O’zbekistonliklar Yevropa xaloskorlari - Tarix - Slaydlar

O’zbekistonliklar Yevropa xaloskorlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

321.3720703125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: O’zbekistonliklar Yevropa xaloskorlari MAVZU: O’zbekistonliklar Yevropa xaloskorlari

 1943 yil may oyidan 1944 yil aprelgacha bo’lgan mudddatda Moskvada oliy Harbiy Akademiyada ta’lim oldi. Sobir Rahimov Akademiyani tamomlab, avval Belorussiyani ozod etishda, so’ngra Polshaning Grudzyandz, Gnev, Starograd,  Dzyaddovo shaharlarini ozod etish uchun bo’lgan janglarda sarkardalarga xos harbiy san’atini namoyish etdi. 1945 yil 26 martda Gdansk shahrini ozod etish uchun bo’lgan jangda qahramonlarcha halok bo’ldi. Sobir Rahimovga o’limidan so’ng Qahramon unvoni berildi.

 Polsha xalqi general  Sobir Rahimov nomini e’zozlab kelmoqda. Gdansk shahridagi ko’chalar, maktablarga general Sobir Rahimov nomi berilgan. O’zbekistonliklar Yevropa mamlakatlarida avj olgan qarshilik ko’rsatish harakatida ham faol qatnashdilar. Ular dushmanning maxsus lagerlaridan qochib, Chexoslavakiya,  Polsha, Yugoslaviya, Gretsiya, Frantsiyadagi Qarshilik ko’rsatish harakatiga qo’shilib  jang qildilar.

 O’zbekistonlik jangchilar Yevropa xalqlarini  fashistlardan ozod etishda ham faol qatnashdilar.  Yevropa xaloskori, birinchi o’zbek generali, 57- gvardiyachi diviziyasining qo’mondoni Sobir Rahimov Polshada shonli xotira qoldirdi. Uning diviziyasi Kavkazdan Sharqiy Prussiyagacha bo’lgan masofani qattiq janglar bilan bosib o’tdi. Ko’rsatgan harbiy jasorati uchun u to’rt marta Qizil Bayroq ordeni, Suvorov ordeni, Qizil Yulduz  ordeni va ko’plab medallar bilan taqdirlandi. 1943 yil martida unga general-mayor unvoni beriladi.

 Samarqandlik G.G.Bulatov otryadi Polshada o’nlab ko’priklarni, temir yo’llarni portlatdi, dushmanning harbiy qismlari va jangovor texnikasi ortilgan eshelonlarni ag’dardi. 1944 yil o’rtalarida Slovakiyada fashistlarga qarshi ko’tarilgan milliy qo’zg’olonda o’zbekistonliklardan partizan otryadi komandiri V.F.Melnikov,  R.Allamov, A.Narzullaev, R.Hamroevlar ishtirok etdi. Yugoslaviyada ko’rsatgan jasorati  uchun farg’onalik Uksanboy Xolmatov 3 marta Yugoslaviyaning mukofotlariga sazovor bo’ladi.

 Fransiyada 37 millat va elatlarga mansub 2200 sovet harbiy asirlaridan tuzilgan partizanlar polki A.A.Kozaryan qo’mondonligida frantsuz partizanlari bilan birgalikda jang qilib, Ales, Vilfor, Sen-Sheli shaharlarini, Gar va Lozer departamentining  qishloqlarini fashistlardan ozod qildilar. Bu janglarda samarqandlik Abdulla Rahmatov,  Bulung’ur tumanidan Sariboy Shomurodov, toshkentliklar - Rahmon Rahimov, Nasib  Amirov va boshqalar faol qatnashdi.  Frantsiyaning janubini ozod etishda ko’rsatgan jasorati uchun qo’qonlik Hoshim Ismoilov, toshkentlik: Tojiboy Ziyaev Janna d’Ark kresti ordeni bilan mukofotlandi.

 O’zbekistonliklarning Qarshilik ko’rsatish harakatidagi ishtiroki Yevropa xalqlarining  fashistlar asoratidan xalos qilish harakatiga qo’shgan muhim hissa bo’ldi. Dushman o’ta makkor edi. Harbiy asirlar o’rtasida millatlarni bir-biriga qarshi gijgijlash kelib chiqishi nemislardan bo’lgan sovet fuqarolarini qulayliklar yaratish evaziga  o’ziga xizmatkorlikka olish, sovet hokimiyatiga nisbatan norozilik kayfiyatida bo’lgan  ayrim musulmon etnik guruhlaridan siyosiy maqsadlarda foydalanishga ham urinib  ko’rdi. Rozi bo’lmaganlarni ochlik va o’lim bilan qo’rqitar edi, bu usul asirlarga ko’proq  ishlatilardi

 Fashistlar Germaniya Vermaxtining 1942 yil dekabr oyidagi buyrug’ig’a  binoan harbiy asirlardan «Rus ozodlik armiyasi», «Turkiston legioni», «Volga-Ural  legioni» kabi harbiy qo’shilmalar tuzishdi, ulardan partizanlarga qarshi kurashda  foydalanishdi ham. Chet el manbalarida bunday tuzilmalarga jalb etilganlar soni oz emas,  ko’p emas, qariyb 1 mln. kishiga etganligi ko’rsatiladi. Bunga, ehtimol, Stalinning  asirlikka tushib qolganlarni vatan xoinlari deb hisoblagani ham o’z ta’sirini ko’rsatgan  bo’lishi mumkin.

 Haqiqatda esa ko’pgina harbiy askarlar bunday legionlarga majburan  kiritilgan edi, ular yashirin guruhlar tuzib partizanlar bilan aloqa bog’lash yo’lini qidirganlar. Masalan, 1944 yil yanvarida Gitlerchilar «Turkiston legioni» otryadini Chernogoriyaga yugoslaviyalik partizanlarga g’arshi jangga soladi. Otryadlarning birida 28 o’zbek yigitlari – S.Fayziev, A.Ahmedov, Z.U.Husanov va boshqalar bor edi. Zobit  S.Fayziev mahalliy aholi bilan aloqa bog’laydi va uning ko’rsatmasi bilan legionchilar  fashist komandirlarini otib tashlab, qurol-aslahalari bilan toqqa, partizanlar tomoniga o’tadi. 1944 yil 25 may kuni 28 o’zbekistonlik legionchilar Yugoslaviyada harakat qilayotgan bolgar askarlari bataloniga qo’shilib ketadi

 Ular orasida jang qilgan  toshkentlik Z.U.Husanovning taqdiri ibratlidir. U 1941 yilda Smolenskda yarador bo’ladi,  tuzalib safga qaytadi va 1943 yil 5 iyulda 228-o’qchi polki safida qahramonlarcha jang qilib og’ir yaralanadi. Quroldoshlari u halok bo’ldi, deb hisoblashadi, uyiga bu haqda  xabar ham yo’llashadi, unga Qahramon unvoni beriladi. Ammo jangchi o’lmay qoladi,  dushman uni og’ir yarador holda asirga oladi, keyin «Turkiston legioni»ga kiritadi.  Ziyamat Husanov o’rtoqlari bilan partizanlar tomoniga o’tadi.

 Priepol shahrida  fashistlarga qarshi mardona jang qilib, ko’plarini er tishlatadi. O’zi ham og’ir yarador bo’ladi, do’stlari uni o’ldi, deb hisoblashgan edi. Yo’q, tirik qolgan ekan, bir mahalliy ayol jangchini o’ziga keltiradi, Italiyadagi harbiy kasalxonaga joylashtirishadi. U to’rt marta operatsiyani boshidan kechiradi, sog’aygach, o’z yurtiga keladi va Qahramon  unvoniga sazovor bo’lganligidan xabar topadi.  Gitlerchi fashistlarning sovet harbiy asirlarini o’z vatandoshlariga qarshi urishtirishga qaratilgan siyosiy nayrangi, «Turkiston legioni» tuzishga intilishlari ham barbod bo’ladi.

 Ikkinchi jahon urushiga, qanday qaralmasin, bu urush qaysi g’oya ostida va  kimning izmi bilan olib borilgan bo’lmasin,-deb ta’kidlaydi O’zbekiston Prezidenti  I.A.Karimov, - o’z vatani, el-yurtining yorug’ kelajagi, beg’ubor osmoni uchun jang  maydonlarida halok bo’lganlarni, o’z umrlarini bevaqt xazon qilgan insonlarni doimo  yodda saqlaymiz”  Fashizm ustidan qozonilgan g’alabaning olamshumul tarixiy ahamiyati  shundaki, u ko’plab xalqlarni zo’ravonlikdan, zulmdan ozod etdi, erkin,  demokratik rivojlanish uchun, iqtisodiy va ma’naviy taraqqiyot uchun yo’l ochib berdi. Ikkinchi jahon urushi butun insoniyotga katta tarixiy saboq bo’ldi.

 Biroq omon qolgan asirlarning taqdiri ham og’ir kechadi. Ular o’z  Vataniga qaytib kelgach, gumon ostida bo’ldilar, ishga jyolashishda, uy-joyli bo’lishda qiynaldilar. O’zbekistonlik harbiy asirlardan 15 mingdan ortiqrog’i yana lagerlarga, endi sovet hukumatining lagerlariga tashlandi va ularga shafqatsizlarcha munosabatda bo’lindi. Bunday hollar Stalin va uning atrofidagilar yaratgan ishonmaslik va gumonsirash  vaziyatining oqibati edi.

O'xshashlar

Yevropa xalqlari

Yevropa sivilizatsiyalarining paydo bo’lishi

O’rta asrlarda yevropa fani

A.Temur va G'arbiy Yevropa aloqalari

Janubiy-sharqiy Yevropa bronza davri arxeologiyasi