Musulmon uygʻonish davrida fan va uning xususiyatlari - Tarix - Slaydlar

Musulmon uygʻonish davrida fan va uning xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2072.5400390625 KB

Ko'chirib olish

Musulmon uygʻonish davrida fan va uning xususiyatlari MAVZU:

Reja : 1. Markaziy Osiyoda ilm-fanga asos solinishi 2. Buxoro va Xorazm madaniyat markazi 3. IX-XII asrlardagi Markaziy Osiѐ ilm-fanining dunѐ mamlakatlariga ta’siri. 4. Ma’mun akademiyasi

Uyg‘onish atamasi (italyancha-fransuzcha- Renaissans-Uyg‘onish) ni dastavval shu madaniyat soxiblari-italyan gumanistlari ishlatganlar jumladan italiyalik yozuvchi J. Bakachcho bu atamani Djotto ijodiga qarata, «u antik san’atni uyg‘otdi» deb birinchi bor ishlatgan edi

Dunyo madaniyatini yaxlit olib o‘rgangan olimlarning ishlari shuni ko‘rsatadiki, Osiѐ markazida joylashgan Movarounnahr, Xuroson va Eronda Italiyaga qaraganda bir necha asr oldin (9- 12asrlar) ulkan madaniy ko‘tarilish yuz bergan, ilm-fan falsafa, adabiѐt kuchli rivojlanib, ilg‘or insonparvarlik g‘oyalari jamiyat fikrini band etgan

Mavjud adabiyotlar va fikrlar taxlili asosida Markaziy Osiyodagi xalqlar Milliy madaniy Uyg‘onishni uch davrga bo‘lishi mumkin: 1. IX-XII asrlar- arab bosqinidan keyingi davr. 2. XIV-XV asrlar mo‘g‘ul istilosidan keyingi davr. 3. XX asr boshi va xozirgi davr kolonial bosqin va Sovet davridan keyingi siyosiy, milliy, madaniy Uyg‘onish.

Markaziy Osiyoda Uyg‘onish davri madaniyatining belgilari quyidagicha: • dunyoviy ilmlarga intilish, din va diniy bilimlarni jamiyat, insonlar manfaati nuqtai nazaridan talqin etish; • Turli xalqlarning ma’naviy-madaniy merosi o‘tmish madaniy qadriyatlaridan (arab, eron, yunon madaniyati boyliklari) foydalanish; • Tabiatni, mavjud xayotni, mavjudotni o‘rganishga qiziqishning kuchayishi, uning sirlarini ochishga va undan foydalanishga intilishning ortib borishi, shu munosabat bilan tabiatshunoslik ilmlarining rivojlanishi;

Aniq fanlar sohasida M.Xorazmiy, Abu Bakr Roziy, A.Beruniy, A.Farg‘oniylar jahonshumul kashfiѐtlarni qildilar. Nasr Forobiy, Ibn Sino, Ibn Rushd, Muhammad G‘azoliylarning falsafiy asarlari bilan tafakkur xazinasini boyitdi,

Bu davrda aholining tili so‘g‘diy, tojik va turkiy bo‘lsa-da, arab tili ham keng tarqalgan edi. Somoniylar kutubxonasi Sharqdagi eng yirik kutubxonalardan hisoblangan

. Hozirgi zamon fanlari asosini yaratgan buyuk olimlar Muhammad Muso al-Xorazmiy, Farg‘oniy, Forobiy, Beruniy, ibn Sinolar Somoniylar davrining mahsulidir.

Ibn Sino- "shayx ul rais" insoniyat tarixidagi eng buyuk shifokor olim, insonparvar faylasufdir.

Qomusiy olim Beruniy tarix, astronomiya, geodeziya, mineralogiya, etnografiya kabi fanlar rivojini o‘z davri uchun oliy darajaga ko‘targan, tajriba asosida ish ko‘rgan, asarlari saviyasi, tadqiqot metodi bilan zamonamiz fani darajasiga ko‘tarila olgan olim edi. Abu Rayhon Beruniy (973-1048)

Faylasufning ijtimoiy qarashlari, borliq abadiyligi haqidagi ta’limoti Ispaniya orqali Ovrupoga o‘tib, Uyg‘onish davri gumanizmi va undan keyingi materialistik falsafiy oqimlarning shakllanishiga ta’sir etdiAbu Nasr Farobiy (873-950)

Algoritm so‘zining kelib chiqishi ham al-Xorazmiy nomi bilan bog‘liq. Olimning arifmetika va algebraga oid asarlari matematika tarixining yangi sahifasini ochdi. Xorazmiy astronomiya sohasida ham buyuk xizmatini qo‘shib, o‘z "Zij"ini yaratdi

Ovrupaliklar ilk bor tanishgan olimlardan yana biri alFarg‘oniydir. Uni dunyoga tanitgan asari "Astronomiya negizlari" asaridir. Farg‘oniy ilmi nujumga oid bilimlarni tartibga soldi, o‘zining Ma’mun observatoriyasida olib borgan kuzatishlarining natijalari bilan boyitib bordi. Farg‘oniy haѐti va ijodi haligicha ilmiy tadqiq etilmay kelinmoqda edi.

Abu Nasr Farobiy asarlarida falsafa fanining asosiy tamoyillari, bilish nazariyasi, mantiq, psixologiya, tabiat va insonlarning o‘zaro munosabatlari masalalari o‘z yechimini topgan. Abu Rayhon Beruniyning astronomiyadagi ulkan xizmatlari joylarning jug‘rofiy uzunligi, kengligini aniqlash usullari, astronomiya o‘lchovlarni aniqlashni ishlab chiqish, geliotsentrizm g‘oyasini tadqiq qilish kabilardir. Geodeziya muammolarini hal etishda katta ishlar qild

Matematikada sinus va tangenslar jadvalini ishlab chiqdi. Jo‘g‘rof olim sifatida dunѐda birinchi bo‘lib yer tasviri, ya’ni globusni yaratdi. Bulardan tashqari geologiya, minerologiya sohalarida birinchi bo‘lib mineral va ma’danlar og‘irligi, ularni aniqlash metodlarini ishlab chikdi, formakogeneziya sohasida katta ishlar qildi.

Maʼmun akademiyasi

Xorazim mamun akademiyasiʼ, Maʼmuniylar akademiyasi — Xorazmda 10-asr oxiri — 11- asr boshlarida faoliyat koʻrsatgan ilmiy muhit. Maʼmuniylar davlati (992—1017) tarixi bilan bevosita bogʻliq. Siyosiy, iqtisodiy, harbiy qudratga erishgan xorazmshoxlar davlati mamlakatni birlashtirish, unda tartib oʻrnatish boʻyicha tadbirlarni boshlab yuborgan. Kun tartibida davlat ichki va tashki siyosatini olib borishda mafkuraviy masalalarni hal qilish turgan.

Xorazm maʼmun akademiyasi asosini quyidagi olimlar tashkil etgan: Abu Nasr Mansur ibn Ali ibn Iroq al Jaʼdiy , Abulxayr ibn Hammor, Abu Saxl Iso ibn Yahʼyo al Masihiy al Jurjoniy , Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al Beruniy, Abu Ali al Husayn ibn Abdulloh ibn Sino, Abu Ahmad ibn Muhammad ibn Yaʼqub ibn MiskYaʼqub, Abu Mansur Abdulmalik ibn Muhammad ibn Ismoil as Saolibiy al Naysaburiy , Ahmad ibn Muhammad asSahriy, Abu Ali al Hasan ibn Horis alHububiy alXorazmiy, Abu Abdulloh Muhammad ibn Homid al Xorazmiy

Mas, Abu Nasr ibn Iroq, astronomiyaga doyr ilmiy asarlari tufayli "Batlimusi soniy" ("Ikkinchi Ptolemey") degan faxriy nom olgan.

Abulxayr ibn Hammor mantiq, falsafadan tashqari tabobatda ham juda mashhur boʻlgani uchun "Buqroti soniy" ("Ikkinchi Gippokrat") laqabiga sazovor boʻlgan.

Ibn Sino xorazmshoxlar vaziri Abul Husayn asSahliy bilan doʻstlashib, unga atab alkimyoga oid "Risola aliksir" ("Iksir haqida risola") asarini yozgan.

Abu Sahl alMasihiy tabib, Ibn Sinoning ustozi boʻlgan. Akademiya rahbari Abu Rayhon Beruniy fanning deyarli hamma sohalari bilan shugʻullangan. Uning geodeziya va matematika sohalari boʻyicha asarlari bugun ham dolzarbdir

X.Xorazm maʼmun akademiyasi olimlari Xorazm tabiati, iklimi, sugʻorish tizimi, mineralogiyasi, yer osti suvlari, Amudaryo deltasining tarixi, korizlar qurish orqali tuproqni tozalash yoʻllarini tadqiq etishgan. Akademiya aʼzolaridan Abu Bakr alXorazmiy, tabib AbulFaraj ibn Hindu sheʼriyatda yuksak mahoratga erishganlar. Xorazm tarixi, dinlari, taqvimi, bayramlari, urfodatlari, yozuvi, milliy qadriyatlari haqidagi qimmatli maʼlumotlar ularning faoliyati tufayli bizgacha yetib kelgan.

Eʼtiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Musulmon sivilizatsiyasining o'ziga xos xususiyatlari

Uyg’onish davrida fan - Yevropada fan rivojining yangi bosqichi. Uyg’onish davri va uning o’ziga xos tomonlari

Ashtarxoniylar davrida ilm-fan taraqqiyoti

Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davrida fan va texnika taraqqiyoti

IX-XII-asrlarda sharq uygʻonish davri