Bayt ul-hikmat allomalari - Tarix - Slaydlar

Bayt ul-hikmat allomalari

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

898.96484375 KB

Ko'chirib olish

Bayt ul- hikmat a llomalari

O'rta asr manbalarida «Bayt a l-hikma»ning tarkibi quyidagi qismlar va olimu tarjimonlard an iborat edi, deb yaqqol ko'rs atuvchi ma'lumotlar uchrama ydi. Lekin manbalarlagi u yoki bu munosabat bilan keltirilgan fikr va mulohazalar bu mar- k azning tarkibi haqida taxliliy t asavvurlarni tiklash imkonini y aratadi.

• Aftidan, «Bayt al-hikma» xalifalar saroyining biror qismini egall agan bo'lishi kerak. Unda to'plangan adabiyotlarning ko'pligi v a shuhratiga qaraganda bu kutubxona, ilm-fan va tarjima mark azi kattagina binoni egallagan. «Bayt al- hikma»da astronomla r tajriba olib borgan ash-Shammosiya mintaqasi va Qasiyun to g'idagi rasadxonalar astronomik talablarga javob beradigan al ohida joyda bunyod etilgan. Ayni vaqtda olib borilgan izlanish v a tajribalar mazmun-mohiyatiga ko'ra «Bayt al-hikma» bilan ch ambarchas bog'liq bo'lgan. Shunga o'xshash qarashni tabiblar va shifoxonalar xususida ham bildirish mumkin. Lekin astronom lar, tabiblar va umuman, Bag'doddagi boshqa allomalar al-M a'mun saroyining, binobarin «Bayt al-hikma»ning ajralmas qis mi bo'lishi shubxasiz. Tarjimonlar haqida gapiradigan bo'lsak, u larning maskanlari bevosita «Bayt al-hikma»da ekanligi aniq

• Bayt al-hikma»da, birinchi navbatda, katta kutubxona mavju d bo'lgan. U yerdagi kitoblarning umumiy soni haqida ma'lu motlar saqlanmagan. Ba'zan zamonaviy arab tadqiqotchilari bu kutubxonada, hozirgi zamon kutubxonalaridagi barcha qu layliklar, ya'ni fanlar va tillarga qarab taqsimlangan maxsus xonalar va javonlar, o'tirib mutolaa qilish uchun moslamalar, adabiyotlarni tartibda saqlash, o'quvchilarni kitoblar bilan t a'minlovchi xizmatchilar, mukammal mavzu fixristlari (katalo glar) va hatto, toliqqan o'quvchilarning hordiq chiqarishlari uchun musiqa xonalari ham mavjud edi deb ta'riflaydilar. O'y laymizki, bu kabi tavsiflar o'zining ba'zi jihatlari bilan to'g'ri bo'lsa-da, ularda ma'lum ma'nodagi mubolag'a seziladi.

Ma'lumki, «Bayt al-hikma» al-M ansur, Horun ar-Rashid va al-M a'munlarning shaxsiy e'tibori, h omiyligi va moliyaviy yordamid a faoliyat ko'rsatgan. O'sha dav rning badavlat kishilari ulardan o'rnak olib kezi kelganda «Bayt al-hikma»ni moliyaviy jihatdan qo'llab-quvvatlaganlar. Bu esa markazdagi ijodiy jarayonlar uc hun yanada keng imkoniyatlar ochib bergan.

Xalifalardan keyin «Bayt al-hikma»ga vaz ir Saxl ibn Horun mas'ul edi. Manbalarda Saxl ibn Horunning «Bayt al-hikma» bo'yi cha maslakdoshi deb Sa'id ibn Horun xa m eslatiladi. O'z zamonasining fozil kishil aridan sanalgan, bir qancha risolalar mu allifi bo'lgan bu shaxsga oid yetarli ma'lu motlar saqlanmagan. Ulardan birinchisig a nisbatan manbalarda «Bayt al-hikma»ni ng egasi («saxib») degan atama ishlatila di. Bu sohib «Bayt al-hikma»dagi barcha i shlarni boshqargan, ularga mas'ul va jav obgar bo'lgan. U «Bayt al-hikma»dagi lav ozimlarning eng oliysi hisoblang an.

Xuddi shunday «Bayt al-hikma»ning boshqaruvchi egasi» lavozimiga ho zirga qadar to'liq ismi ham, tarjimai holi ham aniqlanmagan «Sallam» is mli yana bir shaxs ham sazovor bo'l gan. Manbalarda uning fors tilidan arab tiliga qilgan tarjimalari haqida ma'lumotlar uchrayda. Bu hol uning ham Saxl ibn Horun kabi fors mada niyatiga mansubligini ko'rsatadi. «a l-Fixrist» kitobida Sallamning Abu Husayn ismli shaxs bilan hamkorlik da «al-Majistiy» kitobiga yozgan taf siri ham zikr etilad i.

Manbalarda «Bayt al-hikma»da faoliyat ko'rsatgan bir qancha allomalarga nisba tan «xazin», «amin», «mushrif» kabi biro r faoliyatni idora etganini anglatuvchi s o'zlar uchraydi. Bunday lavozimlarga eg a olimlarning soni bir vaqtning o'zida bir nechta bo'lganidan ish faoliyati o'z maz muni, tili yoki yana boshqa birorta xusu siyatiga ko'ra qismlarga bo'lingan deb t axmin qilish mumkin. «Bayt al-hikma»da gi bunday jarayonlarni boshqargan allo malar qatoriga Muxammad al-Xorazmiy, Husayn ibn Isxoq, Yuxanna ibn Mosavay x va boshqalarni kiritish mumkin.

Eʼtiboringiz uchun rahm at

O'xshashlar

O`zbek allomalari haykallari xorijda

Ahmad al-Farg’oniy

IX-XII-asrlarda sharq uygʻonish davri

IX-XII asrlarda fan, ta\\'lim, adabiyot, me\\'moriy obidalar

Abu Iso Muhammad at-Termiziy va Abu Mansur al Moturidiyning ilmiy faoliyati