O’zbekiston davlatchiligi tarixida ma’naviy qarashlar - Tarix - Slaydlar

O’zbekiston davlatchiligi tarixida ma’naviy qarashlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4748.1826171875 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston davlatchiligi tarixida ma’naviy qarashlar Reja: • 1. “Avesto” da shaxs va jamiyat ma’naviy qiyofasi • 2.“Alpomish” millat ko’zgusi • 3. Ilk uyg’onish davri mutafakkirlari • 4. Temur va temuriylar davlatchiligi • 5. O’zlikni anglash tarix saboqlari

Avesto zardushtiylarning faqatgina muqaddas kitobi bo’lib qolmay balki qadimgi xalqlarning qimmatli tarixiy dalili hamdir. Avesto tufayli hozirda tarixchi olimlar qadimda O’zbekiston hududidagi chuqur tarixiy fakylarni o’rganish mumkin.

Авестода жамият тўртга бўлинган Вастрьо-фшуянтлар (чорвадорлар, чўпонлар) Хуитлар (зироатчилар, косиблар )Атраванлар (рухониялар) Ратаэштарлар (ҳарбий аристократия)

АВЕСТОДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ Болалар ҳуқуқлари Аёллар ҳуқуқлариҚуллар ҳуқуқлари

АВЕСТОДАГИ ЖИНОЯТ КЛАСИФИКАЦИЯСИ • атеизм, бошқа дин вакили билан турмуш қуриш, рухонийликдан нотўғри фойдаланиш Динга қарши жиноят • Қастдан шахсга зарар етказиш. Хомиладорларга қарши жиноят. Шахсга қарши жиноят • Айниқса итларга қарши Ҳайвонларга қарши жиноят • Қаллоблик, ўғрилик, қўпорувчилик. Мол мулк жинояти • гомосексуалик, фохишабозлик, эр ва хотин ўртасидаги. Ахлоқий жиноят • Ер, сув ва оловга қарши . Атроф муҳитни расво қилиш. Табиатга қарши жиноят

Алпомишнинг минг йиллиги.

Маълумки, бу дунёда ҳар қайси миллатнинг ўз афсонавий қаҳрамонлари, ўзи севиб ардоқлайдиган паҳлавонлари бўлади. Халқимиз азалдан ўз вужуди, ўз томирида мавжуд илоҳий қудратга муносиб бўлмоққа интилиб, ўз ўғлонларини мардлик ва ҳалоллик, жасурлик руҳида, эл-юрт учун жонини ҳам аямайдиган асл паҳлавонлар этиб тарбиялаб келган. Шу маънода, халқ оғзаки ижодининг ноёб дурдонаси бўлмиш «Алпомиш» достони миллатимизнинг ўзлигини намоён этадиган, авлодлардан-авлодларга ўтиб келаётган қаҳрамонлик қўшиғидир. Агарки халқимизнинг қадимий ва шонли тарихи туганмас бир достон бўлса, «Алпомиш» ана шу достоннинг шоҳ байти, десак, тўғри бўлади. Бу мумтоз асарда тарих тўфонларидан, ҳаёт-мамот синовларидан омон чиқиб, ўзлигини доимо сақлаган эл- юртимизнинг бағрикенглик, матонат, олижаноблик, вафо ва садоқат каби эзгу фазилатлари ўз ифодасини топган.

Шу боис «Алпомиш» достони бизга ватанпарварлик фазилатларидан сабоқ беради. Одил ва ҳақгўй бўлишга, ўз юртимизни, оиламиз қўрғонини қўриқлашга, дўсту ёримизни, ор-номусимизни, ота- боболаримизнинг муқаддас мозорларини ҳар қандай тажовуздан ҳимоя қилишга ўргатади. Бир пайтлар, аниқроғи, ўтган асрнинг 50-йилларида, миллий меросимизнинг кўпгина намуналари каби, «Алпомиш» достони ҳам миллатчилик руҳидаги асар сифатида қораланиб, қатағонга учраган эди. Ўша оғир йилларда фидойи зиёлиларимиз жасорат кўрсатиб, уни сақлаб қолишга муваффақ бўлганликларини бугун миннатдорлик билан эслаймиз.

Бу ўлмас асарни халқимиз асрлар давомида яратган, ўз иймон-эътиқодидек асраб- авайлаган, қанча авлод- аждодларимиз «Алпомиш» достони асосида тарбия топган, ўзлигини англаган, маънавий бойликка эга бўлган. Демак, халқимиз бор экан, Алпомиш сиймоси ҳам барҳаёт. Чунки «Алпомиш» достони ижодий тафаккуримиз, маънавий бойлигимизнинг ёрқин намунаси бўлиб, тарихий илдизларимизнинг қанчалик чуқур экани, халқимиз қандай табиий- ижтимоий муҳитда шаклланиб, ривожланганини, аждодларимизнинг олис даврларда ҳам жамоа бўлиб, бир-бирига елкадош бўлиб, ўз бошига тушган қийинчиликларни биргаликда енгиб яшаганини ёрқин бўёқларда тасвирлаб беради.

• IX-XIV asrlarda yashagan O’rta Osiyo mutafakkirlarining qarashlarida davlatni boshqarish va adolatli jamiyat qurish g’oyalari o’zining o’ziga xos ilmiy mazmun kashf etishi bilan bog’liq

Imom Ismoil al- Buxoriy (810-870) • Hadis ilmining rivojiga hissa qo’shgan

Abu Ali ibn Sino (980-1037) Buyuk daho Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn al-Hasan ibn Ali ibn Sino hijriy 370 (milodiy 980) yilda Buxoroning Afshona, hozirgi Isfana qishlog‘ida tug‘ilgan. U yoshligidanoq o‘tkir zehni va ilmga qiziqiishi bilan hammani lol qoldirardi. Ibn Sino An- Notiliy qo‘lida tarbiya oladi. U astronomiya, falsafa, matematika, fizika, kimyo, tibbiyot, mantiq, adabiyot, mineralogiya va boshqa fanlar bilan shug‘ullangan. 10 yoshida Qur’onni yod olgan, 16 yoshdayoq atoqli tabib bo‘lgan.

Ahmad al-Farg'oniy (797-867) • Buyuk alloma Ahmad Farg‘oniy Farg‘onada tug‘ilgan. IX asrda yashab ijod etgan. Uning asl ismi Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al- Farg‘oniydir. Allomaning ijodiy faoliyati Bag‘dod bilan, Al-Xorazmiy rahbarligida faoliyat ko‘rsatgan «Baytul hikma» bilan bog‘liq. Farg‘oniy Bag‘dod va Damashqtsagi rasadxonalar qurilishiga qatnashgan, Ptolomey «Yudduzlar jadvali» dagi ma’lumotlarni tekshirgan, 812 yilda quyosh tutilishini oldindan bashorat qilgan, Yerning dumaloq ekanligini ochgan, Misrda Nil daryosi suvini o‘lchaydigan asbob yasagan, falakiyot ilmiga munosib hissa qo‘shgan. Yevropaliklar allomani «Al Fraganus» deb atashgan

Islom dini

Diniy madaniyat umuminsoniy madaniyat taraqqiyotining eng muxim davri xisoblanadi. o'rta asrlar davrida davlatchilik, millatlarning yangi shakllari vujudga kelishi yuz beradi, xozirda muomalada bo'lgan tillar shakllanib, ta'lim va fan tizimi yanada taraqqiy etadi. Fanning turlari va uslublari zamonaviylik kasb etib bordi. A. Gumbolьd aytgani kabi, arablar «tabiiy fanlar ijodkori» bo'lib, ular tajriba va mezon yo'liga asos soldilar. IX-asrda musulmon Sharqida rasadxona quriladi; yulduzlarning aniq joyi belgilangan katalog tuzildi; geometriya, triganometriya, optika, alximiya, mexanika, tibbiyot, jug'rofiya soxalari bo'yicha ko'plab asarlar yozildi

Biz kim mulki Turon Amiri Turkistonmiz Biz millatlarning eng qadimi va eng ulug’i Turkning bosh bo’ginimiz. Amir Temur

TEMUR TUZUKLARI “ Temur tuzuklari” ikki qismdan iborat. Birinchi qism sohibqiron hayotining eng e’tiborli voqealari, ikkinchi qism davlatni boshqarish qonun qoidalaridan, y’ani 27 tuzuklardan tashkil topgan .

• Temur va temuriylar davrida xalq og`zaki ijodi namunalari yaratildi. Adabiyot badiiy uslub jihatidan takomillashdi, adabiyotshunoslik va tilshunoslikka oid ilmiy asarlar yaratildi. O`zbek tarjima adabiyoti vujudga keldi. • Bu davrda etuk ijodkorlar Qutb, Sayfi Saroyi, Haydar Xorazmiy, Durbek, Amiriy, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy, Bobur, Muhammad Solih va boshqalar yashab ijod qildi. Ayniqsa o`zbek yozma adabiyotining dunyoviy ko`lamini Alisher Navoiyning ijodi kamolot bosqichiga ko`tardi.

МИРЗО УЛУҒБЕК (1394—1449) Темурхон наслидин Султон Улуғбек, Ки олам кўрмади султон анингдек... Билиб бу навъ илми осмоний, Ки андин ёзди «Зичи Кўрагоний». Қиёматга декинчи аҳли айём, Ёзурлар онинг аҳкомиддин аҳком.

Movarounnaxrda Ulug`bek davrida ko`plab forsiy va turkiy ijodkorlar to`plandi. Adabiy muhitni bevosita Ulug`bekning o`zi boshqarar, Samarqandda o`sha davrning eng yaxshi shoirlari yig`ilgan edilar. Shoirlarning sardori («Malik ul-kalom») qilib Mavlono Kamol Baraxshiy tayinlangan edi. Sakkokiy o`z qasidalaridan birida Ulug`bekning she`r yozishini va uning she`r haqidagi tushunchasi yuqori bo`lganligi ta`kidlab o`tgan.

Zahiriddin Muhammad Bobur  Ulug’ o’zbek shoiri, mutafakkir, tarixchi va davlat arbobi; markazlashgan davlat va boburiylar saltanati asoschisi.  Zahiriddin Muhammad Bobur Andijon (1483 y. 14 fevral)da tug’ildi. U Amir Temurning beshinchi avlodi bo’lib , Farg’ona hukmdori Umarshayxning farzandidir. Boburning otasi Umarshayx Mirzo 1494 yilda Axsi qo’rg’o- nida jardan qulab , 39 yoshida halok bo’lali  Bobur Mirzo 12 yoshda (1494 y) Andijon taxtiga chiqadi.Zahiriddinning bolaligi Andijonda o’tdi , saroy muhitida har taraflama yahshi tarbiya topdi .  (1483 - 1530)

 Dovyurak va jasurligi uchun yoshligidan ‘’Bobur ‘’ laqabini olgan.  Bobokaloni Amir Temur davlati poytaxti Samarqandni egallab , markazlashgan saltanatni barpo qilish , Temuriylar davlatini qayta tiklash maqsadida mashaqqatli kurash ga otlandi .  Bobur Mirzo Samarqand taxti uchun tinimsiz kurash olib boradi, mamlakatni markazlashtirishni maqsad qiladi

Zahiriddin Muhammad Boburning lirik merosi.  Shoir lirikasini 2 devon orqali o’rganishimiz mumkin;  1. “Qobil devoni “ (1519 y );  2. “Hind devoni “ (1529 y ).  Bobur lirikasining umumiy hajmi  400 tadan ortadi, 119 ta g’azal,  231 ta ruboiy, tuyuq, qit’a, fard  va masnaviylardan iborat.

Ma’rifatning jamiyat hayotidagi o’rni. • Tarixiy ildizini izlagan odam, albatta, bir kun mana shunday savollarga duch keladi va, aminmanki, to’g`ri xulosalar chiqaradi. Tarixiy xotirasi bor inson - irodali inson. Takror aytaman, irodali insondir. • Kim bo’lishidan qat’i nazar, jamiyatning har bir a’zosi o’z o’tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo’ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o’rgatadi, irodasini mustahkamlaydi.

O’zlikni anglash Tarix saboqlari • Mustaqillikka erishganimizdan keyin xalqimizning o’z yurti, tili, madaniyati, qadriyatlari tarixini bilishga, o’zligini anglashga qiziqishi ortib bormoqda. Bu - tabiiy hol. Odamzod borki, avlod-ajdodi kimligini, nasl-nasabini, o’zi tug`ilib voyaga etgan qishloq, shahar, xullaski, Vatanining tarixini bilishni istaydi. • Hozir O’zbekiston deb ataluvchi hudud, ya’ni bizning Vatanimiz nafaqat Sharq, balki umumjahon stivilizastiyasi beshiklaridan biri bo’lganini butun jahon tan olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu fuzalolar, olimu ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar etishib chiqqan.

• Diniy va dunyoviy ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan. Eramizgacha va undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, shu kungacha ko’rku fayzini, mahobatini yo’qotmagan osori atiqalarimiz qadim-qadimdan yurtimizda dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, me’morchilik va shaharsozlik san’ati yuksak bo’lganidan dalolat beradi. Beshafqat davr sinovlaridan omon qolgan, eng qadimgi toshyozuvlar, bitiklardan tortib, bugun kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo’lyozma, ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san’at, siyosat, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, fizika, kimyo, astronomiya, me’morchilik, dehqonchilikka oid o’n minglab asarlar bizning beqiyos ma’naviy boyligimiz, iftixorimizdir.

• Ota-bobolarimizning asrlar davomida to’plagan hayotiy tajribalari, diniy, axloqiy, ilmiy qarashlarini o’zida mujassam etgan bu nodir qo’lyozmalarni jiddiy o’rganish davri keldi. Chunki, o’zingizga ma’lum, sho’rolar zamonida tarixiy haqiqatni bilishga intilish rag`batlantirilmas edi, hukmron mafkura manfaatlariga xizmat qilmaydigan manbalar xalq ko’zidan iloji boricha yiroq saqlanardi.

Komil insonni tarbiyalashda tarixning roli. • Ikkinchi masala shundan iboratki, biz komil inson tarbiyasini davlat siyosatining ustuvor sohasi deb e’lon qilganmiz. Komil inson deganda biz, avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o’zgalarga ibrat bo’ladigan bilimli, ma’rifatli kishilarni tushunamiz. Ongli, bilimli odamni oldi-qochdi gaplar bilan aldab bo’lmaydi. U har bir narsani aql, mantiq tarozisiga solib ko’radi. O’z fikr-o’yi, xulosasini mantiq asosida qurgan kishi etuk odam bo’ladi.

• Erkin, demokratik jamiyat quryapmiz. Biz uchun yopiq mavzuning o’zi yo’q. Umumxalq minbari - televideniemiz, radiomiz, matbuotimiz bor. Yaxshi niyatli kishilarga chegaralarimiz hamisha ochiq. Xorijdan mehmonlar kelishyapti, biz chet davlatlarga chiqyapmiz. Kunda bo’lmasa, kun ora xalqaro anjumanlar o’tib turibdi. Bizga mana shu anjumanlarda manman degan olimlar bilan xohlang iqtisod, xohlang siyosat, xohlang tarix, ma’naviyat sohalari bo’lsin, bemalol bahslasha oladigan bilimdon, zukko, ma’rifatli odamlar kerak.

• XX asr boshidagi ma’rifatchilik harakati haqida gapirgandim. O’sha harakatning namoyandalari boylik uchun, shon-shuhrat uchun maydonga chiqishdimi? Mahmudxo’ja Behbudiy, Munavvar Qori, Fitrat, Tavallolarga maktab ochganlari, xalqni o’z haq- huquqlarini tanishga da’vat etganlari uchun birov maosh to’laganmi? Birov ularga oylik berganmi? Albatta, yo’q! Ular o’t bilan o’ynashayotganlarini, istibdodga qarshi kurashayotganlari uchun ayovsiz jazolanishlarini oldindan yaxshi bilishgan. Bilaturib, ongli ravishda mana shu yo’ldan borganlar. Chunki, vijdonlari, iymonlari shunga da’vat etgan.

O'xshashlar

Turkiston Muxtoriyati – tub yerli xalqlar davlatchiligi tarixida yangi bosqich

O’zbek davlatchiligi (mustaqillik)

Temur tuzuklarida siyosiy qarashlar

Odam evolutsiyasi borasidagi qarashlar

Ilk o’rta asrlarda o’zbek davlatchiligi