Тоғ жинсларни сув-физик хоссалари - Suv xo'jaligi - Slaydlar

Тоғ жинсларни сув-физик хоссалари

Yuklangan vaqt:

02.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5017.6376953125 KB

Ko'chirib olish

Тоғ жинсларни сув-физик хоссалари

Режа: 1. Тоғ жинсларини таркиби, хосса ва хусусиятлари 2. Тоғ жинсларининг физик ва сувли ҳусусиятлари 3. Тоғ жинсларини ғоваклиги

Тоғ жинсларининг физик ва сувли ҳусусиятлари Тоғ жинсларини физик ва сувли ҳусусиятларига асосан уларни зичлиги, ғоваклиги, намлиги, сув бериш, сув ўтказувчанлиги, капиллярлиги, сувни ўзига шимиш қобилияти, сув таъсирида ивиш ва кўчиш ҳусусиятлари киради Тоғ жинсларининг зичлиги деганда, табиий ҳолатдаги 1 см 3 ҳажмдаги жинс массаси тушунилади. Амалиётда жинсларнинг зичлигини баҳолаш мақсадида уч кўрсатгич: жинсларнинг табиий зичлиги , скле зичлиги жинсларнинг минерал қисми зичлиги аниқланади ва Фадойдаланили. Жинсларнинг табиий ҳолатидаги зичлигини аниқлаш учун тоғ жинсларидан ўлчами 4х4, 5х5 см катталикдаги куб кўринишидаги гилли жинслардан эса маълум ҳолатдаги металл цилиндрда намуна қирқиб олинади. Олинган намуна тарозида тортилиб, эгаллаган хажмига (цлиндрнинг хажмига) бўлиш йўли билан табиий зичлик қуйдаги формула ёрдамида аниқланади.

Ер ости сувларининг энг асосий физик хосса ва ҳусусиятлари бўлиб, уларни тиниқлиги, ранги, таъми, хиди, зичлиги ҳарорати ва сиқилувчанлиги, ёпишқоқлиги, электр ўтказувчанлиги, радиоактивлик даражаси ҳисобланади. Тиниқлиги. Ер ости сувларининг тиниқлиги уларда мавжуд органик, коллоид ва механик қўшимчаларнинг бор-йўқлигига, кўп-озлигига боғлиқ. Табиий тинқ сувда бундай қўшимчалар бўлмайди ёки жуда оз миқдорда бўлиши мумкин. қўшимчаларни миқдорини оддий кўз билан, лупа ёкий микроскоп остида кўриб баҳолаш мумкин.

Ғоваклик деб маълум хажмдаги тоғ жинсларини заррачаларини оралиғида мавжуд бўлган ҳар хил ўлчамдаги, ҳар хил йўналиш ва шаклдаги бўшлиқга айтилади. Уларни бу ҳусусияти ер ости сувларини жойлашишига ва ҳарактланишга олиб келади. Тоғ жинсларидаги ғоваклар, бўшлиқлар ва ёриқларни катталикларига қараб бир биридан фарқ қилувчи капилляр бўлмаган ғоваклар-диаметри 1 мм дан катта ва капилляр ғоваклар-диаметри 1 мм дан кичик ғовакларга бўлинади Ғоваклар ва ёриқларни катта-кичиклигига қараб уларни учта турга бўлинади. 1.Ўрта капилляр ғоваклар (ғовакларни катталиги 0,5 мм дан катта, ёриқларники эса 0,254 мм дан катта); 2.Капилляр ғоваклар (ғовакларни катталиги 0,5-0,0002 мм, ёриқлар эса 0,254-0,0001 мм); 3.Суб капилляр ғовакларга (ғовакларни ўлчами 0,0002 мм дан кичик, ёриқларни катталиги 0,0001 мм дан кичик) бўлинади. Тоғ жинсларининг ўта капилляр ғовакларида асосан эркин сувлар ҳаракатланади, капилляр ғовакларда эса эркин сувлар қисман капилляр кучлар таъсирида ҳаракат қилади, суб капилляр ғоваклар ва ёриқлар ўзларидан сувни ўтказмайдилар. Ғовакларни ва ёриқларни яна қуйдаги турларга ажратишади: умумий, очиқ, динамик ёки эффектив.

Ҳар хил тоғ жинсларида учровчи ғовакларни турлари.  1-қоя тоқ жинсларида учровчи ғоваклар ва ёриқлар;  2-қоя тоғ жинсларидаги ғовак ва ёриқларни нураш жараёнидан кейин кўпайиши;  3-тоғ жинсларидаги мавжуд минерал зарраларни сув ёрдамида ювилиб эритилиб олиб кетилгандан кейин хосил бўлган ковак-ёриқлар;  4-бўшоқ қумли жинсларни ташкил этувчи зарралар оралиғидаги ғоваклар;  5-нисбатан бўшоқ, ҳар хил зарралардан ташкил топган қум жинслари ғоваклар холати;  6-кам ғоваклардан ташкил топган, цементлашган қум жинслари;  7-микро ва макроғовакли лессимон жинслар;  8-микро ғовакли гил жинслари;  9-деформация жараёни оқибатида ғоваклари камайган гил жинслари

Схема образования подземного карста

Ранги. Тозза ичимлик суви рангсиз бўлади. Ер ости суви рангининг ўзгариши уни таркибида, у ёки бу қўшимчалар мавжудлигидан далолат беради. Агарда сувнинг ранги сарғиш, қўнғир тусда бўлса, унинг таркибида қўшимча золатдаги темир, органик брикмалар борилигидан, кўкиш, зангори (ҳаворанг) ранг эса сувда олтингугуртнинг миқдорини баландлигидан, гумус миқдорини, марганц элементининг кўплиги сувга қорамтир тус беради. Сувни ранги амалиётда мавжуд бўлган ранг эталонлари ёрдамида баҳоланади

Карровое поле на Чатырдаге (Крым)

Сталактиты

Сталагмиты

Ҳарорати. Ер ости сувларининг ҳарорати сувли тоғ жинс қатламларининг ётиш чуқурлигига, сув таркибидаги туз ва газларнинг турларига, уларнинг миқдорига, географик ўрнига қараб ўзгариши мумкин. Масалан, Тошкент олди, Фарғона минерал сув хавзасидаги неоген, палоген, юқори бўр, палеозой даври жинс қатламларидан ер сатҳига оқиб чиқувчи сувнинг ҳарорати 34-430С дан 65-720С оралиғида ўзгариши маълум. Олимларнинг маълумотига қараганда Республикамиз ер ости сувларининг ҳарорати ҳар 100 метр пастга қараб чуқурликни ошиши билан 2,05- 4,50С дан 7-80С миқдорида ошиши аниқланган.

Зичлиги. Ер ости сувларининг зичлиги асосан ундан эриган тузларнинг миқдорига, сувнинг ҳароратига боғлиқ ҳолда ўзгариб туради. Тозза ичимлик чучук суви 40С дан энг юқори зичликка эга бўлиб, ҳароратни пасайиши билан уни камайиш ҳолати тузилади. Яъни сув ҳарорати 40С бўлганда зислиги 1 г-см3 бўлиб, 3,980С бўлганда уни зичлиги 0,999973, 00С да 0,9981 г- см3 бўлади. Демак, ер ости сувларини ҳароратини 40С дан ошиши билан уни зичлигини камайиши юз беради. Бунга бирдан- бир сабаб сувни ҳароратини ошиши билан хажмий жихатдан кенгайиш жараёнини юз беришидир.

Сиқилувчанлиги. Сувларни сиқилувчанлиги жуда кичик бўлиб, улар сиқилувчанлик коэффциенти билан ифодаланади: Ёпишқоқлик. Сувларни ёпишқоқлиги суюқликдаги зарарсаларни ҳаракат давомидаги ички қаршиликларини ифодалайди, уларни миқдори динамик ва кинема ёпишқоқлик коэффциенти билан ифодаланади. Электр ўтказувчанлиги. Сувларни электр ўтказувчанлиги уларни таркибидаги тузларга боғлиқ. Чучук сувлар электр токини оз миқдорда ўтказади. Дистерланган сувлар ўзидан электр токини ўтказмайди. Сувларни электр токини электр қаршилиги билан ифодаланади ва Ом.м ифодаланиб 0,02-1,0 Ом.м оралиғида ўзгаради. Радиоактивлик даражаси. Радон ва ради эмонацияси миқдорлари билан аниқланади. Ер ости сувларида жуда кам ҳолларда радиоактивлик ҳолати мавжуд.

Таджикистан. Оползень на горном склоне

Ер ости сувларининг қаттиқлиги. Ер ости сувларининг қаттиқлиги унда мавжуд бўлган Ca2қ ва Mg2қ катионлари ва HCO3 ионлари бўлиб, уларни MgSO4, CaSO4, CaHCO3, CaCO3, MgCO3 тузлари ҳолатидаги миқдори билан баҳоланади. Табиатда сувлар нокарбонат ва карбонат қаттиқликга эга бўлиши мумкин. Норкарбонат қаттиқлик бу сувда кальций ва магний сульфитларини эришдан, карбонат эса сувда кальций ва магний бикарбонат тузоарини эришидан вужудга келади.

O'xshashlar

Тоғ жинсларни сув-физик хоссалари

Ер ости сувларини турлари ва уларнинг келиб чииши

Тўғонли сув олиш иншоотлари

Дарёдаги гидроузеллар ва сув омборлари

Тўсиқлардан сув ўтказиш иншоотлари. Акведуклар