logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Sotsiologiya
  4. Sotsial guruhlar va sotsial institutlar

Sotsial guruhlar va sotsial institutlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1004.9794921875 KB
Ko'chirib olish
Sotsiologiyada sotsial institut tushunchasi, turlari va asosiy vazifalariSotsial guruh tushunchasi, uning asosiy belgilari va turlari. Sotsial institutlar: iqtisod, siyosat, din, huquq, oila, fan, ta’lim, madaniyat.  REJA: Sotsial guruhlar va sotsial institutlar Tayanch tushunchalar  Sotsial institut  Sotsial guruh  Rasmiy guruh  Norasmiy guruh  Autguruh  Inguruh  Referent guruh  Publika  Haloyiq  Auditoriya  Demografik taraqqiyot  Oila  Nikoh  Islom dini  Buddaviylik dini  Xristianlik dini  Maks Veber www.themegallery.com Company Logo Guruh – bu xatti-harakatlari rasmiy va norasmiy institutlar tomonidan boshqariladigan, ma’lum norma va qadriyatlarga ega bo’lgan, boshqa birliklardan o’z xususiyatlari bilan farq qiladigan, bir-birlari bilan ijtimoiy munosabatlar sistemasi bilan bog’langan kishilar yig’indisidan iborat bo’lgan sotsial birlikdir. Mana shu kishilik jamoalarini qandaydir mezon (belgi, xususiyat) bilan nisbatan ma’lum guruhlarga ajratish - sotsiologik tahlilning g’oyat muhim va jiddiy masalasidir. Oldindan shuni qayd qilib o’tish lozimki, garchi «sotsial guruh» termini sotsial tadqiqotlarda keng ko’lamda qo’llanilsa ham, lekin sotsiologik tushunchalar kategoriyasiga muvofiq keladigan maqomiga va nazariy asosiga ega emas. Bu tushuncha ijtimoiy fanlar doirasida yaqqol kategoriyali xususiyatga ega va ijtimoiy munosabatlardagi o’ziga xos sub’ektni aniqlash uchun ishlatiladi. «Guruh» tushunchasi ijtimoiy fanlar orasida ikkita ma’noga ega. Bir tomondan, u biror bir umumiy belgilarga qarab kishilarni ma’lum toifalarga ajratilganda qo’llaniladi (ko’pincha statistikada, demografiyada). Ba’zan bu ma’noda «guruh» termini psixologiya fanida ham ishlatiladi. Masalan, test sinovlari natijalariga qarab, kishilarni u yoki bu guruhlarga ajratish mumkin. Ikkinchi tomondan, hamma ijtimoiy fanlar doirasida guruh deganda, real mavjud kishilar birligi tushuniladi. Bu holatda odamlar umumiy belgilar, faoliyatlarining xilma-xilligi yoki biror shart, holatlar bilan birlashadilar va ma’lum ma’noda o’zlarini mavjud birlik vakili ekanliklarini his qiladilar. Masalan, talaba o’zini talabalar guruhining a’zosi sifatida his qiladi. Sotsiologiyada sotsial guruhlarga ajratish mezonlarining xilma-xilligi. Ilmiy adabiyot bilan tanishish «sotsial guruh» terminini, birinchidan, juda keng qo’llanilayotganligini, ikkinchidan turli hodisalarga nisbatan ishlatilayotganligini ko’rsatayapti, qaysi nuqtai nazar qarashlaridan qat’iy nazar, konkret ijtimoiy fan vakillari guruhlarni sotsial-iqtisodiy, sotsial-demografik, sotsial-psixologik va boshqa guruhlarga ajratadilar. Guruhga xos harakterli xususiyatlar quyidagilar: guruh soni, ichki tashkilot, ya’ni institutlar, nazorat shakllari; faoliyat namunalari; norma va qadriyatlar; farq qiladigan xususiyatlari. Guruh soni deyilganda, mavjud birlikni hajm jihatdan tashkil etadigan a’zolar yigindisi tushuniladi, hozirgi kungacha sotsiologiyada a’zolar soni qancha bo’lishi kerakligi haqida aniq bir to’plamga kelingani yo’q. Bu to’grisida guruh turlari haqida so’z ketganda gapirib o’tiladi. Guruh o’z soni va a’zolari sonini chegaralashi yoki chegaramasligi mumkin. Mana shu asosga ko’ra guruhlarni «berk» guruhlar, yani yangi a’zolarni qabul qilishda aniq mezon qo’yadigan guruhlar; chegaralangan guruhlar, ya’ni guruh a’zoligiga qabul qilish mezoni kam talabchanlik bilan qabul qilinadigan guruhlar Sotsial guruh turlari: katta va kichik, rasmiy va norasmiy, birlamchi va ikkilamchi, inguruh va autguruh, referent guruhlar va boshqalar. Guruhlar eng avvalo miqdor jihatdan katta va kichik guruhlarga bo’linadi. Sotsiologiya va sotsial psixologiya fanida katta sotsial guruhlar o’zining aniq ta’rifiga ega emas. Umuman katta sotsial guruh deganda, a’zolar soni ko’p bo’lgan kishilar guruhlari tushuniladi. Katta sotsial guruhlarning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: a’zolar sonining ko’pligi; yagona hududning mavjud emasligi a’zolar o’rtasidagi aloqalarning asosan ommaviy aloqa vositalari orqali o’rnatilishi guruh tuzilishining murakkabligi, bu guruhlar ko’p rasmiy va norasmiy, uyushgan va uyushmagan guruhlarni o’z ichiga oladi. 1. Tasodifiy, stixiyali paydo bo’ladigan va qisqa vaqt mavjud bo’ladigan guruhlar. Bularga olomon, xaloyiq (publika), auditoriya va boshqalarni kiritish mumkin. 2. Tarixiy rivojlanish natijasida vujudga kelgan va jamiyat ijtimoiy munosabatlari tizimida ma’lum o’ringa ega bo’lgan birliklar. Bu turdagi guruhlarga sotsial sinflar, turli etnik guruhlar (ellat, xalq, millat), kasbiy guruhlar, jinsiy va yoshga oid guruhlar (yoshlar, ayollar, keksalar) va boshqa guruhlarni kiritish mumkin.Katta guruhlar ikki turga bo’linadi. Katta sotsial guruhlarda kichik guruhlarda yo’q bo’lgan xatti- harakatni boshqarib turadigan o’ziga xos kuch mavjud. Bu huquqlar, urf-odatlar va an’analardir. Katta guruh bilan kichik guruh o’rtasida o’rta guruh ham bor. Ammo guruh muammosi bilan shugullanayotgan sotsiologlar fikricha, o’rta guruhlar, ularning strukturasi, aloqasi, unda bo’ladigan hodisa va jarayonlar mohiyat jihatdan kattaroq guruhlarga xosdir. Kichik va katta guruhlar o’rtasidagi farqni kichik guruhning yiriklashuvi va uning katta guruhga aylanishi jarayonida ko’rish mumkin. Masalan, bir yoki bir nechta taniqli kishilar atrofida birlashgan, 40-45 kishidan iborat partiya kichik guruhdir, chunki bu guruh vakillarining shaxsan bir-birlarini tanishlari (bilishlari) kichik guruhga xos bo’lgan xususiyatni beradi Kichik guruhlar deganda, ko’pi bilan bir necha o’nlab a’zolardan iborat bo’lgan kam sonli guruhlar tushuniladi. Bu guruhlar ko’pincha samimiy do’stona munosabatlarda bo’ladi, guruh a’zolari o’rtasidagi bevosita o’zaro aloqalar ustun turadi, guruh a’zolari o’rtasidagi munosabatlar norasmiy institutlar yordamida tartibga solinadi. Bundan tashqari, maxsus vazifalarni bajarishga mo’ljallagan, yuqori darajada shakllagan kichik maqsadli guruhlar ham mavjud. Bu guruhlarda a’zolar o’rtasidagi munosabatlar maxsus xizmat ko’rsatmalari bilan tartibga solinadi. Yashirin ishlayotgan partiya yacheykasi bunga misol bo’la oladi. Kichik guruhlarga oilani, do’stlarni, qo’shnilarni, ishlab chiqarish brigadasini va boshqa guruhlarni kiritish mumkin. Kichik sotsial guruhlarning turlari juda ko’p. Ular turli mezonlarga qarab turlarga ajratiladi. Guruh munosabatlari tuzilmasiga qarab kichik sotsial guruhlar rasmiy va norasmiy guruhlarga, a’zolar o’rtasidagi munosabatlarning yaqinligiga qarab esa birlamchi va ikkilamchi guruhlarga, guruhga a’zo bo’lish va bo’lmasligiga qarab a’zoli va referent guruhlarga bo’linadi Lotincha “institutum”, ruscha lug’aviy ma’nosi- установления, o’zbekcha ma’nolarda birinchidan, nizom, qoidalar yoki ularning to’plamini, ikkinchidanmahkama, muassasalarni bildiradi. www.themegallery.com Company LogoSotsial Institutlar Sotsial institutlar yoki institutsional sotsiologiya maxsus nazariy yo’nalishdir. Sotsiologiya institut tushunchasi huquqshunoslik fanlaridan kirib kelgan. Institutsional sotsiologiya- ijtimoiy hayotni tashkil etishning va idora etishning barqaror shakllarini o’rgatuvchi sohadir. www.themegallery.com Company Logo Yuzaki ko’rinishda sotsial institut muayyan vazifani bajaruvchi odamlar, muassasalar, idoralar majmui sifatida gavdalanadi. Mazmuniga ko’ra esa sotsial institut va shaxslarning konkret vaziyatlarda amal qiladigan maqsadga muvofiq, rasmiy va norasmiy, barqaror, standartlashgan tamoyil, normalar, o’rnashmalarini bildiradi. Sotsial institut qisqacha ta’rifda odamlar sotsial tashkillashgan va regulyatsiya qilinadigan faoliyatlarni anglatadi. www.themegallery.com Company Logo Sotsial institutlar hatti-harakatining nisbatan barqaror shakllar namunalarini, avloddan-avlodga o’tuvchi an’analar, odatlarni qayta takror hosil qilish qilinishini ham ta’minlaydi. Sotsial strukturaga kiruvchi har bir sotsial institut muayyan ijtimoiy ahamiyat vazifalarni ado etish uchun tashkil topadi., har bir sotsial institut faoliyat maqsadi, unga erishishni ta’minlovchi konkret funksiyalar, ushbu insitutga xos bo’lgan sotsial pozitsiya va rollar shuningdek, maqsadga muvofiq, kerakli hatti- harakatni rag’batlantiruvchi va deviant hatti- harakatlarga qarshi qaratilgan tzyiqlar tizmi bilan tavsiflanadiwww.themegallery.com Company Logo www.themegallery.com Company LogoSiyosiy institutlar muayyan hokimiyat mavjudligini ta’minlaydi Iqtisodiy institutlar moddiy ne’matlarning ishlab chiqarilishini va taqsimlanishini ta’minlaydi www.themegallery.com Company LogoSotsiologik institutlarOILA SIYOSAT DIN IQTISOD TA’LIM HUQUQ Ijtimoiy hayotning muhim jabhasi bo’lgan din va diniy e’tiqod masalasi sotsiologiya fanining muhim obyektlaridan biri hisoblanadi. Sotsiologiya jamiyat hayotini o’rganar ekan shu hayotning muhim tarkibiy qismi bo’lgan va ayni paytda unga kuchli ta’sir o’tkazuvchi omil-din doimo uning diqqat markazida turadi.Sotsiologiya fanining asoschisi bo’lgan O.Kont jamiyat taraqqiyotini davrlarga bo’lar ekanasosiy mezonlardan biri sifatida dinga murojaat qiladi. www.themegallery.com Company Logo Dinning o’ziga xos xususiyatlari :  muayyan e’tiqod va ta’limotning mavjudligi  marosim va rasm-rusmlar mavjudligi  diniy marosim va rasm-rusmlarning muayyan qismi faqat belgilangan joyda jamoa bo’lib bajarish www.themegallery.com Company Logo Din sotsiologiyasi maxsus ilmiy yo’nalish sifatida XIX asr oxiri XX asr boshlarida shakllangan. www.themegallery.com Company Logo Maks Veberning fandagi eng katta xizmatlaridan biri uning xristian dinidagi protestanlik mazhabining iqtisodiy taraqqiyotiga o’tkazgan ta’sirini kashf etishida bo’ldi. www.themegallery.com Company Logo Din sotsiologiyasi ijtimoiy fikrda din atamasi bilan bog’liq bo’lgan barcha ijtimoiy jarayonlar va ijtimoiy xulqni o’rganadi. Mustaqil O’zbekistonda dinga milliy qadriyat sifatida qaralishi xalq ongida ushbu hodisaga nisbatan to’g’ri holis munosabat shakllanishiga zamin bo’ladi. www.themegallery.com Company Logo www.themegallery.com Company Logo www.themegallery.com Company Logo www.themegallery.com Company Logo www.themegallery.com Company Logo Ijtimoiy institutlarning ko’rinishlari:  muvofiqlashtiruvchi institutlar-jins,yosh,kasb turi, qobiliyatlarga oid mezonlarni aniqlab beruvchi ijtimoiy institutlar  boshqaruvchi institutlar  birlashtiruvchi institutlar  an’analar bilan bog’liq ijtimoiy xulqni muvofiqlashtiruvchi institutlar  madaniy ijtimoiy institutlar www.themegallery.com Company Logo Mavzu yuzasidan test savollari 1. Guruh tushunchasi ijtimoiy fanlar doirasida necha xil ma’noga ega? A)2 xil B)3 xil C)4 xil D)ko’plab 2. Qanday asosga ko’ra guruhlar “ochiq” va “yopiq” guruhlarga bo’linadi? A)a’zolar soniga ko’ra B)a’zolar orasidagi munosabatlar yaqinligiga ko’ra C)Guruhga a’zo bo’lishiga ko’ra 3. Quyidagi belgilardan qaysi biri kichik guruhlarga xos? A)a’zolar sonining ko’pligi B)Guruh vakillarinng shaxsan bir-birlarini tanishlari C)Yagpna hududning mavjud emasligi 4. Din sotsiologiyasi maxsus ilmiy yo’nalish sifatida qachon shakllangan? A)XX asr o’rtalarida B)XXI asrr boshlarida C)XIX asr oxiri XX asr boshlarida D)XIX asr boshlarida www.themegallery.com Company Logo 5. Oila oldiga necha xil vazifa qo’yilgan? A)2 xil B)4 xil C)5 xil D)3 xil 6. O’zbekistonda aholining necha foizi oila muhitida oila a’zosi bo’lib yashaydi? A)96-98% B)99-100% C)90-95% D)80-90% 7. Oila uning a’zolarining ijtimoiy guruhlariga qarab necha turga bo’linadi? A)2 xil B)3 xil C)4 xil D)5xil www.themegallery.com Company Logo Umumlashtiruvchi savollar  Guruh tushunchasiga ta’rif bering.  Guruhlar qanday turlarga bo’linadi?  Guruhlarning qanday belgilari bor?  Katta guruhlarning o’ziga xos xususiyatlarini ayting.  Sotsial institut deganda nimani tushunasiz?  Qanday sotsial institut turlari bor?  Dinning qanday vazifalari bor?  Din sotsiologiyasi maxsus ilmiy yo’nalish sifatida qachon shakllangan?  Oilaning muhim vazifalari nimadan iborat?  Ta’lim sotsiologiyasi tushunchasi qachon kirib kelgan? www.themegallery.com Company Logo Foydalanilgan adabiyotlar:  Sotsiologiya fanidan ma’ruzlar matni- H.B.Saidxojayev Toshkent 2008  Sotsiologiya fanidan o’quv uslubiy majmua- Qo’qon 2016  Internet ma’lumotlari: www.library.uz,  www.ziyonet.uz  www.referatarxiv.uz  www.slaydarxiv.uz  www.aim.uz www.themegallery.com Company Logo LOGO

O'xshashlar

Sotsial guruhlar va sotsial institutlar
Sotsial institutlar
Sotsial institutlar va ularning turlari
Sotsial munosabatlar
Sotsial munosabatlar