Qo’qon xonligi me’morchiligi - Tarix - Slaydlar

Qo’qon xonligi me’morchiligi

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3087.6728515625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Qo’qon xonligi me’morchiligi Reja: 1. Qoʻqon xonligi davrida madaniy hayot 2. Xudoyorxon saroyi

XVIII asr boshlarida Ashtarxoniylar davlati inqirozga yuz tutgan va mamlakat parchalana boshlagan. Natijada, Buxoro xonligidan Farg’ona vodiysidan iborat Qo’qon xonligi ajralib chiqqan. Vodiyda katta obroʻ-eʼtiborga ega xo’jalar jamoasi hokimiyat uchun harakat qilayotgan bir vaqtda, oʻzbeklarning ming urugʻidan boʻlgan Shoxruxbiy ibn Ashur Muhammad (1709-1721) chodak xoʻjalari qoʻlida boʻlgan siyosiy hokimiyatni kuch bilan tortib olib, 1709-1710-yilda Fargʻona vodiysidagi minglar sulolasi hukmronligiga asos solgan. Ammo uning hokimiyati hali Ashtarxoniylardan batamom mustaqil emas edi. Chunki manbalarda Shoxruxbiyning nomi Abulfayzxondan soʻng tilga olingan. Biroq, Qo’qon xonligi asta-sekinlik bilan qudratli davlatga aylana borgan.

XVIII asrning ikkinchi yarmi -XIX asr boshlarida Qoʻqon xonligi kuchli markaziy hokimiyatga ega boʻlgan markazlashgan davlat sifatida qaror topishi natijasida iqtisodiyotning birmuncha jonlanishi madaniy hayotga taʼsir etmay qolmagan. Mamlakat poytaxti Qoʻqon va boshqa shaharlarda bir qator meʼmorchilik obidalari, yoʻllar, koʻpriklar, hammomlar qurilgan, amaliy va xattotlik sanʼati rivoj topgan. XIX asrning birinchi yarmida xonlikda Umarxon (1810-1822), Muhammadalixon (1822-1842) kabi hukmdorlar, Nodirabegim kabi madaniyat homiylari davrida ko’plab meʼmoriy obidalar qurdirilgan, shaharsozlik tez surʼatlar bilan rivojlangan. Memorchilikda asosiy eʼtibor madrasalar, masjidlar, xonaqolar, darvesh va qalandarlar uchun takiyaxonalar, qorixonalar, sardobalar, koʻpriklar, hammomlar, bozor rastalari barpo etishga qaratilgan

Qoʻqon xonligidagi madrasalar asosan uch turga boʻlingan. Madrasalar Qoʻqon xonligining boshqa shaharlarida ham bor edi, ammo ular Qoʻqondagidek ulkan va salobatli emas edi. XVIII asrning ikkinchi yarmi -XIX asrning birinchi yarmida Qoʻqon xonligida xalq meʼmorchiligi rivojlangan. Binolarni bezatish uchun gul namunalari keng qoʻllanilib, shriftlarga boʻyoqli naqshlar chizish, naqshlarni ganchga oʻyib solish odat boʻladi. Qoʻqon shu kunga qadar saqlanib qolgan tarixiy meʼmorchilik yodgorliklari bilan Samarqand, Xiva, Buxorodan keyin toʻrtinchi oʻrinda turgan. Fargʻona vodiysida 1740-yil Eski Oʻrda oʻrnida xozirgi Qoʻqon shahriga asos solinishi xonlikning turli shaharlarida bunyod etilgan koʻplab oʻrdalar, bozorlar, karvonsaroylar, masjidlar, xonaqolar, qorixonalar madrasalar, chunonchi Mir (1798),Norboʻta, Xonmirza Yodgor (1830), Xazrati Sohib (1861), Xudoyorxon (1850, 1870-yillari Qoʻqonda, 1873-yil Namanganda, 1874-1875-yili Shohobodda, Chustda), Hokimoyim (1869), Sulton Murodxon (1871), Ma’rufxontoʻra (Namangan va Asakada), Olimbek (Oʻshda), Nasriddinbek (Andijonda), Toshkentda XIX asrda qurilgan Beklar begi, Mo’yi Muborak, Eshonqul dodxoh, Yunusxon, Abulqosim madrasalarini dalil sifatida koʻrsatish mumkin

Norboʻtabiy madrasasi (Madrasai Mir) — Qoʻqondagi meʼmoriy yodgorlik (18-asr oxiri). Qoʻqon xoni Norboʻtabiy xukmronligi davrida qurilgan. Xalq orasida Madrasai Mir nomi bilan ham yuritiladi. Norboʻtabiy madrasasi chorsu maydoni yaqinida qurilgan. Bir qavatli, hovlili, toʻgʻri toʻrtburchak tarhli (52x72 m), 4 burchagiga minora-guldastalar ishlangan. Hovli (38x38 m) atrofiga qator ravoqli xujralar joylashgan. Peshtogʻi shim.ga qaragan. Miyonsaroyning 2 ta-rafida peshtoq boʻylab tutashgan gum-bazli masjid va 12 ta derazali (panja-ralar oʻrnatilgan) darsxona mavjud. Norboʻtabiy madrasasi pishiq gʻishtdan qurilgan. Xonalar ichi ganchsuvoq qilingan. Masjidning gumbaz osti sharafasi va mexrobining yulduzsimon bezaklari serhasham koʻrinadi. Eshiklari girih naqshlar bilan bezatilgan, ichki qismida esa oʻymakori islimiy naqsh qoʻllangan. Norboʻtabiy madrasasining tashqi koʻrinishi Buxoro meʼmorlik maktabi uslubiga xosdir

Madrasa binosi tarxi to‘g‘ri to‘rtburchak shaklda bo‘lib, tomonlari 52x72 metrdir. Binoning ulkan, muhtasham peshtoq qismi shimolga qaratilgan. To‘rt burchagiga katta hajmdagi burjlar (minorasimon unsur) qurilgan. Darvozaxona (miyonsaroy)ning g‘arb tomonida madrasa masjidi, sharq tomonida katta darsxona joylashgan. Miyonsaroydan darsxonalar yo‘lagi orqali ichki hovliga kiriladi. Ichki hovli murabbaʼ (kvadrat) shaklida bo‘lib, tomonlari 38x38 metrdir. Ichki hovli qirq hujra bilan o‘rab olingan. Darvozaxona, masjid, katta darsxona tomlari gumbaz uslubida yopilgan. Gumbazlarni arkali ravoqlar ko‘tarib turadi. Gumbazlarning devorga tutashadigan qismlari muqarnas, sharafa uslubida ganch bilan bezatilgan. Masjid mehroblari ganch muqarnaslar bilan ko‘rkam qilingan. Darvoza va eshiklar qayrog‘och hamda yong‘oq yog‘ochidan tayyorlangan, ularga sayoz o‘yma naqshlar tushirilgan. Naqshlarda pargori va islimiy uslublar uyg‘unligiga erishilgan. Madrasa-i Mir binosi Buxorodagi Ko‘kaldosh, Abdulazizxon, Mir Arab madrasalari binolariga o‘xshab ketadi. Madrasa 1924 yilgacha faoliyat ko‘rsatadi MADRASA ME’MORCHILIGI

Xudoyorxon oʻrdasi — Arki oliy Sayyid Muhammad Xudoyorxon (rasmiy nomi). Meʼmoriy yodgorlik (XX asrning ikkinchi yarmida); Qoʻqon xoni Xudoyorxon qurdirgan. Meʼmor va muhandis Mir Ubaydulla Muhandis loyihasi va rahbarligida bunyod etilgan; ustalardan Mulla Suyarqul, Solixoʻja va buxorolik usta Fozilxoʻjalar qatnashgan, koshinlarini rishtonlik kulol usta Abdulla mahorat bilan bajargan.Xon qarorgohi, oʻrda ahli yashaydigan hamda turli maqsadlarda foydalaniladigan 100 dan ortiq katta- kichik xonalar, ichki-tashqi hovlilardan iborat boʻlgan. Birinchi hovlida ayvon, koʻrinishxona (salomxona), xazinaxona, alohida saxdli masjid, Keyingi hovli xon qarorgohi (shohnishin), xoʻjalik binolari, binoning anfi qismi haram va xos xonalar egallagan; haramxonalari bezaklari odmi boʻlib, asosan, quyma ganch.

Saroyning umumiy maydoni 4 gektar, poydevorining balandligi uch metr. Sharq tomondan asosiy darvozaga kirish uchun poydevor baland boʻlgani uchun maxsus yoʻl pandus qurilgan. Xudoyorxon oʻrdasi toʻgʻri toʻrtburchak tarhli (68x143 m) boʻlib, sunʼiy tepalikka baland gʻishtin poydevorli qilib qurilgan. Xudoyorxon oʻrdasining asosiy sharqiy tomonini tashkil etuvchi peshtoq gumbazli darvozaxona hamda uning ikki qanotida joylashgan xonalargina saqlangan, qolgan qismi qayta taʼmirlangan. Bosh tarzi bir qavatli qilib bunyod etilgan, pishiq gʻishtdan (26x26x5 sm) ganch suvoqda terilgan devorlarga bir gʻisht chuqurligida ravoqlar ishlangan. Peshtoq oʻrda devoridan birmuncha boʻrttirib oldinga chiqarib qurilgan, baland va hashamatli, peshtoqning ikki yoni va tarzlarining ikki burchaklarida gumbazli mezanalar bilan yakunlangan guldastalar bor. Xudoyorxon oʻrdasi bosh tarzi ravoqlari, peshtoq va guldastalaridagi handasaviy naqshlar koshinlar, sirkori parchinlardan mahorat bilan yaratilgan. Peshtoq orqali toʻrtburchak tarhli darvozaxonaga oʻtiladi, darvozaxona gumbazi oʻzaro kesishgan ravoqli asos ustiga qoʻyilgan; gumbaz usti, oʻz navbatida, qubbali mezana bilan yakunlangan, undagi panjarali darchalar orqali ichkariga yorugʻlik tushadi. Oʻrdaning bosh tarzi, xonalar koshinlar, oʻyma ganchkori naqshlar bilan bezatilgan, shiftlari hovuzakli boʻlib, ularga gullar solingan, xonalarning tepa qismi sharafalar bilan hoshiyalangan, ayrim xonalarning poliga parket terilgan, ayvonlar sahniga marmar yotqizilgan, devorlariga ravoqlar ishlanib, naqshlar bilan ziynatlangan. Saroy dekorasida ganch o‘ymakorligi, rasm chizish, moviy sopol koshinlar chetlari bo‘ylab Qur’ondan parchalar mavjud. Saroyning sharqiy qismida bir vaqtlar madrasaga tegishli boʻlgan 100x30 metrli katta masjid joylashgan

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Qo’qon xonligi tarixiy geografiyasi

Qo’qon xonligi aholisi va mashg’ulotlari

Qo'qon xonligi

Qo'qon xonligi

Buxoro xonligi