logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. Буддавийлик тарихи, таълимоти ва маросимлари

Буддавийлик тарихи, таълимоти ва маросимлари

Yuklangan vaqt:

01.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3534.779296875 KB
Ko'chirib olish
Буддавийлик тарихи, таълимоти ва маросимлари режа  1.Сиддхарта Гаутама – буддавийлик асосчиси.  2.    Буддавийлик таълимоти.  3.    Буддавийлик дининининг тарқалиши.  4. Буддавийлик манбалари. Ҳаёт ғилдираги Буддавийлик кенг тарқалган ҳудудлар(2012) Шар Осиё 481 млн Европа 1.3 млн Шим Америка 4 млн Лотин Америка си 410 мингЎрта Шарқ ва Шим Африка 500 минг Жан Африка 150 минг 21 2214 0D12 25 01 21 27 20 29 27 14040A 0D04 2B 21 21 27 2D 2E 27 01 Эътиқод қилувчи мамлакатлар Шри Ланка, Хиндистон, Бирма, Таиланд Лаос, Монголия, Камбожа, Вьетнам, Хитой Сингапур, Бутан, Непал, Малайзия, Корея Япония, кисман Европа ва Америка китъаси Тува, Бурятия, Калмикия 01 0A 0F 29 30 32 34 36 03 19 3007 32 39 13 2510 270D28 130409 3A 19 32 Энг кўп буддистлар яшайдиган давлатлар (2012) Хитой 244 млн Таиланд 64 млн Япония 46 млн Бирма 38 млн Шри ланка 14 млнВьетнам 14 млн Кампучи я 14 млн Шим Корея 1 млн Ҳиндист он 9 млн 36 172020 3A 3B 39 20 190408 1B24 21 12071C 0D 34 0120 3207 31 21 32 0D 3C 15 Асосчиси исмлари БУДДА Сиддхартха — шахсий исм, Гаутама — уруғ номи, Шакямуни — «Шакя кабиласидан чиккан донишманд», Будда — нурланган», Тадхагата — «шундай қилиб, шундай кетган», Джина — «ғолиб», Бхагаван — «тантана килувчи». Илоҳий хушхабар ва Будда биографиялари  1.«Махавосту» — милоднинг II асрида ёзилган,  2.«Лалитавистара»  милоднинг II—III асрларида юзага келган, 3.«Буддхачарита»—  милоднинг 1-II асрларида яратилган, 4.«Ниданакатха» —  милоднинг I асрида  5.«Абнихишкрамансутра». Будда ҳаёти  Уларда мил. ав. IX — III асрлар оралиғидаги ҳар хил муддатлар кўрсатилади. Расмий хисобга  кура, Гаутама-Будда мил. ав. 623 йилда туғилиб, 544 йилда вафот этган. Бирок,купчилик  тадкиқотчилар унинг таваллуди мил- ав.  564 йилда, вафоти эса 483 йилда деб хисоблайдилар. Баъзан 560 ва 480 деб яхлит сонлар билан кўрсатадилар. Будда ҳаётини ўзгартирган тўрт нарса Қ ари чол бемор Оғир меҳнатдаги роҳиб бир кишини вафоти 3E 060203 1D 401A0302 1022 02 0A 0F 1304 10072C нурланиш  Шу пайтда унинг кўз олдида бутун б о р ли к намоён булади. У хамма жойда шошилиш , қаёқкадир интилиш ни кўради: хеч бир жойда осудалик йук эди . Хаёт нихоясиз узокдикни кўзлаб ўтиб кетаётган эди. Инсон ақли етмас бир куч Тришна — яшаш, мавжуд булиш умиди барчанинг тинчини бузар, халок қилар ва яна қайта яратар эди. Мана энди Будда кимга қарши курашиш кераклигини англади. Шу ондан у Будда— нурланган деб аталди. У тагида ўтирган дарахт эса — нурланган дарахт (ботха) деб атала бошлади. Будда туғилиши  Будда кўп йиллар давомида ер юзидаги турли -мавжудотлар киёфасида қайта туғилган: 84 марта руҳоний, 58 -марта шоҳ, 24 марта роҳиб, 13 марта савдогар, 18 марта маймун,12 марта товуқ, 8 марта ғоз, 6 марта фил, шунингдек, балик, қурбақа, каламуш, қуён қиёфаларида қайта туғилган. Жами 550 марта қайта туғилган. У доимо кдерда, қай қиёфада  туғилишини ўзига ўзи белгилаган. таълимоти  Хаёли  Ишлари  Ўзини тутиши  Самимий олийжаноблик ғояси бўлиши керак.  Гунохсизлик  Каста  Ҳайвонларни қурбон қилиш  Руҳонийлар устунлиги инкор этилди.  Олий яратувчига ишончсизлик  Энг муҳими-инсоннинг шахсий камолоти ва эзгу турмуш тарзи. Буддавийлик дини таълимоти асосида Ҳаёт бу азоб- уқубатдир Нажот йўли мавжуд 46 1921 31 10 Биринчи ҳақиқат  « Биринчи ҳақиқат — «азоб-укубат мавжудддир  Туғилиш — қийноқ, касаллик — азоб, ўлим — кулфат,  қийинчиликка дуч келиш — машаққат,  айрилиқ — эзилиш,  орзу-ҳавасга етолмаслик — уқубат. Дхармалар формаси (хаёл ва сўз) тана сезги Ҳис- туйғу ҳаракат англаш фаоли ят гумроҳл ик ҳохиш истак норма Иккинчи ҳақиқат  «қийноқларн инг сабаблари мавжуддир».  Яхши ёки ёмон ниятлардаи тузилган ҳаёт дарёси орзулар ва интилишлар сабабли келажак ҳаёт учун карма ҳозирлайди. Демак, қайта туғилиш, кайтадан кийнокларга дучор бўлиш давом этади. Аксарият буддистлар фикрича,  Буддадан кейин ҳеч ким нирвана ҳолатига эриша олмаган. Будда фикри  Ташналикдан меҳрибонлик келиб чиқади, меҳрибонликдан борлиқ юзага келади, борлиқдан туғилиш, туғилишдан қарилик ва ўлиш, бахтсизлик, ғам-ғусса, азоб- уқубат, хўрлик, умидсизлик пайдо бўлади. Ҳамма азоб- уқубатларнинг йиғиндисининг келиб чиқиши шундайдир. Учинчи ҳақиқат  «қийноқларни тугатиш мумкин»  Яхши ёки ёмон ниятлардан, интилишлардан бугунлай узилиш нирвана ҳолатига олиб боради. Бу ҳолатда инсон қайта туғилишдан  тухтайди. Буддистлар фикрича, нирвана ҳолати « ҳаёт ғилдирагидан» ташқарига чиқиш, «мен» деган фикрдан ажралиб, инсоннинг ҳиссий туйғуларини тўла тугатишдир таълимоти  Борлиқ гирдобидан чиқиб олиш учун ғафлатдан уйғониш, дунё моҳиятини англаш, ҳаётга чанқоқликдан, турмуш кўнгилхўшликларидан, лаззатларидан, ҳокимиятга, бойликка интилишлардан батамом воз кечиш, ердаги барча ҳодисаларнинг барқарор ва ўткинчи эканини, фаҳмламоқ даркор. Тўртинчи ҳақиқат  « қийноқлардан қутулиш йўли мавжуддир»  1) ахлок;  2) медитация;  3) донолик. 1 .Ахлок нормалари — «Панча шила» (Будданинг беш насиҳати):  1. қотилликдан сақланиш;  2) ўғриликдан сақланиш;  3) гумроҳликдан сақланиш;  4) ёлғон, қалбаки нарсалардан сақланиш;  5) маст қилувчи нарсалардан сақланиш. Роҳиблар амал қиладиган 5 қоида Тушликдан сўнг тановул қилмслик Рақс, қўшиқ ва кўнгилочар ўйинлар ман этилган Тақинчоқ тақмаслик Хушбуй атир упалардан фойдаланмасл ик Баланд ва юмшоқ жойда ётмаслик 3A 14 1E 42 13411C 4111 4409 3A 09 36 0C26 2C 04 19 48 2309 2. Медитация (Фикрни тўғри жамлаш)  1) тўғри тушуниш (тўғри эътикод килиш) — Будданинг  биринчи даъватида суз юритилган турт ҳакикатни билиш ва унга ишониш;  2) тўғри ният килиш — дунёвий л аззат-ҳал оватлардан  халос бўлишга, кераксиз фикрлар ва бошкаларга зарар етка-  зиб куйишдан сакланишга интилиш;  3) ўзини тўғри тутиш — ўзиники бўлмаган нарсага кўз  олайтирмаслик, ортикча ҳиссиётга берилмаслик;  4) тўғри англаш — ўз танаси ва руҳига ўзини йукотиб  қуймайдиган даражада назоратда булиш ҳамда бунда эхтирослар ва изтиробларга чек куйиш;  5) тугри ҳаракат килиш — узидаги ёмон туйруларни жиловлаш ҳамда эзгу туйғулар ва ҳаракатларни ривожлантириш;  6) тўғри ҳаёт кечириш — номаъкул ҳаёт тарзидан сакла-  ниш;  7) тўғри фикр юритиш — камолотнинг турт боскичини  кетма-кет босиб ўтиш;  8) тўғри гапириш — ёлгондан, туҳматдан, хакоратдан ва  бефойда гаплардан сакланиш. 3 -жихат  Донишмандлик — бу буддизмнинг асосий мақсади бўлиб, нарсалар табиатини тўғри тушунишдан иборат. Олам босқичлари нирвана бодисат ва сансара сансара Унда одамлар ва хайвонлар яшайди қафасдаги Рух юқори оламга интилади Савобли ишлар орқали нирванага етади 49 31 0A 1E072C 04 03 1C бодисатва Руҳий мавжудотлар тўла жаннат Руҳ гуноҳидан халос олий оламга етишмаган Кишиларга тўғри йўл кўрсатиш таълимоти 420C 3307 420C43 28 32 1341 Нирвана(ўчиш, сўниш ) Жон кўчиб юриши тўхташи Мутлақ осойишталик Барча турмуш ташвишларидан холи 2E 30 19 09 китоби трипита кавинояпи така суттапит ака абхидхамм апитака 09 1307 10 0907 140C 07 07 07 Диний маросимлари Эталабки, кечки ибодат рўза Туғилган кун Балоғат ёшини нишонлаш никоҳЯнги уйга кўчиш Аждодлар ни ҳотирлаш дафн 45 1328 04 08 3A 130C1C 19 231F 1C 1C 39 134116 27 1C 4315 0507 Байрамлари Янги йил- феврал март Будда туғилиши нурланиш и Нирванаг а эришишиЕрга Майтрен инг тушишиСангуга кириш 39 2C 0D 190C 090C 1C 04 3704 07 440804 25 3007 041C1D0A 09 03 1304 Буддавийлик оқимлари Хинаяна(ки чик арава) Махаяна(ка тта арава) 36 16 30 090907 XINAYANA XINAYANA – Buddizmning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Xinayana “kichik arava“ ma’nosini anglatadi.Keyinchalik xinayanada juda ham Murakkab va dabdabali ibodatlar (masalan,Budda tishiga sig’inish),buddizmning muqaddas joylariga Ommaviy ziyoratlar joriy qilingan. Bu yo’nalish Sharqiy Hindistonda , Shri-Lankada Hindi-Xitoy davlatlarida tarqalgan. XINAYANA TA’LIMOTI KO’RA Dharmalar tabiatini o’rganishga va Nirvanaga ma’naviy yo’l bilan erishiladi. Bu yo’l juda og’ir Shu sababli faqat Monaxlargina nirvana Holatiga yetishi mumkin . MAXAYANA TA’LIMOTIGA KO’RAMAXAYANA TA’LIMOTIGA KO’RA Maxayana ruhiy kamolot ahdiga rioya etuvchi xudoga iltijo qiluvchi Rohiblarga in’omlar berib yordam ko’rsatuvchi har qanday oddiy dindor najot Topishi mumkin.Unga ko’ra , Budda tanasi Jonzotlarni azobdan qutqarish uchun turli Maxluqotlar shakliga kirishi va hayot zanjirining barcha vakillarini o’rganishi , anglashi mumkin.Bu narsa cheksiz Budda ramlarining xudolarning kelib chiqishiga sabab bo’ldi.Maxayana “katta arava “ma’nosini anglatadi. 4633 2E 4F 4733 4D 52 4633 40 33 44 3D оқимлари цзинту Тянтай ёки тендай тантриз м Чан буддизм ламаизм 4C 3A31 2313 09 09 0D 4D07 0F 1207 TENDAY TA’LIMOTIGA KO’RA Bu dunyodagi hamma narsa haqiqiy emas,ular Faqat bo’shliqdan iborat bo’lib,vaqtinchalik Mavjuddir.Mana shu asosga binoan xulosa Qiladiki,olamdagi barcha narsa yolg’iz mazmundadir.Budda hatto mayda qum zarrachalarida Ham mavjud bo’lishi va oxirida esa har bir insonning Hayoti Budda hayotining bir qismi bo’lishi mumkin. Chan buddizm-dxiana 5- 6 asrlarda paydo bo’lgan Maxayana va xitoy ta’limoti Koreyada son, Yaponiyada dzen Kolligrafiya va jangovar san’at Shaolin monastiri 2D 54 6B54 6053 6554 6254 5F 6C 5A 6D 50695C51 6C 6254 5A 6F 5853 Chan yo’nalishi Xitoy buddizmining boshqa Oqimlariga qaraganda ko’proq Xitoyga xosroq. Uning asosiy g’oyasi quyidagicha : Kishi tumanli xira nirvanaga intilishi zarur Emas,faqatgina kelajak haqida qayg’urish Qachondir Bodxisatva yoki Buddaga aylanishi Va mana shuning uchungina o’zini hamma narsadan mahrum qilishi befoyda. Inson ayni vaqtda,shu onda yashamog’i ,hayotdan u bera olishi mumkin bo’lgan narsalarni imkon qadar olib qolmog’I lozim. CHAN- BUDDIZM 62 4D 43 5D 65 444E52 6348 60 5C 67 48 68 4748 4D 54 4A 50 CHAN-BUDDIZM TA’LIMOTIGA KO’RA Mazkur yo’nalishning nomi sanskrit tilidagi “dhiana “(meditatsiya fikrni jamlash)so’zidan kelib chiqqan. Hindistonda vujudga kelgan dhiana buddizm maktabi tarafdorlari vaqti- vaqti bilan tashqi olamdan uzilib,ushbu abadiy tashvishlardan chetlanish va fikrini bir nuqtaga jamlash ta’limotini ilgari surgan. Bu ishda kishi haqiqatan ham,trans holatiga tushadigan bo’lsa,bu orqali haqiqatga erishish dhiananing oliy maqsadi hisoblanadi. 53 4D 46 3D1F 4A 41 2C 3B 3E 3B 30 Ламаизм( тибетча- энг улуғ) 7-14 асрлар тибетда Бон по махаяна тантризм Канжур(10 8) Танжур(25 0) Далай лама 7046 07 0904 1915 0D 09 32 24 3A 2A4B 71 1207 Ламаизм этикаси (ўн қоида) ГУНОҲ ИШЛАР  Тана гуноҳлари- ўғирлик, қотиллик, бевафолик  тил гуноҳлари- ёлғон, туҳмат, ғийбат, пичинг.  Онг гуноҳлари- Ҳасад, кек- адоват, бидъат. САВОБ ИШЛАР  Раҳм шафқат, хайр- эҳсон, аҳлоқий поклик  Хушмуомалалик, кек сақламаслик, ростгўйлик, муқаддас ёзувни ҳурмат қилиш  Холислик, раҳмдиллик, дин ҳақиқатига ишонч Lamaizm asoschisi  Lamaizm yo’nalishining oliy diniy rahnomasi DALAYLAMA sanaladi.Dalaylama –”dengizdek ulug’lama”deganidir.Bu unvon 1391-yilda joriy qilingan.Birinchi Dalaylama Binduidub (1391- 1475) bo’lgan.Hozirgi Dalay-lama XIV Lozondantzenjantso-Igvant hisoblanadi. DALAY- LAMA-”Dengizdek ulug’ Lama ” XX asr va XXI asr boshlarining ko‘zga ko‘ringan ruhoniylaridan biri, xalqlar uchun kurashga katta hissa qo‘shgan arbob, xalqaro Nobel mukofoti sovrindori(1989), lamaizm dinining yetakchisi Dalay- lama XIV dinning zarurligi haqida quyidagi fikrlarni bayon etgan: «texnika hech qachon insonlarga oliy baxt keltirmaydi. Texnikaviy vositalar faqat jismoniy qoniqish beradi, agar u tufayli ba’zi hollarda ma’naviy qoniqishga erishish imkoni paydo bo‘lsa-da, u davomiylik kasb etmaydi. Boshqa tomondan qaralsa, agar inson faqat ma’naviy sohadan baxt izlasa, u jismoniy yo‘qotishlarda unchalik kuchli iztirob chekmaydi. Jahonning barcha dinlari aql beboshligini tizginlashga birdek da’vat etadi, chunki barcha baxtsizliklarning ildizi shundadir. Har bir din mo‘minlik, itoatkorlik va donishmandlik xos bo‘lgan shunday ruhiy holatga da’vat etadi va unga erishish yo‘lini ko‘rsatadi» 7676 6053 64 59 67 64 5B53 67 584F 5A53 5D 52 4648 4B 0A 6954 5B4F 6054 2F 4E 5F 53 5C 4C58 4A 55494E 4E 56 57 5C 4A 4E 54 5F 7248 48 4C4E 554C 4D 52 4A 56 5D 4750 584F 55494E DALAY-LAMA XIV . Ўзбекистонга кириб келиши Миссионерлик билан кириб келган Б.Я.Ставиский Роҳиблар ҳаракатиПодшо Ашока даврида Мил.ав. 273-232 Р.Ч.БагчиКанишка хукмронлиги даврида 1 аср ох. 2 аср боши Мил ав. 3 аср Б.А.Литвинский 3004 7D15 3207 Дин тарқалган шаҳарлар Балх Самарқа нд Қува Марв Бухоро Косон Терм из Шош Қошғар Термиз ёдгорликлари Қоратепа Фаёзтепа Айритом Далварзинт епа Зартепа 3E15 7E0723 27 71 28 7F Ўрта Осиёнинг жанубида Буддизим мактаблари Сарвастивад а Вайбхашика КОРАТЕПА ВА ЗУРМАЛА 1926 йилда А.С. Стрелков томонидан Эски Tермизнинг шарқидаги Зурмала минораси Ўрта Осиё территориясидаги биринчи очилган, катта аҳамиятга молик бўлган буддизм иншоотидир. Фаёзтепа Будда рохиблари  Ушбу таълимотнинг ёйилишида буддист  жамоаларнинг (сангха) роли катта бўлган. Улар йилнинг об- ҳавоси яхши булган туққиз ойида шахарма-шаҳар, кишлокма- қишлок юриб, ахолини бу динга даъват килиб юрганлар.  Факатгина муссон ёмғирлари тинмай қуйган уч ойдагина уз ибодатхоналарида муқим бўлиб медитация билан шуғулланганлар ёйилиши  Буддизм милоднинг 1 асрида-Хитой. IV асрида_— Корея, VI acрда Япония. VII асрда — Тибет, X111-XV1-aсрларда—  — Монголия. XVII—XVIII асрларда — Бурятия_ваТува, Х1X— XX асрларда эса Америка ва Европа қитъаларига кириб борган Будда сўзлари  “ Ўзингга озор етмасин десанг, ўзгаларга озор берма, бошқаларга озор берсанг, ўзинг ҳам озор чекасан.  Ҳирсу ҳавас барча бахтсизликларнинг сабабчисидир.  Вақт ўтиши билан ҳамма нарса ўзгаради, шунинг учун, ҳеч нарсага ортиқча кўнгил боғлама, кўнгилни тоза тут, ҳақиқат ва боқий саодат изла.  Ёмонлик қилма, гуноҳдан сақлан. Ҳамиша яхшилик қил.  Бошқаларни севсанг, ўзинг ҳам, бошқалар ҳам бахтли бўлишади.  Ўзгаларнинг айтганларини рад этма ва қоралама,  ўзни бахтли қилиш учун ўзгаларни бахтсиз қилиш инсофдан эмас” медитация Она будда амитабх Саккиз нажот йўли Ибодатхона ташқи кўриниши ступа ҳаёт ғилдираги будда Дам олаётган будда Далай лама Нилуфар гуллари ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР: 1. Щербатской Ф.И. Теория познания и логика по учению позднейших буддистов. Части 1-2. М., 1995. 2. Ставиский Б.Я. Судьбы буддизма в Средней Азии. По данным археологии. М., 1998. 3. Фромм Э., Судзуки Д., Марино Р., де. Дзен-буддизм и психоанализ. М., 1995. 4. Сузуки Д.Т. Основы дзэн-буддизма. Бишкек, 1993. 5. Лысенко В.Г., Терентьев A.A., Шохин В.К. Ранняя буддийская философия. Философия джайнизма. М., 1994. 6. Корнев В.И. Буддизм и общество в странах Южной и Юго-Восточной Азии. М., 1987. Буддизм. Словарь. М., 1992. 7.Диншунослик дарслик Т.2004 8.Диншунослик асослари Т.2013  Эътиборингиз учун раҳмат!

O'xshashlar

Бокс тарихи
Avesto tarixiy manba sifatida
Тарихшунослик фани, унинг мақсад ва вазифалари
Ғарбий Европада капитализмнинг вужудга келиши
Temur tuzuklari