Qadimgi Misr 3 - Tarix - Slaydlar

Qadimgi Misr 3

Yuklangan vaqt:

02.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8371.0869140625 KB

Ko'chirib olish

QADIMGI MISR Reja: 1. Qadimgi Misr tabiati tabiati, aholisi, manbalari. 2. Ilk va qadimgi podsholik davrida Misr. 3. O’rta va Yangi podsholik davrida Misr. 4. Qadimgi Misr madaniyati va dini.

Misr – Afrikaning shimoliy-sharqida (Osiyoda Sinay yarim oroli) joylashgan. Misr g’arb va sharqda tog’lar va cho’llar bilan, shimolda O’rta Yer dengizi, janubdda Nil daryosi bilan o’ralgan. Geradot: “Misr – Nilning tuxfasi” deb atagan.

Misrliklar o’z mamlakatini “Qora tuproq” (Ta-kemet), yunonlar “Yegipet” deb ataganlar. Misr geografik jihatdan Yuqori va Quyi Misrga bo’lingan. Dunyoning eng katta daryolaridan bo’lgan Nil (6500) Misrning taraqqiyotida muhim ro’l oynagan. Nil voxasi dehqonchilik uchun qulay, daryo baliqlarga boy bo’lgan.

Misr iqlimi tropik va subekvotrial iqlim. Qish bo’lmaydi, yoz issiq. Qum, tosh, oxak ko’p. Yo’goch kam. Misr aholisi turli xalq aralashmalaridan tashkil topgan. Buni shu vaqtgacha Misr hududlaridan topilgan skeletlar va kalla suyaklari isbotlaydi. Giksoslar, liviyaliklar, xabashlar (efiopiyalikalar) misrliklar bilan aralashgan.

Fransuz filologi Fransua Shampol’on (1790-1832) Qadimgi Misr xaqida ma’lumot beruvchi bitiklar, huquqiy xujjatlar, sulh bitimlari, diniy xujjatlar, zafarnomlar va boshqa ko’plab yozma matnlar bizgacha yetib kelgan. Biroq uzoq vaqt Misr iyerogliflarini o’qishga muvaffaq bo’linmagan. Fransuz filologi Fransua Shampol’on (1790-1832) ilk bora 1822-yil 14-sentaybrda qadimgi Misrga oid toshbitik - Rozetta bitiktoshi yozuvlarni o’qishga muvaffaq bo’lgan. Ya’ni qadimgi Misr iyerogliflarini o’qish yo’lini aniqlagan. YOZMA MANBALAR

GERODOT – (tahminan er. avv. 484- 425) – “Tarix otasi” . U Kichik Osiyo, Misr, qisman Erongacha borgan va 9 kitob dan iborat “Tarix” asarini yozgan. Gekatey, Geradot, Diodor, Strabon, Plutarx, Manefon kabi yunon tarixchilari, Tatsit , Ammian Marseliy kabi Rim tarixchilari asarlarida ham Qadimgi Misr xaqida qimmatli ma’lumotlar mavjud,

Manefon – er. avv. IV asr oxiri – III birinchi yarmida, Ptolomeylar davlatida yashagan Misr tarixchisi. Manefon Misrning eng qadimgi davridan o’zi yashab turgan davriga qadar tarixini yoritgan yagona tarixchi hisoblandi. Uning 3 kitobdan iborat “Misr tarixi” asari qadimgi manbalardan foydalnilgan xolda yaratilgan.

Qadimgi Misr tarixiga oid arxeologik manbalar juda ko’p topilgan. Shaharlar, istehkomlar, ibodatxonalar, maqbaralar, suv inshootlari, uy-ro’zg’or buyumlari, mehnat va harbiy qurollar, taqinchoqlar istehkomlar shular jumlasidandir.

“ Shohlar qabristoni” dagi eng mashhur firavn daxmalaridan – Tutanxamon (er. avv. 1332-1323) maqbarasi hisoblanadi. Tutanxamon maqbarasi – 1922-yilda ingliz olimlari Govarad Karter va Jorj Karnarvon tomonidan topilgan. Tutanxamon maqbarasi (2004-yil)

Tutanxamon oltin niqobi - og’irligi 10,23 kg. ga teng. Oltin niqob - Qohiradagi Misr muzeyi da saqlanadi.

“ Zinapoyasimon” Joser piramidasi. Piramida – bu hukmdor daxmalari, maqbaralardir. Sakkara da, tahminan er. avv. 2650-yillarda qurilgan. Joser piramidasi o’lchami 125 metrga 115 metr, balandligi 62,5 metr (xozir 58 metr).

Qohira yaqinidagi (25 km) Giza platosi da Misrning eng qadimiy va mashhur yodgorliklari, piramidalari joylashgan.

Giza piramidalari orasida eng mashurlari Xufu (Xeops), Xafra (143,9 – 136,4) va Menkaura ( 65,5 – 62) piramidalari hisblandi.

Sfinks (boshi odam, tanasi she’r, afsonaviy maxluq) – qadimgi misrliklar qarashiga ko’ra, firavinlarni qo’riqlagan. Gizadagi mashhur Sfinks Xafra piramidasi oldida joylashgan. Ma’lumotlarga kora, firavn Xafra (er. avv. 2547- 2421) davrida barpo etilgan. Uzunligi 72 metr, balandligi 20 metr.

QADIMGI MISR PODSHOLIKLARI 1. Ilk podsholik davri – er. avv. 3100-2800-yy. 2. Qadimgi Podsholik davri – er. avv. 2800-2250-yy. 3. O’rta Podsholik davri – er. avv. 2050-1750-yy. 4. Giksoslar davri – er. avv. 1710-1580-yy. 5. Yangi Podsholik davri – er. avv. 1584-1085-yy. 6. So’nggi Podsholik davri : a) Liviyaliklar davri – er. avv. 950-731-yy. b) Efiopiyaliklar davri – er. avv. 715-664-yy. S) Misr-Sais – er. avv. 664-525-yy.

Er. avv. IV ming yilliklarda Misr hududida urug’chilik munosabatlari yemirilib, ijtimoiy tengsizlik boshlangan. Sug’orish inshootlari, dastlabki shahar-davlatlar – mahalliy sepat , ya’ni nomlar paydo bo’lgan. Ma’lumotlarga ko’ra, er. avv. IV ming yilliklardayoq Yuqori va quyi Misr hududida hududida 42 ta nom mavjud bo’lgan.

Yuqori Misr podshosi Mina (Menes) er. avv. 3100 yillarda Yuqori va Quyi Misrni birlashtirib, yagona davlatga va 1-sulolaga asos solgan. Mina Quyi Misr chegarasida Memfis shahrini barpo etgan va poytaxtga aylantirgan. Shu davrdan boshlab mamlakat hukmdori firav’n (shoh saroyi, ulug’ uy) deb atala boshlangan. Birinchi Misr sulolasi ning 1-yoki 2-firavni Mina ( Menes ) niqobi.

Memfis - xozirgi Giza yaqinida, Nilning g’arbiy qirgogida, Misr poytaxti Qohiraning janubi-g’arbida joylashgan. “ Memfis” so’zi yunoncha bo’lib, koproq ellin davrida bilan bog’iq . Shahar Misr yozuvlarida - Inbu-xedj – Oq qal’a , Mennefer – Mustahkam , go’zal , Xut-ka-Ptax – Ma’bud Ptax ibodatxonasi , Anx- ta-ui – Ikkin o’lka hayoti nomlari bilan qayd etilgan.

Memfis – Qadimgi Podsholik (er. avv. XVIII-XXIII asrlar) va Yangi Podsholik (er. avv. XIV-XII) davrida Misrning poytaxti bo’lgan. Ptolomeylar davrida Aleksandriya va Arab xalifaligi davrida Qoxira poytaxtga aylangach, Memfisning ahamiyai pasaygan. Arablar istilosi davrida (VII asr) vayron qilingan.

Bizgacha er. avv. XXXII asr oxirlarida Misrni yagona davlatga aylantirgan Ilk podsholik firav’ni Narmer va uning Nubiya, Liviya Sinay yarim oroliga yurushlari va minglab asirlarni olib kelganligi xaqida ma’lumotlar yetib kelgan. Bir qator tarixchilar Narmer va Menes ni bitta odam deb hisblaydilar. Ayrim tarixchilar esa Narmer ni Menes ning otasi bo’lishi mumkin deb hisoblaydilar.Narmer dushmanini jazolamoqda. Tosh plitkadagi tasvir.

Urushlar natijasida mamlakatda qullar ko’paygan. Bu davrda qullar – murdala r, keyinchalik – tirik murdalar deb atala boshlangan. Shunday qilib er. avv. 31-29 asrlarda Misrda yagona davlar shakllana boshlagan. Narmer harbiy yurishlari - tosh plitkalardagi tasvirlarda.

Er. avv. 2800-2250-yillarda Misrda markazlashgan Qadimgi Podsholik , III-VI sulolalar hukmronlik qilgan. Bu davrga oid maqbaralar saqlanib qolgan. Ulardagi tasvirlarga ko’ra, bu davrda baliqchilik, hunarmandchilik, dehqonchilik taraqqiy etgan. Hukmdorlar qo’shni hududlarga yurushlar qilgan. Bu davrda toshdan maqbaralar qurish urf bo’lgan. Qadimgi Podsholik hukmdorlaridan III sulola ( er. avv. 2686-2575 yoki 2727-2655) hukmdori Joser (tah. er. avv. 2665-2645) qudratli hukmdor bo’lgan. Memfis - mamlakat poytaxti hisoblangan. Firavn Joser (tahminan er. avv. 2665-2645) xaykali . Qohiradagi Misr muzeyi.

Joser davrida podsho hokimiyati kuchaygan. Nomlarning mustaqilligi tigatilgan. Joser quyi va yuqori Misrning birlashtirilish jaraoyonini yakunlagan. Josergacha hukmdorlar xom g’ishtdan qurilgan binolarga qo’yilgan bo’lsa, Joser ilk bora toshdan, “zinapoyasimon” piramida qurdirgan. Piramida tosh yozuvlarda Joser “Ulug hukmdor ” sifatida ta’riflangan. Davlat hukmdorlari ilohiylashib borgan. Joserning tosh plitkalardagi tasviri

IV sulola (er. avv. 2639-2506) hukmdori Snofru (tah. er. avv. 2613-2589) davrida Misr yanada kuchaygan. Snofru mis va feruzaga boy bo’lgan Sinayga va Nubiyaga yurushlar qilgan. Snofru davrida 2 ta piramida “ Bukri piramida” va “Pushti” yoki “Shimoliy piramida” nomi bilan mashhur bo’lgan piramidalar barpo etilgan. Snofru “Pushti” piramidaga qo’yilgan. Snofruning vorislari davrida mamlakat yanada kuchaygan.Firavn Snofru (tahminan er. avv. 2613- 2589) xaykali . Qohiradagi Misr muzeyi.

Firavn Xufu (tahminan er. avv. 2589-2566) ning toshga ishlangan xaykali. Qohiradagi Misr muzeyi. Podsho Xeops (Xufu) (er. avv. 2589-2566) davrida mamlakat yanada kuchayadi. Uning hukmronlik davrida Misrdagi eng baland piramida qurilgan. Gizadagi Xeops piramidasi eng baland va mashhur piramidadir. Geradotning yozishicha, bu piramida 30 yil davomida qurilgan. Piramidaga 2 mln 300 ming atrofida tosh bloklari ishlatilgan. Ularning og’irligi 2.5 tonnadan - 15 tonnagacha. Xeops shu piramidaga qo’yilgan.

Firavn Xafra (tahminan er. avv. 2547- 2521) xaykali. Qohiradagi Misr muzeyi. Firavn Xafra davrida (er. avv. 2547-2521) (Geradotning yozishicha Xeopsning ukasi) ham taraqqiyot davom etgan. Misr qudratli davlat hisoblangan. Xafra davrida Gizada qurilgan piramida balandligi 143,9 metr bo’lgan. Shuningdek, Gizadagi mashhur Sfinks (boshi odam, tanasi she’r) ham aynan Xafra davrida bunyod etilgan.

Firavn Xafra (tahminan er. avv. 2514- 2486) xaykali. Boston muzeyi. Menkaura (er. avv. 2514- 2486, Geradot va Diodorning yozishicha Xeopsning o’g’li) davrida Misr o’z qudratini saqlab qolgan. Menkaura davrida qurilgan piramida Misrdagi eng mashhur piramidalardan edi.

Firavnlar ilohiylashib borgan. Xufu va Xafra davrida quyosh ma’budi Ra ga sig’inish joriy qilingan bo’lsa, Menkaura davrida ma’budlar va firavnlar o’rtasidagi aloqadorlik xaqidagi qarshlar yanada mustahkamlangan . Firavn Menkaura va Misr ma’budlari Xatxor hamda Xor-di xaykallari. Qohiradagi Misr muzeyi.

VI sulola (er. avv. 2345-2181) vakillari ham istilochilik yurushlarini olib borganlar. Qadimgi Podsholik davrida viloyat hokimlarini – nomarx deb ataganlar. Sud ishlarini ham nomraxlar boshqarganlar. Qadimgi Podsholik kuchli armiyaga tayangan. Er. avv. 2400-yillarga kelib podsholikda inqiroz boshlangan, mamlakat parchalan boshlagan. Er. avv. XXII asr Misr nomlarga bo’linib ketgan. VI sulolaning mashhur firavnlaridan biri Teti (taxminan er. avv. 2347-2337) xaykali . Qohiradagi Misr muzeyi.

Qadimgi Podsholik davrida Misr askarlari

Qadimgi Podsholik davrida Misr ruxoniylari.

O’rta Podsholik taxminan er. avv. 2050-1750-yillarda mavjud bo’lgan. Dastlab Misrda hokimiyat uchun Misr markazida joylashgan GERAKLEPOL va janubida joylashgan FIVA kurash olib borgan. Uzoq kurashlardan so’ng Fiva g’alaba qozonadi va butun Misrni birlashtiradi. O’rta Podsholik davri xaritasi

O’rta Podsholik, XI sulola firavni Mentuxotep II (er. avv. 2056- 2046) xaykali. T axminan 2050-yillarda XI sulola (er. avv. 2134-1991) vakili Mentuxotep II (er. avv. 2056-2046) mamlakatni Fiva shahri gegemonligi ostida qayta birlashgan. Fiva shahri Misrning poytaxtiga aylangan. Taxminan er. avv. 1972-yillarda Amenemxet I (er. avv. 1991-1962) davrida Fayum voxasidagi ITTAUI shahri qurilib, mamlakat poytaxtiga aylantirilgan.

XII sulola ( er. avv. 1991-1802) davriga kelib Misr gullab-yashnagan. Finikiya, Falastin, Nubiya, Kichik Osiyo bilan savdo aloqalari rivojlangan. Irrigasiya tizimi takomillashgan. XII sulola vakillari Amenemxet I (er. avv. 1991-1962), Senusert I (er. avv. 1956-1911/1910), Amenemxet II (er. avv. 1914-1879/1876), Senusert II (er. avv. 1882-1872), Senusert III (er.a vv. 1872-1853) va Amenemxet III (er. avv. 1853-180) kabi hukmdorlar qo’shni hududlarga qo’shni hududlarga yurishlar qilgan. XII sulola asoschisi Amenemxet I (er. avv. 1991-1962) ning daxmasi devorlari ishlangan tasviri.

O’rta Podsholik-ning so’nggida er. avv. XVIII asrda oxirlarida (er. avv. 1720/1710) Misr giksoslar tomonidan bosib olingan. Giksos – misrcha “xekou xasut” so’zidan olingan bo’lib, “Choponlarning hokim- lari”, “ Cho’l hukm- ronlari”, “O’zgalar yeri hukmdorlari” degan ma’noni bildiradi. Giksos askarlari ning tosh plitkalardagi tasviri

Giksoslar - Osiyodan Misrga kirib kelgan, madaniyat nisbatan past, chorvodor qabila. Ot va ot-aravalar ham ular bilan kirib kelgan va Misrliklar ularni o’zlashtirgan. Misr janubidagi Fiva ularga bo’ysunmay, mustaqilligini saqlab qolgan . Giksoslar

Giksoslar davlati poytaxti Nilning sharqiy del’tasida joylashgan Avaris shahri bo’lgan.

Qadimiy sarkofag (toput) dagi Kamesu tasviri . Er. avv. 1554-1549-yillarda Fiva hikmdori. Misrda giksoslarga qarshi qo’zg’alon ko’tarilgan. Giksoslarga qarshi kurash Fiva podshosi, XVII sulola vakili Kamesu (er. avv. 1554-1549) davrida kuchaygan.

XVIII sulola asoschisi Yaxmos I (er. avv. 1550-1525) boshi. Metropoliten muzeyi. Kamesudan so’ng, uning jiyani XVIII sulola (er. avv. 1550-1292) asoschisi Fiva podshosi Yaxmos I (er. avv. 1550-1525) giksoslarni mamlakatdan xaydab chiqargan. Misr yozuvlarida Yaxmos I hukmronligining 11 yilida giksoslar poytaxti Avaris bosib olingan. Yaxmos I giksoslarni Osiyogacha quvib borgan. Giksoslar Falastinni saqlab qolishga muvaffaq bo’lgan. Yaxmos I mamlakat qudratini oshirgan, janubiy hududlarga Nubiya ga harbiy yurishlar qilgan.

Yaxmos I dan song taxtga Amenxotep I (er. avv. 1525-1504), Tutmos I (er. avv. 1504-1492), Tutmos II (er. av. 1492-1479), ayol firavn Xatshepsut (er. avv. 1490/1989-1468), Tutmos III (er. avv. 1467-1413) navbat hukmronlik qildilar. Bu davrda Misr yagona davlatga biralshib, qudrati oshib bordi. Amenxotep I (er. avv. 1525- 1504) boshi . Boston muzeyi.

Tutmos III (er. avv. 1467-1413) marmar byusti. Yangi podsholik davri Tutmos III (1467-1413) davrida kuchaygan. U Suriya, Falastin, Finikiyaga 15 marta yurish qilgan. Bibl Misrning Finikiyadagi markaziga aylangan. Tutmos III 53 yil, 10oy, 26 kun hukmronlik qilgan.

Amenxotep III (er. avv. 1388- 1351) granit boshi . Britaniya muzeyi. Tutmos IV ( 1397-1388) boshi. Tutmos IV ( 1397-1388), Amenxotep III (er. avv. 1388-1351) va Amenxotep IV (er. avv. 1351-1336/1334) davrida mamlakat harbiy qudratiga putur yetgan. Mustamlakalar ajralib chiqqanlar.

Amenxotep IV diniy isloxot o’tkazgan va Amon ma’budi o’rniga Aton mabudini bosh xudo deb elon qilgan. U o’zini Aton ruxoniysi deb atagan. Amenxotep (Amon ishonchi) nomi o’rniga Exnaton (Aton uchun foydali, Aton ufqi) nomini olgan. Exnaton Aton xudosi nomiga “Axetaton” (Aton shulasi) shahrini qurgan. Amenxotep IV (er. avv. 143/1351- 1336/1334) boshi . Qohidadagi Misr muzeyi.

Xoremxeb (er. avv. 1319-1292) bo’rtma xaykali . Vena muzeyi. Tutanxamon vafotidan so’ng, hokimiyatga dastlab davlat amaldori Eye (er. avv. 1323-1319), so’ngra amaldor va sarkarda Xoremxeb (er. avv. 1319-1292) kelgan. Xoremxeb Exnaton isloxotlarini butunlay bekor qilgan va Amo nni bosh xudo deb e’lon qilgan va Exnotonni “jinoyatchi” deb atagan. Exnaton qurdirgan shahardan aholi chiqib ketgan. Xoremxeb XVIII sulolaning so’nggi vakili edi. Xoremxeb Fiva yaqinidagi “Shohlar vodiysi” ga dafn qilingan.

Ramzes I (er. avv. 1292-1290 yoki 1295-1294) boshi . Myunxendagi Misr madaniyai va san’ati muzeyi. Xoremxeb vafotidan song, XIX sulola (er. avv. 1292-1186) hokimyat tepasiga kelgan. XIX sulola ning ilk vakili Ramzes I (er. avv. 1295-1294 yoki 1292-1290) hisoblaanadi. Ramzes I armiyani mustahkamlash uchun harbiy isloxotlar o’tkazgan. Qo’shinni uch gurihga bo’lib, har birini Misrning 3 ta xudosi nomi bilan atagan va ularga jangavor aravalarni biriktirgan. Yollanma askarlardan foydalanish boshlangan. Hukmdorni qo’riqlovchi maxsus askarlar quruhi tuzgan.

Ramzes I ning vorisi Seti I (er. avv. 1290-1279), Ramzes II (er. avv. 1279-1213) davrida Misr yanada kuchaygan. Misr - Sharqning qudratli imperiyasiga aylangan. Seti I Nil del’tasidagi davlatlarni o’zdavlati tarkibiga qo’shib olgan. Sinay yarim oroli, Falastin, Nubiyaga zafarli harbiy yurish qilgan. Seti I davrida Xettlar bilan urush boshlanib ketgan. Seti I ning “Shohlar vodiysi” dagi KV17 raqamli daxmasi 1817-yilda Jovanni Bel’soni tomonidan ochilgan.Seti I (er. avv. 1290-1279) boshi . Metropoliten muzeyi.

Ramzes II (er. avv. 1279-1213) ning Luksorda joylashgan ibodatxonasidagi xaykali. Ramzes II (er. avv. 1279- 1213) hukmronligi davrida Misr o’z qudratinng cho’qqisiga chiqqan. Ramzes II “istilochi”, “g’olib” nomlari bilan tanilgan. Ramzes II Nubiya, Liviya, Suriya, Falastinga zafarli harbiy yurishlar qilgan. Xett bilan 20 yil davom etgan urushlar boshlnib ketgan. Uning davrida yollanma askarlardan keng foydalanilgan.

Ramzes II davrida Misr Sutiy hududida Xett davlati bilan to’qnashgan. Misr yozuvlriga kora, Ramzes II hukmronligining 5 yilida (ayrim tarixchilar fikricha (er. avv. 1312, 1300, 1296, 1286, 1275, 1274…) Suriyadagi Oront daryosi bo’yidagi Kadesh shahri yaqinida Misr va Xettlar o’rtasida yirik jang bo’lib otgan. Ramzes II davrida Misr va Xett

Taxminan er. avv. 1258-yilda (ayrim tarixhilar fikricha er. avv. 1296, 1280, 1278) Misr firavni Ramzes II (er. avv. 1279- 1213) va Xett hukmdori Xattusili III (er. avv. 1275-1250) o’rtasida sulh shartnomasi imzolnadi. Bu sulx shartnomasidan 2 ta Misr, 1 ta Xett nusxasi (Bo’g’ozqoya) saqlanib qolgan. Sulx shartnomasi 3 qismdan – kirish, shartlar, xulosa qismlaridan iborat. Sulx - Misr, Akkad va Xett tilida yozilgan. Ikki tomon 1000 tadan xudosini garov sifatida qo’ygan. Sulxga ko’ra Suriya ikki davlat o’rtasida taqsimlangan

Ramzes II vafotidan so’ng mamlakat inqirozga uchray boshlagan. Qo’zg’alonlar ko’tarilgan. Liviyaliklar, Egey dengizi atroflaridan “Dengiz xalqlari” bostirib kirgan. XX sulolaga asos solgan Sennaxt (er. avv. 1200-1184 yoki 1198-1182) qo’zg’olonlarni bostirgan. Sennaxt (er. avv. 1200-1184 yoki 1198- 1182) ning sarkofak (tobuti) dagi tasviri.

Ramzes III (er. avv. 1185-1153). Ramzes III (er. avv. 1185- 1153) bir qator harbiy isloxotlar o’tkazgan va mamlakatni qudratini tiklamoqchi bo’lgan. U deyarli barcha raqiblarini yenggan. Liviyaliklar qo’zg’olonini bostirgan. Ramzes III mamlakat hududiga bostirib kirgan “dengiz xalqlari” ga zarba berib, ularni yurishini to’xtatgan.

Ramzes III vafotidan song, Misrni parchalanishi tezlashgan. Yangi Podsholikni so’nggi hukmdori Ramzes XI (er. avv. 1105-1078) hisoblanadi. Ichki va tashqi urushlar natijasida Misr parchalanib ketgan. Ramzes III tasvirlangan sopol.

Sheshonk I (er. 946/943-922) ning – toshga ishlangan tasviri. Misrni tarqoqligidan foydalangan X asr o’rtalarida Liviyaliklar Misrni bosib olgan va XXII sulolaga asos solgan (er. avv. 945-720). Liviyaliklar suloasi poytaxti Bubastis (yunonlar) yoki Per- Bastet bo’lgan. Liviyaliklar sulolasining 11 ta hukdori o’rgan va eng qudratli hukmdori Sheshonk I (er. 946/943-922) hisoblanib, uning davrida Misr qudratli davlatga aylangan.

Sheshonk I ning vorisi Osorkon (er. avv. 922-890/889/887) byusti . Luvr muzeyi. Sheshonk II (er. avv. 890-889 yoki 887-885) oltin niqobi . Sheshonk I vafotidan so’ng Misr kuchsizlangan. Ossuriya Misrga xavf solgan. Er. avv. 854-yilda Misr, Suriya, Falastin, Finikiya qo’shinlari Ossuriyadan yengilgan. Mamlakat yana parchalanib ketgan. Liviyaliklar sulosining so’nggi vakili Sheshonk V hisoblanadi.

Efiopiyaliklar sulolas ining qudratli hukmdori Shabaka (er. avv. 716-701) boshi. Luvr muzeyi. Efiopiyaliklar Misrni bosib olgan va XXV sulola (er. avv. 744-656) asos solgan. Efiopiyaliklar sulolasi davrida mamlakat poytaxti Napata shahri bolgan. Pianxi (er. avv, 746-716), Shabaka (er. avv. 716-701) va Taxarka (er. avv. 690-664/663) Efiopiyaliklar sulolasi ning qudratli hukmdorlari edi. Bu davrda Misrga Ossuriya xavfi kuchayib ketgan. Ossuriya hukmdorlari Sargon II (er. avv. 722-705), Sinaxxerib (er. avv. 705-681) hujumlari qiyinchilik bilan qaytarildi.

Ossuriya hukmdori Asarxaddon (er. avv. 680-669) er. avv. 671- yilda Ossuriya Misrni bosib olgan. Er. avv. 664-yilda Misrda yangi davlat - Sais sulolasi (XXVI sulola, er. avv. 664-525) asos solingan. Sais sulolasi poytaxti Sais shahri b’olib, Quyi Misrda, Nilning g’arbiy qismida joylashgan. Xozirgi Sa el’-Xagar shahriga to’g’ri keladi.

Misr-Sais hukmdorlari – Nexo I (er. avv. 672-664), Psamtik I (er. avv. 664-610), Nexo II (er. avv. 610-595), Psamtik II (er. 595- 589), Apriy (er. avv. 589-567), Yaxmos II (er. avv. 570/569/567- 525) va so’nggisi Psamtik III (er. avv. 525) hisoblanadi. Psamtik I o’zidan oldingi Sais hukmdorlaridan farqli ravishda firavn sifatida taxtga o’tirgan va Misrdagi XXVI sulolaga asos solgan. Psamtik I er. avv. 656-yilda Misrni o’z davlatiga birlashtirgan. Psamtik I (er. avv. 664-610)ning daxmasidagi toshga ishlangan tasviri (Pabasa).

Nexo II (er. avv. 610-595) xaykali. Bruklin muzeyi. Misr-Sais davlatiga Ossuriya ni ta’siri katta bo’lgan. Psamtik I harbiy isloxotlar o’tkazgan. Mamlakatni birlashtirib, Nubiyaga harbiy yurishlar qilgan. Er. avv. 625-yilda Misr Ossuriya ta’siridan xalos bo’lgan (Ashshurbanipal). Sais sulolasi davrda Misr yunonlarga yaqinlashadi. Ularning dini, madaniyati kirib keldi. Yunon askarlaridan yollanma qo’shin sifatida foydalanildi. Nexo II (er. avv. 610-595) hukmronligi davrida Sais davlati o’z qudratini saqlab qoldi.

Psamtik III (er. avv. 525) boshi. Er. avv. 525-yilda Misrga Eron hukmdori Kambiz qo’shinlari bostirib kirgan. Er. avv. 525-yil may oyida Sinay yarim orolida Peluziya jangida forslardan Misr qo’shinlari yengilgan (yunon yollanma qo’shini, mushuk - Poliyen). Kambiz Memfisni ishg’ol qilgan, 2000 dan ortiq aholi, Psamtik III ning o’g’lini qatl ettirgan. Firavnni o’zi asir qilib olib ketilgan.

Eron shohi Kambiz Psamtik III ni asir qilib olib ketmoqda . Fors yozuvlaridagi tasvir. Kambiz o’zini firavn deb e’lon qilgan va XXVII sulola ga asos solgan. Shunday qilib Misr Ahmoniylar davlati tarkibiga satraplik sifatida kirgan. Er. avv. 332-yilda Misr Aleksandr Makedonskiy davlati tarkibiga kirgan. Keyinchalik Misrda Ptolomeylar sulolasi, Rim va Vizantiya hukmronlik qildi.

QADIMGI MISR YOZUVI Iyеrogliflar – bu qаdimiy Мisr (vа b.) yozuvining belgilari bo‘lib, ular bir so‘z yoki bir nechta tоvushni bildirgan.

Qadimgi Misr alifbosi Misr yozuvi jahondagi eng qadimgi yozuvlar-dan hisoblanadi. Qadimgi Misr iyeroglifi 750 belgidan iborat edi. Misrda Qadimgi Podsholik davridayoq 24 ta asosiy tovushni bildiradigan alfavit paydo bo’lgan.

1799-yilning 15-iyulida Per-Fransua Bushar boshchiligidagi askarlar Rozetta shahri yaqinida tosh plitani topishadi, unda qadimgi Misr yozuvida yozilgan uchta matn bor edi. Rozetta toshi. U 1802-yildan beri Britaniya muzeyida saqlanadi. J ak-Fransua Shampolon 1822-yilning 14-sentabrida o‘ziga xos usul yaratdi. Bu usul orqali har qanday sirli qadimgi Misr iyeroglifik matnlarni o‘qish mumkin edi.

Misr adabiyoti juda qadim zamonlardan taraqqiy etgan bo’lib, bizgacha “ Ikki og’a-ini xaqida ertak”, “To’g’ri ham egri xaqida ertak”, “Izida va Osiris xaqida” va boshqa bir qator mif va dostonlar, turli sayohatnomalar, podsholar sha’niga bag’ishlangan bag’ishlovlar, nasixatnomlar yetib kelgan. “ Izida va Osiris xaqida” afsonasi

Qadimgi Misr-liklar tomonidan aniq hisob- kitoblar asosida barpo etilgan shaharlar, me’moriy inshootlar (piramida, maqbara, saroy), ulkan xaykallar, turli tasviriy san’at namunalari, kanal va ariqlar, reja asosida bo’lingan dalalar bu yerda geomeriya fani ham rivojlanganligidan dalolat berdai.

Qadimgi Misrda tibbiyot taraqqiy etgan. Mo’miyolash misrliklarni odam ichki oraganlari bilan yaqindan tanishish imkoniyatini bergan. Shuningdek, Misrda tabib maktablari ham mavjud bo’lgan. Misrda tabiblik bilan asosan, ruxoniylar shug’ullanganlar. Mo’miyolash jarayoni

Amon – Xavo va shamol xudosi (Fiva). Fiva shahri homiysi. Ra – Quyosh va yorug’lik xudosi (Memfis). Qadimgi Misr afsonalariga ko’ra, Misr bosh xudosi. Yangi Podsholik davrida Amon-Ra birgalikda quyosh xudosi nomi bilan atalgan.

Isida (Izida) – ayollik, onalik, vafodorlik timsoli. Osirisning rafiqasi. Gorning onasi.Osiris – tabiat, hosildorlik xudosi. Afsonalarga ko’ra, o’limidan song, yer osti saltanani xudosi. Afsonalarga ko’ra, Misrning 1- hukmdori. Hokimyat ramzi tayoq va qamchi bilan tasvirlangan. Osiris va Isida

Ptax – Olam yaratuvchisi. Memfis shahri homiysi. Set – Cho’l xudosi, qum bo’ronlar xo’jayini. Yovuzlik, tartibsizlik timsoli. Tot – ijobiy xislatlar, donishmandlik, tabobat xudosi.

Anibus – marhumlar, mo’miyolanganlar xudosi va raxnamosi. Gor – Oy xudosi. Lochin boshli. Raning yordamchisi. Osiris va Isidaning o’g’li. Xatxor – Oy xudosi. Xursandchilik, sevgi, onalik, serfarzandlik, xursandchilik, musiqa, raqs homiysi. Gorning rafiqasi

Misrliklar mushuk, qo’y, xo’kiz, arslon, lochin, ilon, timsox, qo’ngiz, qurbaqa va boshqa xayvonlarni muqaddas beb hisoblaganlar.

Bastet – xursand-chilik, quvnoqlik, sevgi, ayol go’zalligi, qut-baraka, oshxona o’chog’i xomiysi.

Эътиборингиз учун раҳмат!

O'xshashlar

Qadimgi Misr

Qadimgi Misr arxeologiyasi

Qadimgi Misr sivilizatsiyasi

Qadimgi Misr sivilizatsiyasi 2

Qadimgi Misr diplomatiyasida sulolaviy nikohlar