батафсил тушунчалар бериш қўйилган. Мазкур мақсадни амалга оширишда қуйидаги вазифалар белгилаб олинади: - Ўзбекистон тарихи фанида Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти мавзусининг нақадар аҳамиятли эканлигини тушунтириш; - Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти ўша даврдаги жараёнларда қандай ўрин тутганлиги тўғрисида билим ва тасаввурлар ҳосил қилиш; - Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти мавзусини ўқитишда инновацион таълим технологиялари ва илғор хорижий тажрибалардан фойдаланиш йўлларини ёритиш; - Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти мавзусини Ўзбекистон тарихи фани ўқув дастуридаги мазмун моҳиятини очиб бериш; - Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти мавзуси юзасидан электрон ўқув модули ишланмасини тайёрлаш; - олий таълим муассасалари барча йўналишларии бакалавриатида Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти мавзусини ўқитишни янада такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш.

Мавзунинг (тадқиқот) предмети ва объекти: Мавзунинг предмети ва тадқиқот объекти– Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти янада чуқурроқ илмий-назарий жиҳатидан ёритиб беришдан иборатдир. Жумладан Туркистонда юз берган ижтимоий –сиёсий жараёнлар, минтақада мустабид совет режимининг ўрнатилиши, соевт режимининг дастлабки йилларда Туркистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлкачилик мохиятини очиб бериш тадқиқот объекти этиб танлаб олинди.

Мавзунинг (тадқиқот) амалий аҳамияти: Ушбу мавзу натижаларидан олинган хулосалардан мустабид тузим даври шу билан белгиланадики, тадқиқот натижасида олинган хулосалар “Ўзбекистон тарихи” фани бўйича ташкилий характерга эга бўлган ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун амалий дастур бўлиши мумкин. Олинган хулоса ва билдирилган таклифлардан таълим муассасалари фаолиятида, Ўзбекистон тарихи, Иқтисолиёт асослари ва шунга яқин ижтимоий фанларнини ўқитишда ва такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин. Мазкур тадқиқот ишидан таълим муассасаларида Ўзбекистон тарихи фанида, тадқиқотларда, ва соҳага даҳлдор ташкилотларда, маърузаларда фойдаланиш мумкин.

Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини қўлга киритиши туфайли халқимизнинг асрий орзуси ушалди, ўз тақдири ва келажагини ўзи яратадиган бўлди. Тарихан қисқа даврда жамиятимиз ижтимоий-сиёсий ҳаётининг барча соҳаларида кескин бурилиш ясалди. Мамлакатимизни модернизация қилиш, фаол демократик янгиланишларни амалга ошириш билан боғлиқ қатор ислоҳотлар ўтказилди. Жумладан, ана шу буюк ўзгаришларни асрлар давомида орзу қилган халқимизнинг кўҳна тарихига бўлган муносабати тубдан ўзгарди. Зеро, Президент Ислом Каримов таъкидлаганидек: “Ўз тарихини билмайдиган, кечаги кунини унутган миллатнинг келажаги йўқ”.[1] Айниқса, бугунги мураккаб глобаллашув даврида маънавият соҳасида вужудга келаётган долзарб муаммолар, халқимиз маънавиятини асраш ва янада юксалтириш, ёш авлоднинг қалби ва онгини турли зарарли ғоя ва мафкуралар таъсиридан сақлаш ва ҳимоя қилишда Ватан тарихини ҳар томонлама ва чуқур тадқиқ этиш, бирламчи манбаларга таяниб талқин этиш, келажак авлодга ҳақиқий тарихимизни ўқитиш орқали уларни юксак маънавиятли шахслар этиб тарбиялаш долзарб аҳамият касб этади. [1] Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. Тошкент, Маънавият, 2008. Б.4.

Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини қўлга киритиши туфайли халқимизнинг асрий орзуси ушалди, ўз тақдири ва келажагини ўзи яратадиган бўлди. Тарихан қисқа даврда жамиятимиз ижтимоий-сиёсий ҳаётининг барча соҳаларида кескин бурилиш ясалди. Мамлакатимизни модернизация қилиш, фаол демократик янгиланишларни амалга ошириш билан боғлиқ қатор ислоҳотлар ўтказилди. Жумладан, ана шу буюк ўзгаришларни асрлар давомида орзу қилган халқимизнинг кўҳна тарихига бўлган муносабати тубдан ўзгарди. Зеро, Президент Ислом Каримов таъкидлаганидек: “Ўз тарихини билмайдиган, кечаги кунини унутган миллатнинг келажаги йўқ”.[1] Айниқса, бугунги мураккаб глобаллашув даврида маънавият соҳасида вужудга келаётган долзарб муаммолар, халқимиз маънавиятини асраш ва янада юксалтириш, ёш авлоднинг қалби ва онгини турли зарарли ғоя ва мафкуралар таъсиридан сақлаш ва ҳимоя қилишда Ватан тарихини ҳар томонлама ва чуқур тадқиқ этиш, бирламчи манбаларга таяниб талқин этиш, келажак авлодга ҳақиқий тарихимизни ўқитиш орқали уларни юксак маънавиятли шахслар этиб тарбиялаш долзарб аҳамият касб этади. [1] Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. Тошкент, Маънавият, 2008. Б.4.

Мамлакатимиз тарихида янги давр – мустақил тараққиёт даври бошланди. Халқимиз демократик ҳуқуқий давлат ва очиқ фуқаролик жамияти қуриш йўлида дастлабки синовлардан ўтди. Истиқлол йилларида юртимизда миллий маънавиятимизни тиклаш, уни замон талаблари асосида ривожлантириш бўйича улкан ишлар амалга оширилди. Демократик ислоҳотлар тобора чуқурлашиб бормоқда. Янги жамият қуриш, аввало, ёшларга, уларнинг маънавий дунёси, касб-маҳоратига боғлиқ. Бинобарин, ёш авлодда миллий ғояни, юксак маънавий фазилатларни шакллантиришда, миллий онг ва соғлом фикрни уйғотиш, уларни Ватан, халқ ва истиқлол тақдири учун ғоявий курашчанлик руҳида тарбиялашда, юксак маънавиятли комил инсон бўлиб шаклланишида, шунингдек, халқимизнинг маънавий юксалиши йўлида “Ўзбекистон тарихи” фанининг аҳамияти катта.

ҲАРБИЙ КОММУНИЗМ – совет давлатининг фуқаролар уруши шароитидаги 1918-1920 йилларда юргизган ижтимоий-иқтисодий сиёсати. Аҳолининг бой қисми мол-мулкини тортиб олишни, ялпи меҳнат мажбурияти жорий этишни, йирик, ўрта ва қисман кичик саноатни тез суратлар билан давлат ихтиёрига ўтказишни назарда тутарди. Тижорат тақиқланди, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ортиқчасини давлатга топшириш мажбурий қилиб қўйилган.

ЯИС (Янги иқтисодий сиёсат НЭП) – 1918-1920 йилларда юритилган ҳарбий коммунизм сиёсати воситасида мамлакат иқтисодий ҳаётини тиклаш мумкин эмаслигига кўзи етган большевик раҳбариятининг 1921 йил март ойидан бошлаб юритган иқтисодий сиёсати. У тарихда янги иқтисодий сиёсат (НЭП) номини олди. ЯИС (НЭП) иқтисодиётнинг кўп тарзли бўлишини эътироф этди, эркин тижорат ва хусусий мулкчиликни эълон қилди. НЭП сиёсати натижасида майда тижоратчиларнинг катта армияси пайдо бўлди. Миллионлаб косиб-майда ҳунармандлар мамлакат истеъмол молларининг тўртдан уч қисмини ишлаб чиқара бошлади. Натижада ишчи ва деҳқонларнинг турмуши яхшиланди, дастлабки жиддий ижтимоий тадбирлар ҳаётга жорий этила бошланди. Янги иқтисодий сиёсат иқтисодиётнинг табиий ривожланиши ва бозор иқтисодиёти қонунлари ҳар қандай баландпарвоз шиорлар (социализм, коммунизм) дан устун туришини ҳаёт амалиётида кўрсатиб берган эди. Бироқ НЭП сиёсатининг иқтисодий эркинлик ва тадбиркорликка йўл очиб бериши аҳоли ўртасида мулкий тенгсизликни, аҳолининг табақаланишини келтириб чиқарарди. Бу эса социализмнинг принципиал тамойилларига зид бўлганлиги сабабли 20- йиллар ўрталаридан ЯИСга аста-секин барҳам берилиб, давлат монопол иқтисодиёти, мулкни социаллаштириш сиёсати жорий этила бошланди.

Кейс-стади: Туркистонда мустабид совет режимининг ўрнатилиши ва унинг мохияти. Кириш. Маълумки Россия империясининг Биринчи Жахон урушига кириши империядаги шундай хам оғир шароитни янада мурккаблаштириб юборди. Шундай бир шароитда В.Ленин бошчилигидаги большевиклар партияси мамлакатда давлат тўнтаришини амалга оширдилар.Россия империясининг ўша даврда ажралмас қисми бўлган Туркистонда большевиклар қурол кучи билан хокимиятни қўлга киритдилар.Махаллий миллат вакилларнинг мустақил давлат тузишга бўлган интилиши қонга ботирилди. Минтақада мустабид совет режими қарор топди. Келажакдаги жараёнлар минтақада ўрнатилган совет режими мохиятига кўра подшо россиясининг мустамлакачилигининг мантиқий давомчиси сифатида тарих сахнасида пайдо бўлганлигини кўрсатиб берди. Энг аввало, Совет режими Туркистонда қандай ўрнатилди. Унинг моҳияти нимада?” Советларнинг Ўзбекистонда иқтисодий сиёсати қандай эди ва у минтақа халқларининг тақдирига кандай таъсир кўрсатди деган саволлар туғилиши табиий.

Мазкур кейс –Большевиклар партиясининг хокимият тепасига келиши ҳам муайян ижтимоий воқеликдан қониқмаслик оқибатида содир бўлганди. Лекин Туркистонда ўрнатилган совет режими ўз мохиятига кўра россия империясининг мустабид тузумидан деярли фарқ қилмасди. Жумладан советлар режимининг иқтисодий сиёсати махалий ахоли манфаатларини умуман эътиборга олмасди.Натижада советлар томонидан амалга оширилган иқтисодий тадбирлар минтақадаги вазиятни янада издан чиқишига ва махаллий миллатлар тақдирида аянчли воқеаларни содир бўлишига олиб келди. Тавсия этилган кейсни ечиш қуйидаги натижаларга эришишга имкон яратади: муаммоли вазиятни ечиш учун назарий билимларини қўллай олиш; олинган билимдан келиб чиққан ҳолда муаммони ажратадилар ва ечиш йўлларини аниқлаш; мавзу бўйича билимларини кенгайтириш, такомиллаштириш умумлаштириш ва таққослаш кўникмаларини эгаллаш; турли хил вариантлар бўйича муаммони мустақил тарзда таҳлил қилиб хулоса қилиш;

(1-вазият) Туркистон ўлкасида ҳокимият учун рақиблашаётган кучлар ўзаро бир маромда устунлик учун кураш олиб бораётган пайтда 1917 йил 25-27 октябрда Петроградда большевиклар ҳарбий тўнтаришни амалга оширдилар, муваққат ҳукуматни зўрлик йўли билан ағдариб ташладилар. Албатта бу воқеа Россия фуқаролари учун кутилмаган ҳодиса Большевиклар марказда эришган ўз ғалабаларини мустаҳкамлаш мақсадида айёрлик ишлатиб 27 октябрда Шўроларнинг II съездида ер ва сулҳ тўғрисида декрет қабул қилдилар. Бироқ мамлакат социалистик ўзгаришларга тайёр эмасди. Шу боис большевиклар ҳокимиятни ўз қўлларида узоқ сақлаб қола олмасликлари аниқ эди. Петроградда ҳарбий тўнтариш йўли билан Муваққат ҳукуматнинг ағдариб ташланганлиги ва ҳокимятнинг большевиклар қўлига ўтганлиги ҳақидаги хабар Тошкентга 27 октябрда етиб келди. Бу хабарни Бутунроссия Шўроларининг II қурултойида Туркистон номидан вакил бўлиб қатнашган А.Фролов ва Д.Деканов (Самарқанд) юборган эди. Бундай хабар Ф.Колесов орқали ҳам ўлкага узатилган эди. Шу куниёқ ишчи ва аскар депутатлари Тошкент шўросининг Ижроия қўмитаси А.Кожевниковни Кушка ва Жиззахдаги ҳарбий қисмларга ёрдам сўраб жўнатди ва қуролли қўзғолонга тайёргарликни бошлаб юборди. Петрограддаги октябрь ҳарбий тўнтаришни Туркистонда большевиклардан бошқа барча сиёсий кучлар қораладилар ва унга қарши чиқдилар. Большевиклардан иборат бўлган ишчи ва аскар депутатлари Тошкент Шўроси Ижроия қўмитасининг бу чақириғини Петроград большевикларини қувватлаш мақсадида ҳокимятни босиб олиш учун қилинаётган янги уриниш деб ҳисоблаб, 28 октябрда Тошкентда қуролли қўзғолон бошланди ва 1 ноябрда Муваққат ҳукуматнинг шаҳардаги сўнги истеҳкоми-Тупроққўрғон (ҳозирги президент девони ёнидаги бино) эгалланди. Ана шу тариқа Тошкентда ҳам ҳарбий йўл билан тўнтарилиш амалга оширилди. Тошкентдаги ҳарбий тўнтаришга Кушка, Жиззах, Краснаводск, Чоржўй ва бошқа шаҳарларда ҳарбий қисмларнинг берган мадади катта бўлди. (14) ноябрдаёқ Тошентда қуролли қўзғолоннинг ғалаба қилганлиги муносабати билан ишчи ва аскар депутатлари Ўлка ва Тошкент шўроларининг ва Ҳарбий Кенгашининг аҳолига хитобномаси эълон қилинди 2 ноябрда Туркистон бутун ўлка демократик ташкилотларининг қўшма мажлиси бўлди. Унда Бутун Россия миқёсида ҳокимият тузиш масаласи ҳал қилингунча Муваққат ўлка ҳокимиятини ташкил этиш муаммоси муҳокама қилинди. Аммо мазкур анжуманда Ўлка Шўроси, Тошкент Шўроси Ижроқўми, мусулмон вакиллари Ўлка Шўроси фақат маслаҳат овози билангина қатнашиш имкониятига эга бўлдилар, холос. Туркистон Шўроларининг III съездидан Ўлка Халқ Комиссарлари Шўросининг раиси Ф.И.Колесов В.И.Ленинга телеграмма юборди. Телеграммада муваққат ҳукумат Туркистон қўмитасининг ағдариб ташланганлиги, III Ўлка Шўролар съездининг чақирилганлиги, ўлкада шўролар ҳокимиятининг ўрнатилганлиги ва Туркистон умумий вазияти баён қилинган эди.

Советлар режимининг иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мохияти. (2-вазият) Россия Туркистонни босиб олгач бу ўлкани ўзининг асосий пахта етказиб берувчи ҳудудига айлантирган эди.Шўролар ҳукумати ҳам Чор Россияси бошлаган йўлдан борди. В.И.Ленин Туркистонни Шўролар Россиясининг асосий пахта етказиб берувчи базаси деб қаради. Яъни бир қатор декретлар эълон қилиб ерни, йирик саноат корхоналари, транспорт ва алоқа воситаларини, банкларни национализация қилди ёки миллийлаштирди ва уларни давлат мулкига айлантирди. Товар-пул муносабатлари, бозор иқтисодиёти муносабатларидан воз кечилди, Туркистон Шўро ҳукумати раҳбарлари ўлкада миллийлаштиришни амалга оширишда Россия марказидаги саноат корхоналари, Россия халқи ва уруш манфаатларини биринчи навбатда ҳисобга олдилар-у, аммо Туркистон ўлкаси халқларининг манфаатларини амалга оширилаётган тадбирларнинг иқтисодий томондан мақсадга мувофиқлиги ва тайёргарлик даражасини ҳисобга олмадилар. Ў қараганда чорва моллари икки баравар камайиб кетди.Туркистон Шўролар ҳукумати ўлкада иқтисодиётини бошқаришни қўлга олиш бўйича тадбирлар кўрди, албатта. Аммо «танаси бошқа дард билмас» деганларидек Россия шароитига мос келадиган тадбирлар Туркистон ўлкаси учун яроқсиз эканлигини Туркистон Шўролар ҳукумати тушунмас эди. Тўғри Шўроларнинг III Ўлка қурултойи (1917 йил 15-22 ноябрь)да савдо, саноат, деҳқончилик халқ комиссарликлари тузилди. Сўнгра халқ ишлаб чиқаришининг Ўлка кенгаши ташкил этилди. Ундан сўнг Туркистон Халқ ҳўжалигининг Марказий Кенгаши таъсис этилди. Аммо бу қайта қурилишлардан ҳеч қандай фойда чиқмади. Советларнинг иқтисодий тадбирларининг мохияти нимада эди? Шўролар тузумининг иқтисодий тадбирларининг оқибатлари қандай бўлди.

Иш босқичлари Маслаҳатлар ва тавсияномалар.1. Кейс ва унинг ахборот таъминоти билан танишиш Аввало кейс билан танишинг. “Совет ҳокимиятининг Ўзбекистонда амалга оширган иқтисодий тадбирлари ва уларнинг мустамлакачилик моҳияти” ҳақида тушунча ҳосил қилиш учун бор бўлган бутун ахборотни диққат билан ўқиб чиқиш лозим. 2. Берилган вазият билан танишиш Маълумотларни яна бир маротаба диққат билан ўқиб чиқинг Туркистон ўлкасида ҳокимият учун рақиблашаётган кучлар ўзаро бир маромда устунлик учун кураш олиб бораётган пайтда 1917 йил 25-27 октябрда Петроградда большевиклар ҳарбий тўнтаришни амалга оширдилар, муваққат ҳукуматни зўрлик йўли билан ағдариб ташладилар. Албатта бу воқеа Россия фуқаролари учун кутилмаган ҳодиса Большевиклар марказда эришган ўз ғалабаларини мустаҳкамлаш мақсадида айёрлик ишлатиб 27 октябрда Шўроларнинг II съездида ер ва сулҳ тўғрисида декрет қабул қилдилар. Бироқ мамлакат социалистик ўзгаришларга тайёр эмасди. Большевиклардан иборат бўлган ишчи ва аскар депутатлари Тошкент Шўроси Ижроия қўмитасининг бу чақириғини Петроград большевикларини қувватлаш мақсадида ҳокимятни босиб олиш учун қилинаётган янги уриниш деб ҳисоблаб, 28 октябрда Тошкентда қуролли қўзғолон бошланди ва 1 ноябрда Муваққат ҳукуматнинг шаҳардаги сўнги истеҳкоми-Тупроққўрғон (ҳозирги президент девони ёнидаги бино) эгалланди. Ана шу тариқа Тошкентда ҳам ҳарбий йўл билан тўнтарилиш амалга оширилди. Большевиклар хокимият тепасига келишда қандай йўлни танладилар? 3.Муаммоли вазиятни таҳлил қилиш Асосий муаммо ва кичик муаммоларга диққатингизни жалб қилинг. Асосий муаммо: . Қуйидаги саволларга жавоб беришга ҳаракат қилинг.1.Большевиклар кимлар?2. Совет мафкурасининг мохияти нимада?3.Махаллий ахолининг советларга муносабати?4. Дастлабки йилларда иқтисодий ахвол қандай эди?Муаммонинг асосий мақсадини аниқланг.Ушбу вазиятни таҳлил қилишга ,муаммонинг мазмунига эътиборингизни қаратинг. Подшо Россияси ва большевиклар режимини ўзаро таққосланг.таққосланг. 4. Муаммоли вазиятни ечиш усул ва воситаларини танлаш ҳамда асослаш Ушбу вазиятдан чиқиб кетиш ҳаракатларни излаб топиш мақсадида қуйида тақдим этилган “Муаммоли вазият” жадвалини тўлдиришга киришинг. Муаммони ечиш учун барча вазиятларни кўриб чиқинг, муқобил вазиятни яратинг. Муаммонинг ечимини аниқ вариантлардан танлаб олинг, муаммонинг аниқ ечимини топинг. Жадвални тўлдиринг. Кейс билан ишлаш натижаларини ёзма шаклда илова этинг

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ

O'xshashlar

Д.Ж.Вашингтон АКШ давлатининг асосчиси

Сомонийлар давлатининг ташкил топиши

Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг порлоқ хотирасига бағишланган “Хотира дарси”

Ўрта Осиё халқлари этногенези ва этник тарихнинг назарий ва илмий-методологик асослари

Аҳамонийлар даври археологияси