logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. O`zbekiston jahon hamjamiyatiga qo’shilishi

O`zbekiston jahon hamjamiyatiga qo’shilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3995.5 KB
Ko'chirib olish
Qo’qon Yengil sanoat va pedagogika kasb-hunar kollejiQo’qon Yengil sanoat va pedagogika kasb-hunar kolleji Tarix fani o’qituvchisi Qosimova Gulchehranning Tarix fani o’qituvchisi Qosimova Gulchehranning «O’zbekiston tarixi» fanidan tayyorlagan«O’zbekiston tarixi» fanidan tayyorlagan MAVZU: O`zbekiston jahon hamjamiyatiga qo’shilishiO`zbekiston jahon hamjamiyatiga qo’shilishi www.arxiv.uz R E J A : 1. Mustaqil Respublikaning mustaqil tashqi siyosat uritishining huquqiy asoslari va asosiy tamoyillari. 2. O`zbekistonning halqaro va mintaqaviy tashkilotlarga a`zo bo`lib kirishi. 3. O`zbekistonning Mustaqil davlatlar hamdo`stligidagi o`rni va mavqei. 4. Jahonning nufuzli davlatlari bilan hamkorlik aloqalari. www.arxiv.uz Xalqimiz mustaqillik deb atalmish ezgu va muqaddas orzuning ruyobga chiqishi Xalqimiz mustaqillik deb atalmish ezgu va muqaddas orzuning ruyobga chiqishi uchun asrlar mobaynida intilib, kurashib keldi. uchun asrlar mobaynida intilib, kurashib keldi. 1991 yil 31 avgustdan boshlab halqimiz taqdirida keskin burilish yasagan, 1991 yil 31 avgustdan boshlab halqimiz taqdirida keskin burilish yasagan, butunlay yangi taraqqiyot davrini boshlab bergan istiqlol davri tarihi butunlay yangi taraqqiyot davrini boshlab bergan istiqlol davri tarihi boshlandi. boshlandi. 130 yillik Rossiya mustamlakasiga mahkum etilgan davrning ilgarigi zamonlardan 130 yillik Rossiya mustamlakasiga mahkum etilgan davrning ilgarigi zamonlardan farqi shuki, shu vaqtda ayniqsa, sho`rolar hukmronligi yillarida halqimiz tashqi farqi shuki, shu vaqtda ayniqsa, sho`rolar hukmronligi yillarida halqimiz tashqi dunyodan butunlay uzib quyildi(Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak dunyodan butunlay uzib quyildi(Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak yo`q.Garchi katta mamlakatning asosiy qonuni hisoblangan «SSSR yo`q.Garchi katta mamlakatning asosiy qonuni hisoblangan «SSSR Konstitusiyasi» da O`zbekiston boshqa o`n to`rtta «qardosh va jondosh» milliy Konstitusiyasi» da O`zbekiston boshqa o`n to`rtta «qardosh va jondosh» milliy respublikalar singari «teng huquqli», «mustaqil», «suveren» davlat sifatida respublikalar singari «teng huquqli», «mustaqil», «suveren» davlat sifatida ta`rifu-tavsif etilsa-da, amalda ko`zga ko`rinmas, ming va million hil ustalik ta`rifu-tavsif etilsa-da, amalda ko`zga ko`rinmas, ming va million hil ustalik bilan «to`qilgan», to`rlar bilan qo`l-oyog`i bandi etilib quyilgan edi. bilan «to`qilgan», to`rlar bilan qo`l-oyog`i bandi etilib quyilgan edi. Mustabid sovet tuzumi davrida O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarni asosan Mustabid sovet tuzumi davrida O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarni asosan sosialistik mamlakatlar bilan, sobiq markazning yo`l-yo`riqlari bilan amalga sosialistik mamlakatlar bilan, sobiq markazning yo`l-yo`riqlari bilan amalga oshirar, respublikaning o`zi tashqi bozorga mustaqil ravishda chiqish oshirar, respublikaning o`zi tashqi bozorga mustaqil ravishda chiqish huquqiga ega emas edi. huquqiga ega emas edi. Respublikaga olib kelinadigan mahsulotlar, respublikadan chiqarila digan Respublikaga olib kelinadigan mahsulotlar, respublikadan chiqarila digan mahsulot hajmiga nisbatan ancha ortiq edi. 1990 yil respublikaga 14661,8 mln. mahsulot hajmiga nisbatan ancha ortiq edi. 1990 yil respublikaga 14661,8 mln. so`mlik mahsulot olib kelingan bo`lsa, chetga chiqarilgan mahsulot hajmi so`mlik mahsulot olib kelingan bo`lsa, chetga chiqarilgan mahsulot hajmi 9351,5 mln. so`mga teng bo`lgan.9351,5 mln. so`mga teng bo`lgan. XXI XXI asr bo`sаg`аsida O`zbekiston davlat mustaqilligini qo`lga kiritib jahon asr bo`sаg`аsida O`zbekiston davlat mustaqilligini qo`lga kiritib jahon hamjamiyatga kirish, integrasiyalashish tomon uz tutdi. hamjamiyatga kirish, integrasiyalashish tomon uz tutdi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Jahon amaliyotidan ma`lumki, har bir mustaqil davlat, ayniqsa mustaqil taraqqiyot yo`liga Jahon amaliyotidan ma`lumki, har bir mustaqil davlat, ayniqsa mustaqil taraqqiyot yo`liga kirgan mamlakatlar, hech qachon o`z qobig`iga o`ralib rivojlanmagan. Aksincha, mustaqil kirgan mamlakatlar, hech qachon o`z qobig`iga o`ralib rivojlanmagan. Aksincha, mustaqil rivojlanish yo`lini tanlashi bilanoq jahon hamjamiyatga qo`shilish orqali o`z taqdirini rivojlanish yo`lini tanlashi bilanoq jahon hamjamiyatga qo`shilish orqali o`z taqdirini belgilagan (Usmonov Q. va boshqalar. O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-belgilagan (Usmonov Q. va boshqalar. O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.- Toshkent: O`qituvchi, 1996.-B.92).Toshkent: O`qituvchi, 1996.-B.92). O`zbekistonning jahon hamjamiyatga qo`shilish davri g`oyat bir murakkab va qaltis davrga O`zbekistonning jahon hamjamiyatga qo`shilish davri g`oyat bir murakkab va qaltis davrga to`g`ri keldi. Sobiq ittifoq tarqalib ketgach dunyo asosan ikki qutbli (SSSR va AQSh) to`g`ri keldi. Sobiq ittifoq tarqalib ketgach dunyo asosan ikki qutbli (SSSR va AQSh) bo`lgan bo`lsa, endi ko`p qutbli bo`lib qolgan edi. XX asr o`z g`avg`olari, to`palonlarini, bo`lgan bo`lsa, endi ko`p qutbli bo`lib qolgan edi. XX asr o`z g`avg`olari, to`palonlarini, qirg`inlarini biz yashayotgan qirg`inlarini biz yashayotgan XXI XXI asrga meros qilib qoldirib hayr ma`zur qilayotgan bir asrga meros qilib qoldirib hayr ma`zur qilayotgan bir davrga to`g`ri keldi. davrga to`g`ri keldi. O`zbekiston geosiyosiy jihatdan qulaylik tug`diruvchi imkoniyatlar bilan birga, bu borada O`zbekiston geosiyosiy jihatdan qulaylik tug`diruvchi imkoniyatlar bilan birga, bu borada kiyinchiliklar tug`diruvchi bir qancha omillar ham mavjud edi. Garchi, tashqi siyosat kiyinchiliklar tug`diruvchi bir qancha omillar ham mavjud edi. Garchi, tashqi siyosat sohasidagi an`analarimizning ildizlari uzoq moziyga borib taqalsa-da, mustamlaka sohasidagi an`analarimizning ildizlari uzoq moziyga borib taqalsa-da, mustamlaka davridagi yo`qotishlar natijasida, dastlabki paytlarda respublikamiz tashqi siyosat uritish davridagi yo`qotishlar natijasida, dastlabki paytlarda respublikamiz tashqi siyosat uritish tajribasiga ham, jahon diplomatiyasini biladigan kadrlarga ham ega emas edi.tajribasiga ham, jahon diplomatiyasini biladigan kadrlarga ham ega emas edi. Tashqi siyosiy diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalarni o`zi mustaqil boshlashga to`g`ri Tashqi siyosiy diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalarni o`zi mustaqil boshlashga to`g`ri kelsada, respublika rahbariyati bu boradagi muammolarni echishga dadil kirishdi, kelsada, respublika rahbariyati bu boradagi muammolarni echishga dadil kirishdi, uqorida ta`kidlab o`tilgan kiyinchiliklarni engib o`tib, qisqa davr mobaynida o`z o`rni va uqorida ta`kidlab o`tilgan kiyinchiliklarni engib o`tib, qisqa davr mobaynida o`z o`rni va mavqeiga ega bo`ldi. mavqeiga ega bo`ldi. Prezident I.Karimov o`zining «O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li» va boshqa Prezident I.Karimov o`zining «O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li» va boshqa asarlarida mustaqil tashqi siyosat uritish qoidalarini nazariy va amaliy jihatdan asoslab asarlarida mustaqil tashqi siyosat uritish qoidalarini nazariy va amaliy jihatdan asoslab berdi. 1991 yil 31 avgustda Oliy Kengash berdi. 1991 yil 31 avgustda Oliy Kengash VIVI sessiyasida qabul qilingan «Mustaqillik sessiyasida qabul qilingan «Mustaqillik haqidagi Bayonot»da O`zbekistonning tashqi siyosatdagi yo`li aniq qilib belgilangan edi. haqidagi Bayonot»da O`zbekistonning tashqi siyosatdagi yo`li aniq qilib belgilangan edi. Jumladan, unda: «Xalqaro hamjamiyatning to`la huquqli a`zosi bo`lgan O`zbekiston Jumladan, unda: «Xalqaro hamjamiyatning to`la huquqli a`zosi bo`lgan O`zbekiston Respublikasi Xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, halqaro huquq sub`ekti sifatida Respublikasi Xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, halqaro huquq sub`ekti sifatida qatnashadi, uning mаqsаdlari mustаhкаm tinchlik, qurolsizlanish, o`z hududini qurol-qatnashadi, uning mаqsаdlari mustаhкаm tinchlik, qurolsizlanish, o`z hududini qurol- yarоg`lardan holi qilish, yadroviy qurolni va bоshqа ommaviy qirg`in qurollarini yarоg`lardan holi qilish, yadroviy qurolni va bоshqа ommaviy qirg`in qurollarini yo`qotish, suveren davlatlar o`rtаsidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va yo`qotish, suveren davlatlar o`rtаsidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va tazyiqqa yo`l qo`ymaslikdan iborat».tazyiqqa yo`l qo`ymaslikdan iborat». www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 17-moddasida mamlakatimiz tashqi siyosat qoidalari qonunlashtirildi va u jahondagi ko`plab mamlakatlar bilan hamkorlik jarayonlari ortga qaytmasligining huquqiy kafoloti bo`lib hizmat qilmoqda. O`zbekistonni halqaro huquq sub`ekti sifatida belgilaydigan, respublikaning tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarini tartibga soladigan qonunlar qabul qilindi. «O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari tug`risida»gi, «Chet el investisiyalari», «Xorijiy investorlar faoliyatining kafolotlari to`g`risida»gi, «Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida» va bоshqа qonunlar hamda normativ hujjatlar аna shular jumlasidandir. Bular faol va keng ko`lamli hamkorlik uchun mustаhкаm huquqiy kafolot yaratib beradi. Xalqaro huquq normalarining ichki qonunlardan ustunligi respublika qonunchilik faoliyatida o`z ifodasini topmoqda. Birinchidan, respublika qonunlari halqaro huquq normalariga doimo muvofiqlashtirilmоqda va yaqinlashtirilmоqda. Ikkinchidan, mamlakatimiz halqaro normalarning bajarilishini kafolotlaydigan hamma majburiyatlarni o`z zimmasiga oldi. Tashqi aloqalarni ta`minlaydigan vazirliklar va muassasalar tashkil etildi: Tashqi ishlar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki. 1992 yilda Toshkentda «Jаhоn iqtisodi va diplomatiya universiteti» ochildi. I.Кarimov o`zining asarlari, ma`ruza va nutqlarida mamlakatimiz tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarining asosiy tamoyillarini nazariy amaliy jihаtdan puhta asoslab berdi. Tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy yo`lni belgilashda jahon tajribasidan foydalanildi, mamlakatimiz, halqimiz hususiyatlari va manfaatlari hisobga olindi. Tashqi siyosatga tinchlik, barqarorlik, hamkorlik yo`li asos qilib olindi. www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy qoidalari O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:quyidagilardan iborat: • Mafkuraviy qarashlardan qat`iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, Mafkuraviy qarashlardan qat`iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va havfsizlikni saqlashga umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va havfsizlikni saqlashga sodiqlik; sodiqlik; • Davlatlarning suveren tengligi va chegaralar dahlsizligini hurmat Davlatlarning suveren tengligi va chegaralar dahlsizligini hurmat qilish; qilish; • bоshqа davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; bоshqа davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; • NizNiz oo ll aa rni tinch yorni tinch yo `` l bill bil aa n hn h aa l etishl etish ; ; • Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik; Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik; • Inson huquqlari va erkinliklarini hurmatlash; Inson huquqlari va erkinliklarini hurmatlash; • Ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan halqaro huquqning Ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan halqaro huquqning umum e`tirof etilgan qoidalari va normalarining ustivorligi; umum e`tirof etilgan qoidalari va normalarining ustivorligi; • Davlatning, halqning oliy manfaatlari, farovonligi va havfsizligini Davlatning, halqning oliy manfaatlari, farovonligi va havfsizligini ta`minlash mta`minlash m аа qsqs аа dida ittifoqlar tuzish, hamdo`stliklarga kirish va dida ittifoqlar tuzish, hamdo`stliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish; ulardan ajralib chiqish; • Tajavuzkor harbiy bloklar va uushmalarga kirmaslik; Tajavuzkor harbiy bloklar va uushmalarga kirmaslik; • Davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik, Davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik, davlat milliy manfaatlarining ustunligi; davlat milliy manfaatlarining ustunligi; • Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko`p tomonlama Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko`p tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga bhisobiga b оо shqshq аа sidan uzoqlashmaslik.sidan uzoqlashmaslik. www.arxiv.uz Mamlakatimizning jahon halqlari tinchligi va havfsizligiga mos bo`lib to`tgan tinchliksevar Mamlakatimizning jahon halqlari tinchligi va havfsizligiga mos bo`lib to`tgan tinchliksevar tashqi siyosati, uni jahonda mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta`minladi.tashqi siyosati, uni jahonda mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta`minladi. O`zbekistonni dunyodagi 180 dan ortiqO`zbekistonni dunyodagi 180 dan ortiq .. barcha nufuzli davlatlar tan oldi, ularning 120 tasi barcha nufuzli davlatlar tan oldi, ularning 120 tasi bilan diplomatik siyosiy, iqtisodiy, ilmiy- tehnikaviy va madaniy aloqalar o`rnbilan diplomatik siyosiy, iqtisodiy, ilmiy- tehnikaviy va madaniy aloqalar o`rn аа tildi. tildi. Toshkentda 40 ga yaqin mamlakatning elchihonasi ochildi. O`zbekistonda 88 ta horijiy Toshkentda 40 ga yaqin mamlakatning elchihonasi ochildi. O`zbekistonda 88 ta horijiy vakolvakol аа thona, 24 ta hukumatlararo va 13 ta hukumatga qarashli bo`lmagan tashkilotlar thona, 24 ta hukumatlararo va 13 ta hukumatga qarashli bo`lmagan tashkilotlar faoliyat ko`rsatmfaoliyat ko`rsatm оо qda. Jahonning 20 dan ortiq mamlakatida O`zbekistonning qda. Jahonning 20 dan ortiq mamlakatida O`zbekistonning elchihonalari, 9 ta mamlakatda konsulhonalari faoliyat ko`rsatmelchihonalari, 9 ta mamlakatda konsulhonalari faoliyat ko`rsatm оо qda. qda. 2. Mustaqil davlat halqaro tashkilotlarda qanchalik keng qatnashsa, u halqaro hamjamiyatga 2. Mustaqil davlat halqaro tashkilotlarda qanchalik keng qatnashsa, u halqaro hamjamiyatga shu darajada keng kirib boradi, jahonda tinchlik, osoyishtalik, o`zaro hamkorlik uchun shu darajada keng kirib boradi, jahonda tinchlik, osoyishtalik, o`zaro hamkorlik uchun kurashda tegishli darajada faol qatnasha oladi, imkoniyat taraqqiyotiga qo`shayotgan o`z kurashda tegishli darajada faol qatnasha oladi, imkoniyat taraqqiyotiga qo`shayotgan o`z ulushini yanada oshirib boradi, jahonning ilg`or davlatlari bilan tobora yaqinlashdi, ulushini yanada oshirib boradi, jahonning ilg`or davlatlari bilan tobora yaqinlashdi, ularning fan-tehnika va tehnologiya sohasidagi yangiliklarini saraliroq qabul kilib oladi. ularning fan-tehnika va tehnologiya sohasidagi yangiliklarini saraliroq qabul kilib oladi. Shu nuqtai-nazardan mustaqil O`zbekistonning halqaro tashkilotlar bilan aloqalarini yil Shu nuqtai-nazardan mustaqil O`zbekistonning halqaro tashkilotlar bilan aloqalarini yil sayin kengaytirishi juda katta ahamiyatga egadir. sayin kengaytirishi juda katta ahamiyatga egadir. Xalqaro tashkilotlarda faol qatnashish -mustaqil O`zbekistonni jahon miqyosida tanitishning, Xalqaro tashkilotlarda faol qatnashish -mustaqil O`zbekistonni jahon miqyosida tanitishning, uning halqaro mavqeining oshirishning muhim va samarali yo`lidir. Hozirgi kunda uning halqaro mavqeining oshirishning muhim va samarali yo`lidir. Hozirgi kunda jahonda 350 dan ortiq hukumatlararo tashkilotlar mavjud.jahonda 350 dan ortiq hukumatlararo tashkilotlar mavjud. O`zbekiston, o`z mustaqilligini e`lon qilgandan so`ng, 50 dan ortiq jahonning eng nufuzli O`zbekiston, o`z mustaqilligini e`lon qilgandan so`ng, 50 dan ortiq jahonning eng nufuzli tashkilotlariga a`zo bo`ldi. Bu - BMT, UNESKO, Ovrupada Xavfsizlik va Hamkorlik tashkilotlariga a`zo bo`ldi. Bu - BMT, UNESKO, Ovrupada Xavfsizlik va Hamkorlik tashkiloti, Xalqaro valuta jamg`armasi, Xalqaro moliya korporasiyasi, Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro valuta jamg`armasi, Xalqaro moliya korporasiyasi, Xalqaro mehnat tashkiloti, jahon sog`liqni saqlash tashkiloti va btashkiloti, jahon sog`liqni saqlash tashkiloti va b оо shqshq аа halqaro-mintaqaviy tashkilotlar halqaro-mintaqaviy tashkilotlar hamda assohamda asso цц asiyalardir. asiyalardir. 1992 yil 29 yanvarda BMT havfsizlik kengashi o`zining 737 -qarorini ovozga qo`ymasdan 1992 yil 29 yanvarda BMT havfsizlik kengashi o`zining 737 -qarorini ovozga qo`ymasdan qabul qildi va Bosh Assambleyaga O`zbekiston Respublikasini BMT ga qabul qilishni qabul qildi va Bosh Assambleyaga O`zbekiston Respublikasini BMT ga qabul qilishni tavsiya etdi. tavsiya etdi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 1992 yil 2 martda BMT Bosh Assambleyasining 46-sessiyasida O`zbekiston ovozga 1992 yil 2 martda BMT Bosh Assambleyasining 46-sessiyasida O`zbekiston ovozga quyilmasdan, yakdillik bilan ma`qullash asosida BMT ga qabul qilindi. quyilmasdan, yakdillik bilan ma`qullash asosida BMT ga qabul qilindi. O`zbekiston Respublikasi o`z tarihida birinchi bor Xalqaro Ùamjamiyatning teng huquqli O`zbekiston Respublikasi o`z tarihida birinchi bor Xalqaro Ùamjamiyatning teng huquqli sub`ekti sifatida BMT a`zoligiga qabul qilindi. sub`ekti sifatida BMT a`zoligiga qabul qilindi. Bu tarihiy voqea O`zbekistonning mustaqil davlat sifatida halqaro hamjamiyatdan munosib Bu tarihiy voqea O`zbekistonning mustaqil davlat sifatida halqaro hamjamiyatdan munosib o`rin olishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. o`rin olishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. Mamalakatimiz Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining 1993 yilda bo`lgan 48-Mamalakatimiz Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining 1993 yilda bo`lgan 48- sessiyasida ishtirok etishi va unda qilgan ma`ruzasi O`zbekistonni jahonga ko`hna va sessiyasida ishtirok etishi va unda qilgan ma`ruzasi O`zbekistonni jahonga ko`hna va navqiron davlat sifatida tanitdi. navqiron davlat sifatida tanitdi. O`zbekiston BMT minbaridan Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni mustO`zbekiston BMT minbaridan Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni must аа hh кака mlash, mlash, qo`shni Afg`onistonda birodarkushlik urushini to`htatish, Markaziy Osiyoni yadro qo`shni Afg`onistonda birodarkushlik urushini to`htatish, Markaziy Osiyoni yadro qurolidan ozod zonaga aylantirish, narkobiznesga qarshi kurashda barcha davlatlar qurolidan ozod zonaga aylantirish, narkobiznesga qarshi kurashda barcha davlatlar hatti-harakatlarini muvofiqlashtirish, Markaziy Osiyoda ekologik vaziyatni hatti-harakatlarini muvofiqlashtirish, Markaziy Osiyoda ekologik vaziyatni sog`lomlashtirish msog`lomlashtirish m аа qsqs аа dlarida, ya`ni umummanfaat yo`lida foydalanmdlarida, ya`ni umummanfaat yo`lida foydalanm оо qda. 1993 yil qda. 1993 yil fevralida Toshkentda BMT ning vakolfevralida Toshkentda BMT ning vakol аа thonasi ta`sis etildi va u ish boshladi. thonasi ta`sis etildi va u ish boshladi. O`zbekiston Respublikasi va BMT rahbarlarining sa`yi-harakatlari natijasida O`zbekiston Respublikasi va BMT rahbarlarining sa`yi-harakatlari natijasida respublikamizdagi BMT vrespublikamizdagi BMT v аа kk оо ll аа thonasi BMT ning Taraqqiyot dasturi, Qochoqlar ishi thonasi BMT ning Taraqqiyot dasturi, Qochoqlar ishi bo`yicha olib qo`mita komissari, Jahon sog`liqni saqlash tashkiloti, Aholi joylashish bo`yicha olib qo`mita komissari, Jahon sog`liqni saqlash tashkiloti, Aholi joylashish jamg`armasi, narkotik moddalarni nazorat qilish dasturi, Sanoat taraqqiyoti dasturi, jamg`armasi, narkotik moddalarni nazorat qilish dasturi, Sanoat taraqqiyoti dasturi, «Bolalar jamg`armasi» singari ihtisoslashgan muassasalarni o`z tarkibiga birlashtirishga «Bolalar jamg`armasi» singari ihtisoslashgan muassasalarni o`z tarkibiga birlashtirishga muvofiq bo`ldi. Xususan, uning boshlig`i (sobiq) Xolid Malikning faol ishtirokida muvofiq bo`ldi. Xususan, uning boshlig`i (sobiq) Xolid Malikning faol ishtirokida O`zbekistonda ko`plab halqaro tadbirlar o`tkazildi. O`zbekistonda ko`plab halqaro tadbirlar o`tkazildi. O`zbekistonning jahon hamjamiyat bilan integrallashuvida BMT doirasidagi ihtisoslashgan O`zbekistonning jahon hamjamiyat bilan integrallashuvida BMT doirasidagi ihtisoslashgan tashkilotlar bilan hamkorlik muhim ahamiyatga ega. tashkilotlar bilan hamkorlik muhim ahamiyatga ega. www.arxiv.uz 1993 yil 29 oktyabrda BMT ta`lim, fan va madaniyat bo`yicha qo`mitasi (UNESKO) ning 1993 yil 29 oktyabrda BMT ta`lim, fan va madaniyat bo`yicha qo`mitasi (UNESKO) ning Parijdagi qarorgohida O`zbekiston UNESKO a`zoligiga qabul qilindi. O`zbekiston Parijdagi qarorgohida O`zbekiston UNESKO a`zoligiga qabul qilindi. O`zbekiston BMT doirasidagi ihtisoslashgan muassasalar -jahon sog`liqni saqlash tashkiloti, BMT doirasidagi ihtisoslashgan muassasalar -jahon sog`liqni saqlash tashkiloti, halqaro mehnat tashkiloti, jahon intelektual mulk tashkiloti, BMT ning bolalar fondi, halqaro mehnat tashkiloti, jahon intelektual mulk tashkiloti, BMT ning bolalar fondi, halqaro pochta ittifoqi, Xalqaro Olimpiada qo`mitasi va ko`plab bhalqaro pochta ittifoqi, Xalqaro Olimpiada qo`mitasi va ko`plab b оо shqshq аа tashkilotlarning a`zosi bo`ldi. tashkilotlarning a`zosi bo`ldi. O`zbekiston BMT ning 50 yilligiga bag`ishlangan tantanalarda faol qatnashdi. O`zbekiston BMT ning 50 yilligiga bag`ishlangan tantanalarda faol qatnashdi. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov BMT Bosh Assambleyasining 1995 yil Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov BMT Bosh Assambleyasining 1995 yil sentyabr-noyabr oylarida bo`lib o`tgan 50-ubiley sessiyasida qatnashib bu nufuzli sentyabr-noyabr oylarida bo`lib o`tgan 50-ubiley sessiyasida qatnashib bu nufuzli tashkilot faoliyatini yahshilashga doir o`z takliflarini bayon qildi. tashkilot faoliyatini yahshilashga doir o`z takliflarini bayon qildi. Prezident I.Karimov bu ulkan minbardan turib, davlat arboblari va siyosatdonlar Prezident I.Karimov bu ulkan minbardan turib, davlat arboblari va siyosatdonlar diqqatini quyidagi masalalarga qaratdi : diqqatini quyidagi masalalarga qaratdi : Birinchidan-milliy havfsizlik masalasini hozirgi zamon talab va ehtiyojlari nazaridan Birinchidan-milliy havfsizlik masalasini hozirgi zamon talab va ehtiyojlari nazaridan qaytadan ko`rib chiqish: qaytadan ko`rib chiqish: Ikkinchi masala BMT Bosh kotibi vIkkinchi masala BMT Bosh kotibi v аа kk оо ll аа tlarini kengaytirish, uning jahon mamlakatlari tlarini kengaytirish, uning jahon mamlakatlari taraqqiyotiga qo`shadigan hissasidan kelib chiqib, o`z maqomini kuchaytirish taraqqiyotiga qo`shadigan hissasidan kelib chiqib, o`z maqomini kuchaytirish masalasidir: masalasidir: Uchinchi masala qator mamlakatlararo va mintaqalararo faoliyat ko`rsatayotgan Uchinchi masala qator mamlakatlararo va mintaqalararo faoliyat ko`rsatayotgan halqaro tashkilotlar maqomini bir oz o`zgartirib, uni BMT doirasiga kiritish zarur. halqaro tashkilotlar maqomini bir oz o`zgartirib, uni BMT doirasiga kiritish zarur. Prezident I.Karimov halqaro tashkilotlar yagona tizimini vujudga keltirish XXI asr Prezident I.Karimov halqaro tashkilotlar yagona tizimini vujudga keltirish XXI asr taqdirini belgilaydigan muhim omil ekanligini ko`rsatib berdi. O`zbekiston 1992 yil taqdirini belgilaydigan muhim omil ekanligini ko`rsatib berdi. O`zbekiston 1992 yil fevral oyida dunyoda tinchlikni mustfevral oyida dunyoda tinchlikni must аа hh кака mlash, inson huquqlarini himoya qilish mlash, inson huquqlarini himoya qilish bo`yicha katta tadbirlar amalga oshirayotgan nufuzli halqaro tashkilot -Evropada bo`yicha katta tadbirlar amalga oshirayotgan nufuzli halqaro tashkilot -Evropada havfsizlik va hamkorlik tashkilotiga a`zo bo`lib kirdi. I.Karimovning 1992 yil 9-10 havfsizlik va hamkorlik tashkilotiga a`zo bo`lib kirdi. I.Karimovning 1992 yil 9-10 iulda bo`lgan Evropada havfsizlik va hamkorlik tashkilotining majlisida ishtirok iulda bo`lgan Evropada havfsizlik va hamkorlik tashkilotining majlisida ishtirok etib, unda nutq so`zlashi va Kengashning 10 iulda bo`lgan majlisiga raislik qilishi etib, unda nutq so`zlashi va Kengashning 10 iulda bo`lgan majlisiga raislik qilishi O`zbekistonning jahon hamjamiyatda munosib o`rin egallayotganligining dalilidir.O`zbekistonning jahon hamjamiyatda munosib o`rin egallayotganligining dalilidir. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 1995 yil iulda Toshkentda E.X.H.Tning aloqalar bo`yicha mintaqaviy burosi ochildi 1995 yil iulda Toshkentda E.X.H.Tning aloqalar bo`yicha mintaqaviy burosi ochildi va faoliyat ko`rsatmva faoliyat ko`rsatm оо qda. qda. ЕЕ XHXH ТТ ning 1996 yil dekabrda Lissabonda bo`lgan ning 1996 yil dekabrda Lissabonda bo`lgan samitida I.Karimov mojarolar uz bergan hududlarga yashirincha qurol-yarog` samitida I.Karimov mojarolar uz bergan hududlarga yashirincha qurol-yarog` etkazib berishni to`htatish, 1999 yil 12-12 noyabr kunlari Stambulda bo`lgan etkazib berishni to`htatish, 1999 yil 12-12 noyabr kunlari Stambulda bo`lgan sammitida terrorizmga qarshi kurash halqaro markazini tashkil etish sammitida terrorizmga qarshi kurash halqaro markazini tashkil etish to`g`risida muhim takliflarni ilgari surdi va ular sammit ishtirokchilari to`g`risida muhim takliflarni ilgari surdi va ular sammit ishtirokchilari tomonidan ma`qullandi. tomonidan ma`qullandi. O`zbekiston ko`pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi Evropa ittifoqi, NATO, O`zbekiston ko`pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi Evropa ittifoqi, NATO, EKO, Islom konferensiyasi tashkiloti, qo`shilmaslik harakati va bEKO, Islom konferensiyasi tashkiloti, qo`shilmaslik harakati va b оо shqshq аа lar bilan lar bilan samarali hamkorlik qilmsamarali hamkorlik qilm оо qda. qda. 1996 iul oyida Florensiya shahrida Evropa ittifoqi bilan O`zbekiston o`rt1996 iul oyida Florensiya shahrida Evropa ittifoqi bilan O`zbekiston o`rt аа sida sida sherikchilik va hamkorlik to`g`risida Bitim imzolandi. Bu hujjat O`zbekiston, sherikchilik va hamkorlik to`g`risida Bitim imzolandi. Bu hujjat O`zbekiston, Evropa ittifoqi va unga a`zo bo`lgan mamlakatlar o`rtEvropa ittifoqi va unga a`zo bo`lgan mamlakatlar o`rt аа sidagi o`zaro sidagi o`zaro munosabatlarning huquqiy negizi bo`lib, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-tmunosabatlarning huquqiy negizi bo`lib, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-t ее hnikaviy, hnikaviy, madaniy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochdi. madaniy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochdi. O`zbekiston bilan Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkilotlari -NATO o`rtO`zbekiston bilan Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkilotlari -NATO o`rt аа sida sida o`zaro tushunish va hamkorlik mavjud. 1995 yil iul oyida O`zbekiston NATO o`zaro tushunish va hamkorlik mavjud. 1995 yil iul oyida O`zbekiston NATO ning «Tinchlik yo`lida hamkorlik» dasturi tomonidan 1995 yilda AQShda, 1997 ning «Tinchlik yo`lida hamkorlik» dasturi tomonidan 1995 yilda AQShda, 1997 yilda Qozog`iston va O`zbekistonda o`tkazilgan harbiy mashqlarida yilda Qozog`iston va O`zbekistonda o`tkazilgan harbiy mashqlarida O`zbekiston harbiy qismilarining ishtiroki zobit va askarlarning harbiy tehnik O`zbekiston harbiy qismilarining ishtiroki zobit va askarlarning harbiy tehnik tayyorgarligini yanada ko`tarishga hizmat qildi. tayyorgarligini yanada ko`tarishga hizmat qildi. O`zbekiston tarihan qisqa bir davrda halqaro va mintaqaviy muammolarni hal O`zbekiston tarihan qisqa bir davrda halqaro va mintaqaviy muammolarni hal qilishda, umumiy va mintaqaviy havfsizlikni mustqilishda, umumiy va mintaqaviy havfsizlikni must аа hh кака mlashda faol mlashda faol qatnashqatnash аа yotgan nufuzli davlat darajasiga ko`tarildi.yotgan nufuzli davlat darajasiga ko`tarildi. www.arxiv.uz 3.Mustaqil davlatlar hamdo`stligi (MDH) - bir butun davlat, federasiya yoki mamlakat 3.Mustaqil davlatlar hamdo`stligi (MDH) - bir butun davlat, federasiya yoki mamlakat emas, harbiy blok ham emas, davlatlar hamdo`stligining yangicha shakli. Unga emas, harbiy blok ham emas, davlatlar hamdo`stligining yangicha shakli. Unga kiruvchi har bir davlat halqaro huquqning mustaqil va teng huquqli sub`ektidir. kiruvchi har bir davlat halqaro huquqning mustaqil va teng huquqli sub`ektidir. MDH 1991 yil 8 dekabrda Minsk shahrida, SSSR ning barham topishi munosabati bilan MDH 1991 yil 8 dekabrda Minsk shahrida, SSSR ning barham topishi munosabati bilan shakllandi. O`sha kuni Belovejskoe - Pushcheda Rossiya, Ukraina, Belorussiya shakllandi. O`sha kuni Belovejskoe - Pushcheda Rossiya, Ukraina, Belorussiya rahbarlari -B.Elsin, L. Kravchuk S. Shushkevichlar MDH ni tuzish to`g`risida rahbarlari -B.Elsin, L. Kravchuk S. Shushkevichlar MDH ni tuzish to`g`risida shartnoma imzoladilar. 1991 yil 13 dekabrda Ashgabadda O`zbekiston, shartnoma imzoladilar. 1991 yil 13 dekabrda Ashgabadda O`zbekiston, Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston Prezidentlari uchrashib Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston Prezidentlari uchrashib MDHga, uni ta`sis etuvchilar maqomida kirishga tayyor ekanliklarini bildirib, MDHga, uni ta`sis etuvchilar maqomida kirishga tayyor ekanliklarini bildirib, Bayonot e`lon qildilar. Bayonot e`lon qildilar. 1991 yil 21 dekabrda Almatida 11 davlat-Rossiya, Ukraina, Belorus, Qozog`iston, 1991 yil 21 dekabrda Almatida 11 davlat-Rossiya, Ukraina, Belorus, Qozog`iston, O`zbekiston, Qirg`iziston, Tojikiston, Turkmaniston, O`zbekiston, Qirg`iziston, Tojikiston, Turkmaniston, ОО zarbayjon, Armaniston, zarbayjon, Armaniston, Moldaviya boshliqlarining kengashi bo`ldi. O`sha kuni ular Belovejskoe-Pushche Moldaviya boshliqlarining kengashi bo`ldi. O`sha kuni ular Belovejskoe-Pushche shartnomasi uzasidan protokol imzolab, «Teng huquqli va ahdlashayotgan oliy shartnomasi uzasidan protokol imzolab, «Teng huquqli va ahdlashayotgan oliy tomonlar» maqomida MDH muassisi bo`ldilar. tomonlar» maqomida MDH muassisi bo`ldilar. MDH ning tashkil topishi XX asrning muhim voqealaridan biri sifatida tarihga kirdi.MDH ning tashkil topishi XX asrning muhim voqealaridan biri sifatida tarihga kirdi. 1991-2000 yillarda MDH davlatlari boshliqlarining 30ga yaqin kengashlari bo`lib o`tdi. 1991-2000 yillarda MDH davlatlari boshliqlarining 30ga yaqin kengashlari bo`lib o`tdi. Ularda umumiy manfaatlarga doir 1400 ga yaqin shartnoma, bitim va bUlarda umumiy manfaatlarga doir 1400 ga yaqin shartnoma, bitim va b оо shqshq аа hujjatlar imzolandi. Ularning barchasi uzoq yillar bir davlat bo`lib kelgan hujjatlar imzolandi. Ularning barchasi uzoq yillar bir davlat bo`lib kelgan mamlakatlararo iqtisodiy, madaniy, harbiy va bmamlakatlararo iqtisodiy, madaniy, harbiy va b оо shqshq аа aloqalarni yangi sharoitlarda- aloqalarni yangi sharoitlarda- mustaqil davlatlaro munosabatlar tarzida davom ettirishga qaratildi.mustaqil davlatlaro munosabatlar tarzida davom ettirishga qaratildi. ИИ stiqlol yillarida O`zbekiston o`zining qat`iy mustaqil taraqqiyot yo`lidan borish, puhta stiqlol yillarida O`zbekiston o`zining qat`iy mustaqil taraqqiyot yo`lidan borish, puhta ishlab chiqilgan tashqi siyosat tamoyillariga to`liq amal qilish bilan MDH da ishlab chiqilgan tashqi siyosat tamoyillariga to`liq amal qilish bilan MDH da o`zining munosib va qat`iy nuqtai nazariga ega bo`ldi.o`zining munosib va qat`iy nuqtai nazariga ega bo`ldi. www.arxiv.uz Buni quyidagilarda ko`rish mumkin:Buni quyidagilarda ko`rish mumkin: O`zbekiston avval boshdan MDH tarafdori bo`lib chiqdi. Chunki, sobiq Ittifoq davridagi O`zbekiston avval boshdan MDH tarafdori bo`lib chiqdi. Chunki, sobiq Ittifoq davridagi respublikalararo an`anaviy munosabatlar yangi vaziyatga mos ravishda davom ettirilishi respublikalararo an`anaviy munosabatlar yangi vaziyatga mos ravishda davom ettirilishi kerak edi. kerak edi. Bunday Ùamdo`stlik mamlakatlararo iqtisodiy aloqalarni yanada mustBunday Ùamdo`stlik mamlakatlararo iqtisodiy aloqalarni yanada must аа hh кака mlab, bu mlab, bu davlatlarning siyosiy mustaqilligiga dahl qilmasligi lozim. O`tish davri qiyinchiliklarini davlatlarning siyosiy mustaqilligiga dahl qilmasligi lozim. O`tish davri qiyinchiliklarini MDH davlatlarining barchasi o`z boshidan kechirdi. MDH davlatlarining barchasi o`z boshidan kechirdi. Bu esa iqtisodiy bo`hronlarni bartaraf etish, bozor munosabatlarini shakllantirish jarayonida Bu esa iqtisodiy bo`hronlarni bartaraf etish, bozor munosabatlarini shakllantirish jarayonida yillar mobaynida bir-biriga o`zaro chambarchas bog`liq ishlab chiqarish va ho`jalik yillar mobaynida bir-biriga o`zaro chambarchas bog`liq ishlab chiqarish va ho`jalik munosabatlarini yanada yahshilash zarur edi. Bu kabi masalalarni hal etishga hizmat munosabatlarini yanada yahshilash zarur edi. Bu kabi masalalarni hal etishga hizmat qiluvchi ko`plab me`yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va joriy etishda O`zbekiston alohida qiluvchi ko`plab me`yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va joriy etishda O`zbekiston alohida o`ringa ega bo`ldi. o`ringa ega bo`ldi. O`zbekiston MDH ga a`zo davlatlar bilan o`zaro ikki taraf uchun ham foydali hamkorliO`zbekiston MDH ga a`zo davlatlar bilan o`zaro ikki taraf uchun ham foydali hamkorli кк qilishga hamisha tayyor va o`z tashqi siyosatida shunga intilib kelqilishga hamisha tayyor va o`z tashqi siyosatida shunga intilib kel аа yapti. yapti. MDH ga a`zo MDH ga a`zo ko`p mamlakatlar bilan ana shunday hamkorlikda ish olib borilmko`p mamlakatlar bilan ana shunday hamkorlikda ish olib borilm оо qdqd аа . . 1991-2001 yillarda Rossiya, Ukraina, Belorus, Moldava, Gruziya, Ozarbayjon, Litva, Latviya va 1991-2001 yillarda Rossiya, Ukraina, Belorus, Moldava, Gruziya, Ozarbayjon, Litva, Latviya va Markaziy Osiyo respublikalari bilan diplomatik, iqtisodiy, madaniy, ilmiy-tehnikaviy Markaziy Osiyo respublikalari bilan diplomatik, iqtisodiy, madaniy, ilmiy-tehnikaviy aloqalar o`rnatildi va u rivojlanib bormaloqalar o`rnatildi va u rivojlanib borm оо qda. qda. Xususan, O`zbekiston va Rossiya o`rtXususan, O`zbekiston va Rossiya o`rt аа sida o`zaro manfaatli hamkorlik aloqalari rivojlanib sida o`zaro manfaatli hamkorlik aloqalari rivojlanib bormborm оо qda. Rossiya Federasiyasi Prezidenti V.V.Putinning 2000 yil 18-19 may kunlari qda. Rossiya Federasiyasi Prezidenti V.V.Putinning 2000 yil 18-19 may kunlari O`zbekiston Respublikasiga davlat tashrifi, savdo iqtisodiy va harbiy hamkorlik qilish O`zbekiston Respublikasiga davlat tashrifi, savdo iqtisodiy va harbiy hamkorlik qilish to`g`risida imzolangan bitimlar ikki davlat o`rtto`g`risida imzolangan bitimlar ikki davlat o`rt аа sidagi aloqalarning yangi bosqichga sidagi aloqalarning yangi bosqichga ko`tarilishiga hizmat qilmko`tarilishiga hizmat qilm оо qda. qda. 2000 yil 20 iun kuni Moskvada bo`lib o`tgan MDH mamlakatlari davlat rahbarlari Kengashi 2000 yil 20 iun kuni Moskvada bo`lib o`tgan MDH mamlakatlari davlat rahbarlari Kengashi samarali bo`ldi. Sammitda 2000 yilgacha bo`lgan muddatda Ùamdo`stlikni rivojlantirish samarali bo`ldi. Sammitda 2000 yilgacha bo`lgan muddatda Ùamdo`stlikni rivojlantirish borasidagi ishlar dasturi muhokama qilindi. Qabul qilingan mazkur hujjat MDH doirasida borasidagi ishlar dasturi muhokama qilindi. Qabul qilingan mazkur hujjat MDH doirasida erkin savdo zonasi barpo etish borasidagi to`lovlar va soliqlar tartibini erkin savdo zonasi barpo etish borasidagi to`lovlar va soliqlar tartibini muvofiqlashtirishga kelishib olindi. Sammitda MDH ning terrorchilikka qarshi kurash muvofiqlashtirishga kelishib olindi. Sammitda MDH ning terrorchilikka qarshi kurash markazini tashkil etish, shuningdek MDH davlatlarining 2003 yilgacha halqaro markazini tashkil etish, shuningdek MDH davlatlarining 2003 yilgacha halqaro terrorchilik va ekstremizmga qarshi kurash borasidagi dasturi to`g`risidagi masalalar terrorchilik va ekstremizmga qarshi kurash borasidagi dasturi to`g`risidagi masalalar muhokama qilindi va tegishli qarorlar qabul qilindi.muhokama qilindi va tegishli qarorlar qabul qilindi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz O`zbekiston Prezidenti I.Karimovning Evropada havfsizlik va hamkorlik O`zbekiston Prezidenti I.Karimovning Evropada havfsizlik va hamkorlik tashkilotining 1999 yil noyabrdagi Istambul sammitida ilgari surgan tashkilotining 1999 yil noyabrdagi Istambul sammitida ilgari surgan terrorchilikka qarshi davlatlararo miqyosdagi kurashni terrorchilikka qarshi davlatlararo miqyosdagi kurashni muvofiqlashtiruvchi markaz tuzish g`oyasi amalga oshdi. Moskva muvofiqlashtiruvchi markaz tuzish g`oyasi amalga oshdi. Moskva sammiti MDH mamlakatlari o`rtsammiti MDH mamlakatlari o`rt аа sidagi ma`lum darajada yakdillik sidagi ma`lum darajada yakdillik paydo bo`lganligidan guvohlik beradi.paydo bo`lganligidan guvohlik beradi. Ma`lumki, dekabr oyida MDH tashkil topganiga 10 yil to`ldi. Shu Ma`lumki, dekabr oyida MDH tashkil topganiga 10 yil to`ldi. Shu munosabat bilan 2001 yil 30 noyabr yakuniy ubiley sammiti bo`lib munosabat bilan 2001 yil 30 noyabr yakuniy ubiley sammiti bo`lib o`tdi. Prezidentlar o`tgan davr mobaynida qilingan ishlarni sarhisob o`tdi. Prezidentlar o`tgan davr mobaynida qilingan ishlarni sarhisob qildilar. MDH ning bugungi ahvoli va kelajagi hususida fikr qildilar. MDH ning bugungi ahvoli va kelajagi hususida fikr almashdilar. Mamlakatimiz rahbari I.Karimov hamdo`stlik faoliyatida almashdilar. Mamlakatimiz rahbari I.Karimov hamdo`stlik faoliyatida birgalikda o`zaro foydali hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiy birgalikda o`zaro foydali hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiy integrasiya masalalariga e`tiborni yanada kuchaytirmintegrasiya masalalariga e`tiborni yanada kuchaytirm оо q kerakligini q kerakligini har hil harbiy -siyosiy mavzularga chalg`imay, o`zaro manfaatli har hil harbiy -siyosiy mavzularga chalg`imay, o`zaro manfaatli munosabatlarni ravnaq toptirishga intilishi mmunosabatlarni ravnaq toptirishga intilishi m аа qsqs аа dga muvofiqligini dga muvofiqligini ta`kidladi. Zotan, MDH ni tuzishdan mta`kidladi. Zotan, MDH ni tuzishdan m аа qsqs аа d ham mavjud iqtisodiy d ham mavjud iqtisodiy rishtalarni saqlab kolish va rivojlantirishdan iborat edi. rishtalarni saqlab kolish va rivojlantirishdan iborat edi. MDH hususidagi qisqacha fikrlarga yakun yasab shuni aytish mumkinki, MDH hususidagi qisqacha fikrlarga yakun yasab shuni aytish mumkinki, u o`zining qisqa bosib o`tgan faoliyat yo`lida, zolvorli qadamlar u o`zining qisqa bosib o`tgan faoliyat yo`lida, zolvorli qadamlar tashlayotgan li gi ni hamda iqtisodiy integrasiya va mintaqaviy tashlayotgan li gi ni hamda iqtisodiy integrasiya va mintaqaviy mojarolarni echishga qodir tuzilma ekanligini ko`rsatdi. Shmojarolarni echishga qodir tuzilma ekanligini ko`rsatdi. Sh акак -- shubhasiz o`tgan yillardagi MDH faoliyatida O`zbekiston o`z o`rni va shubhasiz o`tgan yillardagi MDH faoliyatida O`zbekiston o`z o`rni va alohida mavqega ega ekanligini isbot etdi.alohida mavqega ega ekanligini isbot etdi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz 4. Har bir davlatning obro`si va qudrati uning qancha va qaysi davlatlar bilan olib 4. Har bir davlatning obro`si va qudrati uning qancha va qaysi davlatlar bilan olib borayotgan tashqi aloqalariga ham bevosita bog`liqdir. borayotgan tashqi aloqalariga ham bevosita bog`liqdir. O`zbekiston bugungi kunda dunyoning barcha mintaqalarida ishonchli hamkor sifatida O`zbekiston bugungi kunda dunyoning barcha mintaqalarida ishonchli hamkor sifatida o`z mavqeini to`la nomoyon eta oldi. o`z mavqeini to`la nomoyon eta oldi. 1. O`zbekiston va O`rta Osiyo davlatlari: O`zbekiston tashqi siyosatining asosiy 1. O`zbekiston va O`rta Osiyo davlatlari: O`zbekiston tashqi siyosatining asosiy yunalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi mustaqil davlatlar - Qozog`iston, yunalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi mustaqil davlatlar - Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston bilan hamkorlik, do`stlik rishtalarini Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston bilan hamkorlik, do`stlik rishtalarini mustmust аа hh кака mlashga qaratilgan. Markaziy Osiyodagi bu beshta davlatning qadimiy mlashga qaratilgan. Markaziy Osiyodagi bu beshta davlatning qadimiy tarihi, madaniyati, tili va dilining birligi, tomirlarining tutashib ketganligi shuni tarihi, madaniyati, tili va dilining birligi, tomirlarining tutashib ketganligi shuni taqozo etadi.taqozo etadi. O`zbekiston rahbariyati bu hududdagi davlatlar, halqlar manfaatlariga mos tushadigan O`zbekiston rahbariyati bu hududdagi davlatlar, halqlar manfaatlariga mos tushadigan teng huquqli hamkorlik ko`lamini tobora kengaytirib, mustteng huquqli hamkorlik ko`lamini tobora kengaytirib, must аа hh кака mlab bormmlab borm оо qda. qda. Tojikiston fojeasini bartaraf etishda O`zbekistonning siyosiy va iqtisodiy ko`magi, Tojikiston fojeasini bartaraf etishda O`zbekistonning siyosiy va iqtisodiy ko`magi, qardosh besh mamlakatning O`rta er dengizi, Hind okeani, Tinch okeani bilan qardosh besh mamlakatning O`rta er dengizi, Hind okeani, Tinch okeani bilan bog`lovchi temir yo`llar qurilishida hamda orolni qutqarish harakatida bog`lovchi temir yo`llar qurilishida hamda orolni qutqarish harakatida O`zbekistonning faol ishtiroki buning yorqin misolidir. O`zbekistonning faol ishtiroki buning yorqin misolidir. Markaziy Osiyo davlatlarining 1990 yil iundagi Almata uchrashuvida o`zaro do`stlik va Markaziy Osiyo davlatlarining 1990 yil iundagi Almata uchrashuvida o`zaro do`stlik va hamkorlikning muhimligi ko`rsatildi. Bu uchrashuv, iqtisodiy inqirozdan chiqish hamkorlikning muhimligi ko`rsatildi. Bu uchrashuv, iqtisodiy inqirozdan chiqish uchun besh davlat o`z iqtisodiy resurslarini birlashtirishi zaruriyatini ko`rsatdi. Bu uchun besh davlat o`z iqtisodiy resurslarini birlashtirishi zaruriyatini ko`rsatdi. Bu davlat rdavlat r аа hbhb аа rlrl аа ri har yili uchrashish to`g`risida kelishib oldilar. Bu an`ana davom ri har yili uchrashish to`g`risida kelishib oldilar. Bu an`ana davom etib, har yili 2-3 marotaba Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari kengashlari bo`lib etib, har yili 2-3 marotaba Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari kengashlari bo`lib o`tmo`tm оо qda. qda. 1994 yil 30 aprelda Qirg`izistonning Cho`lponota shahrida O`zbekiston, Qozog`iston va 1994 yil 30 aprelda Qirg`izistonning Cho`lponota shahrida O`zbekiston, Qozog`iston va Qirg`iziston o`rtQirg`iziston o`rt аа sida tovarlar, hizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarining erkin sida tovarlar, hizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarining erkin o`tib turishini nazarda tutuvchi hamda o`zaro kelishilgan kredit hisob-kitob, budjet, o`tib turishini nazarda tutuvchi hamda o`zaro kelishilgan kredit hisob-kitob, budjet, soliq, narh, boj va valuta siyosatini ta`minlovchi yagona iqtisodiy makonni tashkil soliq, narh, boj va valuta siyosatini ta`minlovchi yagona iqtisodiy makonni tashkil etish to`g`risidagi shartnomaning imzolanishi bu mamlakatlar o`rtetish to`g`risidagi shartnomaning imzolanishi bu mamlakatlar o`rt аа sidagi sidagi hamkorlikni yangi pog`onaga ko`tardi.hamkorlikni yangi pog`onaga ko`tardi. www.arxiv.uz 1994 yil iul oyi boshida Q1994 yil iul oyi boshida Q оо zz оо g`istg`ist оо n, O`zbekiston va Qirg`izistn, O`zbekiston va Qirg`izist оо n Prezidentlarining n Prezidentlarining uchrashuvida o`zaro integrasiyani kuchaytirish bo`yicha bitimlar imzolandi. uchrashuvida o`zaro integrasiyani kuchaytirish bo`yicha bitimlar imzolandi. Tomonlar Davlataro Kengash hamda uning doimiy ijroiya Tomonlar Davlataro Kengash hamda uning doimiy ijroiya оо rganini, shuningdek, Bosh rganini, shuningdek, Bosh vazirlar Kengashi, Tashqi Ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligining Kegashini ta`sis vazirlar Kengashi, Tashqi Ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligining Kegashini ta`sis etdilar. etdilar. Ayniqsa, 1996 yil 12 yanvarda Ko`kchatovda, 1997 yil 9-10 yanvarda Bishkekda, 1997 Ayniqsa, 1996 yil 12 yanvarda Ko`kchatovda, 1997 yil 9-10 yanvarda Bishkekda, 1997 yil 12 yanvarda Oqmoloda bo`lib o`tgan O`zbekiston, Qirg`izistyil 12 yanvarda Oqmoloda bo`lib o`tgan O`zbekiston, Qirg`izist оо n n Prezidentlarining, 1998 yil Ashgabodda Turkmaniston, O`zbekiston, Qirg`izistPrezidentlarining, 1998 yil Ashgabodda Turkmaniston, O`zbekiston, Qirg`izist оо n va n va QQ оо zz оо g`istg`ist оо n Prezidentlarining nihoyat, 1998 yil 26 martda Toshkentda O`zbekiston, n Prezidentlarining nihoyat, 1998 yil 26 martda Toshkentda O`zbekiston, QQ оо zz оо g`istg`ist оо n, Qirg`izistn, Qirg`izist оо n, Tojikiston Prezident larining o`zaro uchrashuvlari hamda n, Tojikiston Prezident larining o`zaro uchrashuvlari hamda 2000 yil 14 iun kuni Dushanbeda Markaziy iqtisodiy hamjamiyat davlatlararo 2000 yil 14 iun kuni Dushanbeda Markaziy iqtisodiy hamjamiyat davlatlararo kengashining navbatdagi majlisi va bkengashining navbatdagi majlisi va b оо shqshq аа lar Markaziy Osiyo respublikalari lar Markaziy Osiyo respublikalari hayotida katta ahamiyatga ega bo`ldi.hayotida katta ahamiyatga ega bo`ldi. Yaqin Sharq va O`rta Sharq mamlakatlari bilan aloqalar: 1991-1999 yillar davomida Yaqin Sharq va O`rta Sharq mamlakatlari bilan aloqalar: 1991-1999 yillar davomida O`zbekiston Prezidenti I.Karimov boshliq davlat delegasiyasining Turkiya, Eron, O`zbekiston Prezidenti I.Karimov boshliq davlat delegasiyasining Turkiya, Eron, Pokiston, HindistonPokiston, Hindiston гага v v аа m m аа zz кк ur dur d аа vlvl аа tltl аа rning davlat va hukumat boshliqlarining rning davlat va hukumat boshliqlarining O`zbekistonga rasmiy safari paytida imzolagan hujjatlari davlatlaro munosabatlarni O`zbekistonga rasmiy safari paytida imzolagan hujjatlari davlatlaro munosabatlarni yanada rivojlantirishga hizmat qilmyanada rivojlantirishga hizmat qilm оо qda. 1992 yil 6 fevralda O`zbekiston, Pokiston, qda. 1992 yil 6 fevralda O`zbekiston, Pokiston, Eron va Turkiya tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga (EKO) a`zo Eron va Turkiya tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga (EKO) a`zo bo`lib kirdi. 1992 yil 10 mayda Ashgabadda O`zbekiston, Qbo`lib kirdi. 1992 yil 10 mayda Ashgabadda O`zbekiston, Q оо zz оо g`istg`ist оо n, n, Turkmaniston, Eron, Turkiya, Pokiston davlat va hukumat rahbarlari Trans - Osiyo Turkmaniston, Eron, Turkiya, Pokiston davlat va hukumat rahbarlari Trans - Osiyo temir yo`lini vujudga keltirish mtemir yo`lini vujudga keltirish m аа qsqs аа dida Tdida T аа jj аа n-Sn-S аа rahs-Mashhad temir yo`lini rahs-Mashhad temir yo`lini qurish haqida bitimni, bojhona hizmatini tashkil etish haqidagi hujjatlarni qurish haqida bitimni, bojhona hizmatini tashkil etish haqidagi hujjatlarni imzoladilar. Uzunligi 295 km bo`lgan mazkur temir yo`l 1996 yil tugallandi va ishga imzoladilar. Uzunligi 295 km bo`lgan mazkur temir yo`l 1996 yil tugallandi va ishga tushirildi.tushirildi. www.arxiv.uz Bu yo`l orqali O`zbekiston Fors ko`rfazigacha, undan so`ng dunyoning Bu yo`l orqali O`zbekiston Fors ko`rfazigacha, undan so`ng dunyoning istalgan burchagiga chiqishi mumkin.istalgan burchagiga chiqishi mumkin. O`zbekistonning Sharq va Tinch okean havzasi mamlakatlari bilan O`zbekistonning Sharq va Tinch okean havzasi mamlakatlari bilan munosabatlari. Prezidentimizning 1992 yildagi rasmiy safari munosabatlari. Prezidentimizning 1992 yildagi rasmiy safari natijasida -Xitoy, Janubiy Koreya, Yaponiya, Malayziya, Indoneziya natijasida -Xitoy, Janubiy Koreya, Yaponiya, Malayziya, Indoneziya bilan diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalar yo`lga quyildi. Ana bilan diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalar yo`lga quyildi. Ana shu aloqalar chog`ida Xitoy tomoni bilan 20 dan ortiq shartnomalar shu aloqalar chog`ida Xitoy tomoni bilan 20 dan ortiq shartnomalar imzolandi. Bugungi kunda O`zbekistonda 80 ga yaqin O`zbekiston -imzolandi. Bugungi kunda O`zbekistonda 80 ga yaqin O`zbekiston - Xitoy qo`shma korhonalari faoliyat ko`rsatmXitoy qo`shma korhonalari faoliyat ko`rsatm оо qda. qda. 1992 -1996 yillar davomida «UZDEU avto» O`zbekiston -Janubiy Koreya 1992 -1996 yillar davomida «UZDEU avto» O`zbekiston -Janubiy Koreya qo`shma korhonasi ishga tushirildi.qo`shma korhonasi ishga tushirildi. 1998 yilda 54 400 ta «Damas», «Tiko», «Neksiya» rusumli avtomobillari 1998 yilda 54 400 ta «Damas», «Tiko», «Neksiya» rusumli avtomobillari ishlab chiqarildi. ishlab chiqarildi. O`zbekiston -Yaponiya hamkorligida, Yaponiyaning dunyoga mashhur O`zbekiston -Yaponiya hamkorligida, Yaponiyaning dunyoga mashhur «Misui» va KO LTD «Misubisi Korporeyshen», «Sumitoto «Misui» va KO LTD «Misubisi Korporeyshen», «Sumitoto korporeyshn», «Tomen kor korporeyshn», «Chori» kompaniyalarining korporeyshn», «Tomen kor korporeyshn», «Chori» kompaniyalarining o`rni salmo`rni salm оо qlidir. Bunday aloqalar Malayziya, Indoneyziya, Ve`tnam, qlidir. Bunday aloqalar Malayziya, Indoneyziya, Ve`tnam, Tayland, Avstraliya va bTayland, Avstraliya va b оо shqshq аа mamlakatlar bilan mamlakatlar bilan оо lib blib b оо rilril аа yotyot гага n n аа ll оо qq аа ll аа rdrd аа ham ijobiy natijalar berm ham ijobiy natijalar berm оо qda. qda. AQSh va Evropa mamlakatlari bilan hamkorlik.AQSh va Evropa mamlakatlari bilan hamkorlik. Bundan qariyib 2,5 ming yil muqaddam Iskandar Zulqarnaynning Bundan qariyib 2,5 ming yil muqaddam Iskandar Zulqarnaynning bosqinchilik urishlaridan boshlab biz Ovrupo sivilizasiyasi bilan bosqinchilik urishlaridan boshlab biz Ovrupo sivilizasiyasi bilan o`zaro ta`sirda bo`lib kelmo`zaro ta`sirda bo`lib kelm оо qdamiz.qdamiz. www.arxiv.uz www.arxiv.uz Prezidentimiz I.Karimovning AQSh, Avstriya, Shveysariya, Finlandiya, Germaniya, Prezidentimiz I.Karimovning AQSh, Avstriya, Shveysariya, Finlandiya, Germaniya, Fransiya, Buuk Britaniya, Gollandiyaga qilgan rasmiy davlat tashriflari natijasida Fransiya, Buuk Britaniya, Gollandiyaga qilgan rasmiy davlat tashriflari natijasida G`arbning ilg`or mamlakatlari bilan o`z hamkorligini yahshi yo`lga qo`ydi. Xususan, G`arbning ilg`or mamlakatlari bilan o`z hamkorligini yahshi yo`lga qo`ydi. Xususan, O`zbekistonning AQSh bilan hamkorlik aloqalari rivojlanib bormO`zbekistonning AQSh bilan hamkorlik aloqalari rivojlanib borm оо qda. 1996 yil 28-qda. 1996 yil 28- 29 iul kunlari I.Karimovning Bill Klinton bilan uchrashuvi, 2003 yil 16-19 aprelda 29 iul kunlari I.Karimovning Bill Klinton bilan uchrashuvi, 2003 yil 16-19 aprelda AQSh davlat kotibi Madlan Olbrayt Xonimning O`zbekistonda bo`lishi katta AQSh davlat kotibi Madlan Olbrayt Xonimning O`zbekistonda bo`lishi katta ahamiyatga ega bo`ldi. ahamiyatga ega bo`ldi. 1996 yil boshlarigacha 200 ta O`zbek- Amerika qo`shma korhonalari tashkil topdi va 1996 yil boshlarigacha 200 ta O`zbek- Amerika qo`shma korhonalari tashkil topdi va faoliyat ko`rsatdi. Bular orasida tog` jinslaridan oltin ajratib oluvchi «Zarafshon-faoliyat ko`rsatdi. Bular orasida tog` jinslaridan oltin ajratib oluvchi «Zarafshon- N`umont» korhonasini alohida qayd etmN`umont» korhonasini alohida qayd etm оо q lozim. Biri Osiyo, ikkinchisi Evropa q lozim. Biri Osiyo, ikkinchisi Evropa qit`asida joylashgan O`zbekiston va Germaniya nomlari tez-tez, yonma-yon qit`asida joylashgan O`zbekiston va Germaniya nomlari tez-tez, yonma-yon matbuot sahifalarida tilga olinmmatbuot sahifalarida tilga olinm оо qda. qda. I.Karimovning 1993 yil Germaniyaga tashrifi ikki davlat o`rtI.Karimovning 1993 yil Germaniyaga tashrifi ikki davlat o`rt аа sida o`zaro hamkorlikka sida o`zaro hamkorlikka asos solgan bo`lsa, Germaniya Federal Prezidenti Roman Gersogning 1995 yil asos solgan bo`lsa, Germaniya Federal Prezidenti Roman Gersogning 1995 yil aprel oyidagi respublikamizga tashrifi esa shu hamkorlikning uqori pog`onaga aprel oyidagi respublikamizga tashrifi esa shu hamkorlikning uqori pog`onaga ko`tarishda muhim qadam bo`ldi. ko`tarishda muhim qadam bo`ldi. Umuman olganda hozirgi kunda respublikamizda horijiy mamlakatlarning Umuman olganda hozirgi kunda respublikamizda horijiy mamlakatlarning sarmoyadorlari ishtiroki bilan 3200 dan ortiq qo`shma korhona faoliyat sarmoyadorlari ishtiroki bilan 3200 dan ortiq qo`shma korhona faoliyat ko`rsatmko`rsatm оо qda. O`zbekiston tashqi siyosatining hududi uzluksiz kengayib qda. O`zbekiston tashqi siyosatining hududi uzluksiz kengayib bormborm оо qda. qda. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, O`zbekiston bilan dunyo mamlakatlari Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, O`zbekiston bilan dunyo mamlakatlari o`rto`rt аа sidagi har tomonlama hamkorlik aloqalar kelajagi buuk davlat qurayotgan sidagi har tomonlama hamkorlik aloqalar kelajagi buuk davlat qurayotgan mamlakatimizning yorqin istiqboli uchun o`zining ijobiy natijalarini berishi mamlakatimizning yorqin istiqboli uchun o`zining ijobiy natijalarini berishi shubhasizdir. Darhaqiqat, O`zbekiston jahon hamjamiyatdan munosib o`rin olishga shubhasizdir. Darhaqiqat, O`zbekiston jahon hamjamiyatdan munosib o`rin olishga muvofiq bo`ldi. Eshiklarimiz dunyo uchun, dunyo eshiklari ham biz uchun tobora muvofiq bo`ldi. Eshiklarimiz dunyo uchun, dunyo eshiklari ham biz uchun tobora kattaroq ochilib bormkattaroq ochilib borm оо qdaqda www.arxiv.uz www.arxiv.uz FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO`YXATI:FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO`YXATI: 1.1. O`zbekiston Respublikasining konstitusiyasi. Toshkent: O`zbekiston, 1992 y.O`zbekiston Respublikasining konstitusiyasi. Toshkent: O`zbekiston, 1992 y. 2.2. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati.-Toshkent: Sharq, 1993y.Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati.-Toshkent: Sharq, 1993y. 3.3. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: Xavfsizlikka tahdid, Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: Xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot kafolotlari va barqarorlik shartlari.-Toshkent: O`zbtaraqqiyot kafolotlari va barqarorlik shartlari.-Toshkent: O`zb екек istist оо n,1997 y. n,1997 y. 4.4. Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak yo`q.-T.: Sharq 1998 y. Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak yo`q.-T.: Sharq 1998 y. 5.5. Karimov I.A. 2006 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va Karimov I.A. 2006 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2007 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustivor 2007 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustivor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma'ruzasi yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma'ruzasi  Xalq Xalq so'zi.-2007.-13 fev.so'zi.-2007.-13 fev. 6.6. Abdullaev M. va bAbdullaev M. va b оо shq. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug`at. shq. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug`at. Toshkent: Toshkent: Sharq,1998 y. Sharq,1998 y. 7.7. Bobobekov H. va bоshq. O`zbekiston tarihi: qisqacha ma`lumotnoma. Bobobekov H. va bоshq. O`zbekiston tarihi: qisqacha ma`lumotnoma. 8.8. Salimov O. va bоshq.-Yangi O`zbekistonning 7 zafarli yili.-T.: Sharq,1999 y. Salimov O. va bоshq.-Yangi O`zbekistonning 7 zafarli yili.-T.: Sharq,1999 y. 9.9. Usmanov Q. va bоshq.-O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-Usmanov Q. va bоshq.-O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.- Toshkent: O`qituvchi, 1996 y.Toshkent: O`qituvchi, 1996 y. 10.10. O'zbekiston tarixi. Oliy o'quv yurtlarining nomutaxassis fakultetlari talabalri O'zbekiston tarixi. Oliy o'quv yurtlarining nomutaxassis fakultetlari talabalri uchun darslik uchun darslik  R.Murtazayevaningumuiy tahriri ostida.-T.: Yangi asr avlodi, R.Murtazayevaningumuiy tahriri ostida.-T.: Yangi asr avlodi, 2003.-676b.2003.-676b. www.arxiv.uz

O'xshashlar

O`zbekiston tarixi eng qadimgi yozma manbalarda
Jahon muzeylari
Jahon svilizatsiyasi
Amir Temurning Jahon tarixshunosligi va manbashunosligida tutgan o`rni
Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uni jahon hamjamiyatda tutgan o`rni