Arxiv fondi va uslubi

Yuklangan vaqt:

29.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4552.140625 KB

Ko'chirib olish

Arxiv fondi va uslubi  Arxiv fondi tushunchasi va uning huquqiy asosi  Arxiv fondining shakllanish manbalari va turlari  Arxiv fondini yuritishning uslublari va tamoyillari

Arxiv fondi — bu ma'lum bir shaxs, tashkilot, muassasa yoki davlat organining faoliyati natijasida vujudga kelgan, tarixiy, ilmiy, amaliy, ijtimoiy yoki huquqiy ahamiyatga ega boʻlgan hujjatlar majmuasidir. Ushbu hujjatlar saqlanish muddati tugagach ham, ular arxivlarga topshirilib, uzoq muddat yoki doimiy saqlanadi.

Arxiv fondining asosiy belgilari Arxiv fondi har doim muayyan yaratuvchiga ega bo‘ladi (masalan: vazirlik, institut, mashhur shaxs). Hujjatlar tashkilotchilik- boshqaruv ilmiy-tadqiqot moliya shaxsiy sohalarga oid bo’ladi Fonddagi hujjatlar tarixiy manba sifatida axborot, ilmiy va yuridik ahamiyatga

Ko‘plab davlatlarda, jumladan Oʻzbekistonda ham arxiv fondlariga oid hujjatlar maxsus qonunlar bilan tartibga solinadi (masalan, "O‘zbekiston Respublikasining Milliy arxiv fondi to‘g‘risida"gi Qonun).

Arxiv fondlari turlariDavlat arxiv fond Shaxsiy arxiv fondlari Idoraviy arxiv fondlari

Davlat arxiv fondlari O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon davlat arxiv tizimi respublikaning siyosiy-ma’muriy tuzilishi negizida tashkil etilgan. Respublika davlat arxiv tizimiga quyidagi arxivlar kiradi:  Qoraqalpog’iston Respublikasi markaziy davlat arxivi, viloyat davlat arxivlari va ularning filiallari, Toshkent shahar davlat arxivi;  Respublika Markaziy davlat arxivlari

O’zbekiston Respublikasi ilmiy- texnikaviy va medisina hujjatlari markaziy davlat arxivi Respublika ahamiyatiga molik arxivlardan yana biri – bu O’zbekiston Respublikasi ilmiy- texnikaviy va medisina hujjatlari markaziy davlat arxivi bo’lib, u 1962 yilda tashkil etilgan. Arxivda ilmiy-tadqiqot, loyihalashtirish, kostruktorlik muassasalarining hujjatlari saqlanmoqda.

O’zbekiston Respublikasi kinofotofonohujjatlar markaziy davlat arxivi  O’zbekiston Respublikasi kinofotofonohujjatlar markaziy davlat arxivi 1943 yilda tashkil etilgan. 1959 yilda u O’zbekiston Markaziy Tarix arxivining bir bo’limiga aylantirildi. 1974 yildan e’tiboran yana mustaqil arxiv sifatida faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Arxivda saqlanayotgan 1917 yildan oldingi davrga taalluqli fotosuratlarda Turkiston o’lkasidagi milliy-ozodlik va inqilobiy harakatlardan lavhalar (1898, 1905. 1907 yy), chor Rossiyasi vakillari tomonidan o’lkaning boshqarilishi, ularning mahalliy aholiga bo’lgan munosabati, sud organlarining faoliyati, Xiva xonligi va Buxoro amirligining xalqaro aloqalari, musulmonlarning turmushi va diniy marosimlar o’z aksini topgan.

Idoraviy arxivlar  Idoraviy arxivlarda hujjatlar nizomlarda belgilangan muddat davomida saqlanadi. Bu muddatning qancha davom etishi u yoki bu muassasaning ish faoliyati xususiyatlari bilan bog’liqdir. Shahar, tuman va qishloqlar muassasalarning idoraviy arxivlarda hujjatlar 5 yil davomida saqlanadi. Viloyat muassasalari va tashkilotlari hujjatlari ularning arxivlarida 10 yil davomida saqlanishi mumkin. O’zbekiston Respublikasi oliy davlat va hokimiyat boshqaruv organlarining hujjatlari idoraviy arxivlarda 15 yil davomida saqlanadi. Tashqi ishlar vazirligi hujjatlari 30 yil davomida, fuqarolik holatlarini qayd etish (ZAGS) hujjatlari esa 75 yil davomida idoraviy arxivlarda saqlanishi nazarda tutilgan. Mavjud nizomlarga binoan shaxsiy tarkibga doir hujjatlar idoraviy arxivlarda 40 yil davomida saqlanishi kerak.

Fuqarolarning shaxsiy arxivlari Har bir shaxsning hayoti va faoliyati davomida uning ixtiyorida ma’lum hujjatlar to’planadi. Bu hujjat va materiallar o’sha fuqaroning shaxsiy arxivini tashkil etadi. Unday arxivlar garchi fuqarolarning shaxsiy mulki bo’lsa-da, ularda davlat ahamiyatiga molik hujjatlar ham saqlanishi ehtimoldan holi emas. Shuning uchun ham bunday hujjatlar ekspertiza qilingandan so’ng O’zbekiston Milliy arxivi fondiga kiritiladi va bu hujjatlarning egalarining saqlanishini ta’minlashlari zarur. Shaxsiy arxivlardagi bunday hujjatlarni egasining roziligi bilan mulk huquqi saqlangan xolda davlat arxivlari, muzey va kutubxonalarda shartnoma asosida doimiy yoki depozitar (vaqtincha) asrovga olinishi mumkin.

Arxivshunoslik uslublari.  Arxivshunoslik fanini o'rganishda turli omiflar va uslublardan foydakmiladi va bunda bir qancha ilmiy uslublar alohida ahamivat kasb ctadi. Bular jumlasigatizimli vondashuv, funksional tahlil, qiyosiy tahlil, axborot tahlili, bashoratning retrospektiv usuli, matematik- statistik uslub, manbaviy tahlilni kiritish mumkin.

Tizimli yondashuv uslubi  o'rganilayotgan obyekt malum qismlarga ajratilib, so‘ng ularning o'ziga xos xususiyatlari va qonuniyatlari tadqiq etiladi. Ushbu uslubni ham murakkab, ham oddiy obyektlarga nisbatan qo'llash maqsadga muvofiq va buning natijasida muhim ma'lumotlarni qo'lga kiritish rnumkin

Funksional tahlil uslubi  mohiyati obyektni u bajaradigan vazifalaridan kelib chiqih tadqiq etishni taqozo etadi. Hujjat bilan ishlash horasida mazkur uslubdan foydalanilganda dastlab hujjat tegishli yoki aloqador bo'lgan hoshqaruv muassasasi voki tashkilot bajaradigan vazifalar bilan tanishih chiqiladi, so'ng hujjatning maqsadi, axboroti va ahamivati, ya'ni uning vazifasi talqin qilinadi. Keyingi navbatda hujjatga umumivbaho beriladi. Shuni harn e'liborga olish joizki, funksional tahlil nafaqat hujjatlarga baho herish va ularni o'rganishning ihniy uslubi sanaladi, balki u mamlakat Arxiv fondining axborot tarkibini bashorat qilishga ham xizmat qiladi, ya'ni unga asoslanib, kelajakda Arxiv fondida jamlanishi lozim bo'lgan hujjatlar majmualari aniqlanadi

Bashorat qilishning retrospektiv uslubi  Kelajakda yaratiladigan hujjatlarning qaysi turlari, ularning o'tmishdagi turdosh hujjatlari singari, Arxiv fondiga kiritilishi lozimligi aniqlab beriladi. Bashoratning ham funksional tahlil, ham retrospektiv uslublari bir-biri bilan uzviy bog'liq holda qoilaniladi, sababi, retrospektiv uslub bilan qo'lga kiritilgan maiumotlar aynan funksional tahlil uslubida olingan natijalarni toidiradi.

Axborot tahlili uslubi  Zero hujjatlardagi axborotlar turli mazmun, shakl va ko'rinishlarga ega bo'ladi va shu sababli ularning ahamiyati ham har xil darajalarda baholanadi, ayni vaqtda uning takrorlanishi holatlariga ham e'tibor qaratiladi. J lujjatlarda mujassamlangan axborotni tahlil etishda uning mazmuni bilan bir qatorda hajmi ham o'rganib chiqilishi zarur va bunda maitematik uslublar ham qo'llaniladi. Axborot tahlili uslubi tadqiq etilayotgan hujjatning axborotliligi va qimmatini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.

Manbaviy tahlil uslubi  U o'zining keng qamrovliligi va bosqichma- bosqich amalga oshirilishi bilan izohlanadi. Jumladan, hujjatning muallifi, ma'lum shaxs voki tashkilotga tegish liligi, kelib chiqishi, vozilgan tili, shakli, qanday materialdan tayyorlanganhgi va hokazolar o'rganiladi. Mazkur uslub hujjatning barcha ichki va tashqi xususiyatlarini aniqlash va yoritib herish imkonini heradi

O‘zbekistonda arxlv ishi qonunchiligi.  0‘zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida arxiv ishi qonunchiligining shakllanishi 1999-yiI 15-aprelda qabul qilingan “Arxivlar to'g'risida ” Qonun bilan bog'liq. Mazkur Qonunning tuzilishida arxiv sohasidagi mavjud tajrib , ayniqsa mamlakat hayotida suveren taraqqiyot yo'Iiga o'tishi borasidagi siyosiv, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar, shuningdek xorijiy mamlak atlarda arxiv sohasiga erishilgan yutuqlar inobatga olingan. Jumladan, Qonunning l-bobida belgilangan maqsad va vazifalariga ko'ra: “Ushbu Qonun arxivlarni shakllantirish , saqlash va ulardan foydalanishda yuzaga keladigan munosabatlarni hamda O'zbekiston Respublikasi arxiv muassasalari faoliyatini tartibga soladi.

$Foydalanilgan adabiyotlar  Sh. R. Shamsiev - "Arxivshunoslik va uning asosiy tamoyillari“  B. M. Xo'jaev - "Arxivshunoslik va hujjatlarni saqlash uslublari“  M. A. Yuldoshev - "O'zbekistondagi arxiv fondlari: Tarix va hozirgi holat“  Arxivshunoslik. Darslik. / O'zbekistonning eng yangi tarixi masalalari boVicha Миvofiqlashtiruvchi-metodik marltaz, 2018. - T\: “Turon-Iqbol", 2018. -352 b.  Z. S. Zaynabova - "Arxivshunoslikka oid pedagogik masalalar"$ E ’ t i b o r i n g i z u c h u n r a h m a t

E ’ t i b o r i n g i z u c h u n r a h m a t

O'xshashlar

Arxiv ishi menejmenti

Arxiv ishini boshqarish tarixidan

Mustaqil O’zbekistonda arxiv ishi

O‘zbekistonda arxiv ishini takomillashtirilishi tarixi

Somoniylar sulolasi davrida Arxiv ishi