Buxoro amirligining protektarat davrida savdo-sotiq - Tarix - Slaydlar

Buxoro amirligining protektarat davrida savdo-sotiq

Yuklangan vaqt:

14.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

205.7978515625 KB

Ko'chirib olish

Buxoro amirligining protektarat davrida sabdo-sotiq

REJA: 1. Buxoro amirligiga ptotektaratning o’rnatilishi. 2. Buxoro amirligi iqtisodiyotida temir yullar qurilishining ahamiyati. 3. Buxoro amirligi va Rassiya o’rtasidaqgi savdo aloqalari.

1. 1868-yil 2-3-iyunda Rossiya imperiyasi qoʻshinlari Buxoro amirligi qoʻshinlarini Zirabuloq jangida[3] mag‘lubiyatga uchragach Fon Kaufman 1868-yil 23-iyunda Samаrqаndda аmir Muzaffar bilаn Buxoro аmirligini Rossiya imperiyаsining protektoratigа аylantirgan shartnomаni imzolаdi[4]. Unda аmir urush boshlanishidа аybdor ekаnligi, аbadiy do‘stlik belgisi sifаtida Rossiyа qo‘shinlаrining hаrbiy xarаjatlari uchun 500 ming rubl to‘lаnishi eʼtirof etildi. Shаrtnomaga ko‘rа bosib olingаn Toshkentdаn Samаrqandgacha bo‘lgаn bаrcha hudud — Xo‘jand, O‘ratepа, Panjikent, Jizzаx, Samаrqand, Kаttaqo‘rg‘on shаharlari Rossiya imperiyаsi ixtiyorigа o‘tdi. Amir o‘z ixtiyoridа qolgаn hududlаrni boshqаrishda Turkiston general- gubernаtorining ko‘rsаtmalariga rioya etish mаjburiyatini oldi. Siyosiy qarаmligi uchun tаrixchilar tomonidаn Buxoro hukmdori „vassаl“ deb ham yuritilаdi. Rossiyа sаvdogarlariga аmirlikda erkin sаvdo qilishiga shаroit yaratib berish va ulаrni himoyа qilishni o‘z zimmаsiga oldi. Rossiyаlik savdogаrlarga sаvdo аgentliklarini tаʼsis etishgа ruxsаt berildi, tovаrlardan olinаdigan boj umumiy qiymаtning 2,5 foizidаn oshmаsligi belgilаnib, ulаr аmirlik hududidan boshqа davlatlаrga erkin o‘tish huquqini oldi.

2. Chor Rossiyasi xukumati O'rta Osiyo honliklarining katta xududlarini bosib o'tgan, u erlarda o'z hukmronligini tula o'rnatib, XIX asrning so'nggi choragidan o'z mavkeini yanada mustakhamlashga katta etibor qarata boshladi. Aynan mana shu olib borilgan ishlar zhumlasiga chor Rossiyasining O'rta Oshiyoda temir yo'llar qurish siyosati ham katta o'rin tutadi. Osiyo Oʻrta hududida rus hukumati asosiy temir yo'llar qurish siyosati uning Turkiston o'lkasida o'z mavqiyini iqtisodiy olib borgan ishlari ichida eng muhimlaridan biri edi. Turkiston o'lkasida temir yo'llar qurish masalasi eng avvalo siyosiy, harbiy-strategist va iktisodiy masalalar yechimi nuqtai nazaridan kun tartibiga olib chikilgan edi Rossiya bilan Turkiston oʻrtasida temir yʻl kurillishi kerakligi va uning oʻta mukhimligi, eng avvalo, siyosiy va harbiy- strategist nuktai nazardan kelib chikkan edi. Shu bilan birga, ushbu temir yo'lning kurilishi qator iktisodiy sabablar ham tahozo bu safar edi. Chunky russian burjuaise Turkiston o'lkasiga o'ta mukhim khom asyo o'lkasi va o’z Mollarini sotish uchun zhuda katta ichki bozor sifatida qaragan. Aynan mana shu zhihatlarni tug'ri hisobga olgan rus bourgeoisiesi temir y'l qurilish tarafdori sifatida , XIX asrning 80-yillaridan rus hukumatidan ushbu talab amalga oshirishni katiy talab qila boshladi. Chunki karvon yo'llari orqali mol olib kelish va olib ketish zhuda uzoq vaqtni egallardi u juda katta hamda sarf-harajatni talab etardi.

masalan, Orenburgdan Toshkentga qadar bulgan yulda karvon 90-100 kuna yurishi kerak edi. Toshkentdan Orenburg qadar esa karvon eng kamid 3 oy yul yursa, Moskva va Nijniy Novgorod qadar karvon 5-6 oh ywl yurishi kerak edi. Bundan tashkari, har bir tuyani yo'llash uchun 9-12 rubl mablag' sarf etilgan.408 Har bir tuyaga esa 16 pud yuk ortish mumkin bulgan. Iqtisodiy zhihatdan olib qaralganda h bir pud yukni tan-narhi 56-57 kopek tugri kelgan. XIX asrning 80-yillariga kelib karvon yo'llar orqali mol olib kelish birinchidan tannarh, dan tezkorlik nuktai nazaridan, uchin-chidan, rus burjuaziya sining talablari, uchinchidan, rus harbiylari talabini va nikoyat beshinchidan, o'sha davr talaBini tula qo'ndira olmaganligi yoqkol ko'zga tashlanib qo'ydi .

Aynan mana shu imkoniyatlar, yangi tovar tannarhining yo'llari, uning ta'siri kabilar ham tezrok temir yo'l qurilishi lozimligini kun tartibiga olib chikdi. Shundai qilib, O'rta Osiyo hududlariga temir yo'llar kirib kelishini, eng avvalo, siyosat, harbiy-strategist va nihoyat iktisodiy sabablar mazhbur qildi. O'rta Osiyoda temir yo'l qurilish g'oyasi chor Rossiyasi ushbu xududlar zabt etilgunga qadar ham bir necha bor kutarilgan edi. Jumladan, 1850-1860 kurishning loyihasi tuzilayetgan paitda O'rta Osiyo hududida ham temir yo'l qurish masalasi kutarilgan edi. Ammo u sha payda goyaligich koldi.

Kaspiyorti temir yo'li kurilishining birinchi navbati (Mikhailovsk qultigidan Qizil) Arvatgacha bwlgan 217 verstlik ywl) zhuda qiska muddat ichida, 8 oida kurilib, foidalanishga. topshirildi.414 Ushbyo'lning kurilishi chor Russiasi huku-matiga natsional uning katta scaledagi iktisodiy masalalarni, beams eng avalo, yil temir yil kurilishini echishga qodir, hamda ushbu temir yo'l kurilishining harbiy strategist position sini O'rta Osiyoda yanada mustah-kamlashiga hizmat etishiga tula ravish ishonch hosil kili-shiga imkon qush. 1886 yil 18 va 22 aprel kunlari Vazirlar Qo'mitasi Caspian orti temir ywlining yangini kurisni muhokama qildi va uni to Samarkandga qadar davom ettirisga karor qabul qildi va o'sha qaror asosida temir y'l qurilishi boshlanib, u 1888 yili tugallandi. Yangi temir yul "Kaspiyorti harbiy temir yo'li" deb ataldi.

Temir yul kurilishining Rossiya uchun izhobiy tomonlari hakida Buhorodaghi bu agent Ignatiev 1898 yil 14 oktyabr Rossiya tashkilot ishlari vaziriga y'llangan maktubda alohida taqidlab, shundai deb yozadi: „ Temir yul Buhoroni arzon non bilan taminlab, u yerda aynan. maydon tezkorlarining ko'p qismiga tasir qiladi

3. XIX asr ohiri - XX asr boshlari Rossiya-Bukhoro munosa- batlari tarakkiyotida o'ziga xos. bir yangi boskich keladi. Chunki, aynan mana shu davrda chor Rossiyasi siyosatida boshka o'lkalarga faol kirib borish va kapitalist munosabatlarni karor toptirish yo'li bilan Katta daromadga ega bo'lish eng muhim o'zgarishlardan biri hhisoblanardi. XIX asrning yarmida Bukhoro udlariga kirib kelgan chorism bu erda o'zining doimiy iqtisody va siyosiy hukmronligini o'rnatishga intildi.

Chor xukumatining o'lkadagi mamurlari Bukhoro amirligi yerlarida pakhta maydonlarini kengaitirishga ishlashi bilan bir qatorda, barcha harakat ma'murlar bilan hamkor- Likda, amirlikda pahta navini yakhshilash buyicha ham tashki-liy ishlar olib borishga katta. etibor qaratishgan. Shu bilan birga, ular paxta zkuvchilarni sanoat paxtasining yangi navlarini ekishta majbur etishardi. 1865 yilda paxta maydonlari Bukhoro amirligida 32 min desyatnani tashkil etgan bulsa, 1880 yilda - 50 min desyatnaga, 1890 yilda - 62 min. desyatnaga, 1916 yilga kelib esa 115 ming desyatnaga qildi Shundai qilib, XIX asrning 60-yillaridan har yili Buxoroda paxtachilik maydon keskin ortishining chiqishi.452 Ayran uskunasi o'zi ham dehkonlarga daromad olib kelgan, chunki buttermilk sotish ortidan har bir tithe maydondan o'rtacha 70 rubldan keyin 80 rublgacha foida olish mumkin bo'lib koldi. Vakolanki, ushanda bir ushr yerdan olingan sariyog 'hosili dehqonga o'rtacha hisobda 7—10 rubl aylanardi,

Ammo ayran sotish ortida turgan sanoatchilar dehkon mehnatiga arzimagan xak twlab, amalda ularning o'z qilib tarmoqlariga zhalb, hayotlarini qashshokdashishiga sababchi buldilar. Buttermilk etishtiruvchi dekhonlar savdo-sanoat kapitalining zulmi ostida kolib, komissiya xujaligi tulaligicha paxta ekish va uni ishlab chiqarish uchun ichtisoslasashib qo'ydi. Chor xukumati va rus bourgeois sining olib borgan ikti-sody strategiyasi Buhoro amirliging qishlok hujaligi butkul Russia imperiyasining twqimachilik sanoati uchun buttermilk tolasi xususiyatlari berisga muallaq sohaga aylantirildi.

Masalan, Bukhoro amirligidan Rossiyaaga olib ketilgan ayran xazhmi 1865 yilda 60 ming pud, 1877 yilda 900 ming pud, 1890 yilda 1360 ming pud, 1914 yilda 1483 yil ming pud, 1916 yilga kelib esa 1.731.945 pudga kupaydi. Shu malu-motlardan karinib turibdiki, so'nggi Yevropa Buhorodan Rossiyaning qismiga tashib ketilgan ayran tolasi jami 10 barobarga kupaygan. Malumki, bu waktda birinchi jahon urushi boshlanib ketishdan munosabati bilan Rossiyaga Amerikadan ayran kelty- rishning imkoni bulmadi. Bu esa, uz afzal, O'rta Osiyo paxtasiga bulgan etiborni va talabni yanada kuchaydi. Aini bir payda paxtaning narhi ham taxta xatosi.

1893 yilga kelib, Buxoroda birinchi paxta tozalash zavodi qurildi. Birinchi Jahon urushi arafasiga kelib, sud sony 26 taga qildi.456 Ushbuttermilk tozalash zavodlarining 19 tasi rus burjuaziyasiga, 3 tasi Bukhoro amiriga, 3 tasi musul-mon-kapitalistlarga va 1 tasi. bukhorolik yirik savdogar Mirza Muhiddin Mansurovga tegishli bulgan. Ush ishlab chiqarish chikarish korhonasida jami mingdan oshik ishchilar mehnat qilishgan. Buxoro Amirligidagi kariyb 80% ayran tozalash zavodlari rus bourjuaziya siga tegishli bulgan.45 uzilish, Bukhoro amirligida 1913 yilda 2 ta yo-moy backwater, 3 ta Europe un tegirmonlari, 10 ta gisht. Zavodi, Korakulda 2 ta tamaki tsexi va Yangi Bukhoroda 1 ta bosmaxona mavjud bulgan. Ush davrga Bukhoro amirligi kelib zhami 50 dan oshiq kapitalist ishlab chikarishga moslashgan korhonalar faoliyat kursatar edi.458 1916 yilga kelib esa Bukhoro ostida 34 ta ayran tozalash zavodi mavjud bwlib, ularda yiliga 2565 ming pud ayran khom-ashyosi Tayorlangan

1896 yil Yil 24 fevral Kuni Turkis-ton general-gubernatori Tomonidan Tasdiqlangan „Buhoro honligida oltin sanoat" tugrisida maxsus farmoyish e'lon kilindi. Ushbu farmoyish 40 banddan iborat edi. Ushbu farmoyishda Bukhoro amirliga karashli erkin, xali egallanmagan erlarda mavzhud oltin konlarini barcha rus fukarolari o'rganishi va tadqiq etishi, oltin kazib chikarish hukukukiga ega ham qaid etildi (1-band). Farmoyishning bandida kursatilišiča, joilarda oltin konlarini baholash, o'rganish va kazib olish hukkuki vaktincha foidalanish uchun beriladi. Bundai hukukni olish uchun rus fukarolari Bukhorodaghi Rus siyosiy agentliga yezma ravishdosh murojaat kilganlar. Buhoro amirligi bilan kelishilganidan sung ikki yil muddatga foidalanishga ruxsat berilgan bulgan. Shundai ruxsat olgan har bir kimsa, maydon-ning boshi va ohirida maxsus kularda, er egasining ismi-sharifi, uyushma yoki tashkilotning nomi, qaysi vaqtgacha shu er egallangailigi va shu hil ma'lumotlarni yozib qo'yishi shart bulgan. Bu holat amalga oshirilganidan so'ng, ish olib boruvchi o'sha odam hud bekiga va Rus siyosiy agentliga shu tugrida khabar berishi lozim bulgan.

Kazib olingan va topilgan hamda hukumatga topshirilgan har bir pud oltindan Bukhoro xukumati foydasiga 5 foiz miqtsorida to'lov ulab kolinishi foyda (32-band). 1850 yil Buhorodan Rossiyaga 350 ming rubllik uy asyo olib ketilgan bulsa, 1910 yilga kelib, zhami 20 million rubl miqdorida mahsulot olib ketildi. rus Bukhoroga esa 17 million rubl miqdorida hilma-xil tayer masulotlar olib kelindi

ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Raxbar Xoliqova “Buxoro- Rassiya tarixi” 2. O’raqov Dilshod “Buxoro tarixi”

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Buxoro Amirligining tashkil topishi

Temuriylar davrida Buxoro

Rossiya imperiyasi tomonidan Buxoro amirligining bosib olinishi

Buxoro amirligida xo`jalik hayoti, shaharlar va savdo

Buxoro va Xiva xonliklarining bo’ysundirilishi