Социологик тадкикот дастури - Sotsiologiya - Slaydlar

Социологик тадкикот дастури

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

515.69140625 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: Социологик тадкикот дастури

РЕЖА: 1.Социологик тадқиқотларни ривожлантириш.Социологик тадқиқот дастурининг таркиби. 2.Социологик тадқиқотларни ташкил этиш. 3.Социологик тадқиқот усуллари (сўров, хужжатларни ўрганиш, интервю, кузатиш усуллари) 4.Аниқ социологик тадқиқотларнинг турлари.

• Социологик тадқиқотлар бўлажак изланишларининг илмий асосланган режа ва дастурини тайёрлашдан бошланади. • Дастур хаёт хақикатидан келиб чиққан ва илмий-назарий жиҳатидан нусха ишланган бўлиши лозим. Зеро, тадқиқот натижалари қандай бўлиши ана шу олимларга бевосита боғлиқдир. • Дастур бўлажак тадқиқот материалларини туплаш, қайта ишлаш ва маълумотларни тахлил қилишни ўз ўзига олади. Дастур тадқиқ этилувчи иж тимоий муаммо мохиятини аниқлаш, тадқиқот объекти ва предметини белгилаш, мақсад ва вазифаларни характерлаб бериш ишнинг илмий тахлинини белгилаш усулларини аниқлаш маълумотларни туплаш ва тахлил этиш схемасини чизиб олиш каби қисмларни ўзида мужассамлаштиради. • Дастурни ишлаб чиқиш жараёнида икки асосий талабга риоя қилиш мухимдир. • Биринчидан ишлаб чиқилган назарий умумлашмалардан реал тадқиқот жараёнларига ута билиш ва иккинчидан, олинган натижалар, фактлар, йигилган эмпирик материаллардан назарий умумлашмаларга, илмга қайта билиш куникмаларига эга бўлиш ана шу талаблар мазмунидир.

Дастур асосан икки катта булимга булинади: Назарий- методологик Амалий- услубий

• Назарий-методологик булим мавзу танлаш, тадқиқот объектини характерлаш, мақсад ва вазифалар,фараз ҳамда предметни аниқлаш каби қисмларни ўз ўзига олса амалий услубий булим маълумотларни туплаш усулларини баён этиш йигилган материалларни катта ишлаш, тахлил қилиш ва тавсиялар тайёрлаш сингари амалий фаолиятларни мужассамлаштиради. Дастур мазмунида турли тасвирлар оқибатида юзага чикувчи ижтимоий муаммо вазиятлари аниқ ва ёркин ифода этилмоги лозим. Илмий муаммонинг қўйилиши майян соха амал килаётган билимлар ҳамда амалиетлар доирасидан коникмаслик, бу билимлар чегарасининг кенгайтириш демакдир. Социологик тадқиқотлар дастурида илмий изланишга сабаб бўлган ижтимоий зиддиятли муаммолар ва уларни асосий атама ва тушунчалари атрофлича изохлаб берилади. • Айни вақтда баъзи илмий тушунчаларни эскириши тарзда изохлаш ва тушунчалар диалектикасини реал кўринишда кузатиш имкониятлари илмий сўзлар, фактлар ва ижтимоий кўрсаткичлар тарзида батафсил баён этилади.

• Дастурда комплекс социологик тадқиқотлар натижаларини қўлга киритиш, ўрганилаётган объект ва предмет хусусиятларини аниқлаш мақсадларида социологик тадқиқотлар инструментларига алохида тухталиб ўтиш лозимдир. Социологик тадқиқотлар инструментлари деганда социологик тадқиқотлар ўтказиш учун зарур бўлган методик ва техник усуллар йиғиндиси тушунилади. Бу йиғинди ёки умумлашма замирига дастлаб бирлашчи маълумотларни туплаш, яъни кузатиш усулини амалга ошириш учун зарур кўрсатма ва қоидаларни ишлаб чиқиш, хужжатларни тахлил этиш, сўроқ қоғозларини тартибга солиш, ёзма манбаларни кўлда ёки машина ёрдамида санаш, тахлил этиш, умумлаштиришга тайёрлаш босқичи холида табиий тадқиқотни амалга ошириш учун тадқиқот ўтказишга мутасадди рахбарлар, илмий-техник ходимларни муайян тайёргарликдан ўтказиш бочкичлари киради. • Социологик тадқиқотлар инструментатсияси тадқиқот ўтказилиш жараёнида барча техник оператциялар, рескондетлар иши, тадқиқотчи позитсияси ва бошқа жихотларни умумий талаблар асосида аниқ тартибга тушуради.Бу эса тадқиқот ишини илмий асосланган тартибда хақонний ва ишонарли ўтказиш имконини беради.

Кишиларнинг бир жойдан иккинчи жойга ишга ўтиш муаммоси илмий муаммо сифатида ўрганилаётган бўлса, тадқиқот объектининг тахли лий элементлари қуйидагилар бўлиши мумкин

• а) иш жойида хақ тўлаш даражаси. • б) иш жойидаги ахлоқий-психологик мухит. • в) бошликлар билан келишмовчиликлар мавжудлиги. • г) иш жойининг яшаш жойидан узоқ-яқинлиги. • д) мехнат шароитининг огир-янгилиги. • е) фаолиятдаги истиқбол. • ж) фаолиятнинг шахсга ёки жамоатга жуда зарур ёки бефойда эканлигини хис этилганлиги. • з) иш жойида дам олиш, хордик чиқариш масалаларининг хал этилганлиги, • и) саломатлик билан боғлиқ сабаблар. • й) оилавий масалалар билан боғлиқ сабаблар.

2.Социологик тадқиқотлар режаси ва дастури тўлиқ ишлаб чиқилгандан сўнг амалга оширилади.Сотциолгик тадқиқотларда социолог ўзига хос бир неча йўналишда фаолият юритиши ҳам мумкин. Монографик тадқиқотлар ана шундай илмий изланиш усулларидан бири бўлиб, муайян муаммо, ижтимоий жараён ёки холатнинг мухим жиҳатларни, мохияти ва мазмуни негизига чуқур кириб боришини назарда тутади. • Кенг кўламдаги тадқиқот жараёнига киришишдан аввал мазкур тадқиқот амалиёти ва усулларини тажрибада синаб кришнинг аҳамияти катта дир. Шу боисдан ҳам социологияда "пилотаж" (инглизчада тажриба ўтказиш учун маслама маъносини англатади) тадқиқот усули ҳам алохида бўлажак янги тадқиқотни ўтказиш учун кирилган тайёргарликларининг қай ахволда эканлиги, тарқаладиган анкета саволлари сифати, кузатиш усули кайтномалари, хужатталар туплаш ва уларни тахлил этишга оид кўпгина мисоллари амалда синаб курилади. Айни вақтда бундай изланишлар жараёнида бўлажак социологик тадқиқотлар ўтказиш учун зарур бўлган вақт ва жой масалалари ҳам хал қилинади. • Тадқиқот дастурининг амалий қисмида ўтказилиши мулжалланган изланишнинг бевосита услубий жараёнлари бирламчи материалларни туплаш ижтимоий ахборот мажмуини қайта тиклаш,тахлил этиш ва тавсифлаш ҳамда ишлаб чиқилган назарий ва амалий тавсияномаларни хаётий тадбиқ этиш ва қайта баён этилади. • Тадқиқот дастурининг кейинги босқичларидан бири балки суров натижалари, турли тадқиқот усуллари жараёнида тупланган маълумотларни мушохада этиш ва қайта ишлашдан иборатдир.

• Социологик тадқиқотлар ўтказиш жараёнида техник ва технологик имкониятларнинг кенгайтириши, ижтимоий ахборот, ва таклифларнинг хар томонлама мантиқий асосланган бўлишига доир талабларнинг ошиб бориши, илмий изланишлар давомида кўплаб мутахасиссларнинг жалб этилиши иш жараёнининг кўп кирралиги мехнат тақсимоти дацурининг пухта ва илмий асосланган бўлишини тақозо этади. • Социологик тадқиқотларнинг якуний босқичида хисобот тайёрланади. Хисобот илмий изланишлар жараёнида тупланган эмпирик маълумотларни ўзида ифодалаб, дастурда белгиланган барча талабларнинг қай даражада бажарилганлигини баён этади. Хисобот алохида тўланган хужжат сифатида бахоланиши ва матбуотда эълон қилиниши мумкин.

3.Социологик тадқиқот усуллари. • Социолгик тадқиқотлар усуллари ичида хозирги кунда кенг тарқалган сўров усулидир. Сўров усулининг қулайлиги шундаки, тадқиқотнинг кузатиш ва эксперимент усулларини фақат мутахассис социологлар қўллаш мумкин бўлса, сўров усулида тадқиқот ўтказишга қисқа муддатли тайёргарликдан ўтган ёрдамчиларни ҳам жалб қилиш ва улар ёрдамида респондентларнинг катта миқдорини қамраб олиш мумкин. • Сўров усули бошқариш учун қулай усулдир. Бундан ташқари, тадқиқот кўламини кенгайтиришда сўров усулининг имкониятлари жуда катта. Бу усул қўлланилганда катта корхона ва муассасалар, сохалар, минтакалар ва хатто, мамлакат миқёсида ҳам тадқиқот ўтказиш мумкин. • Сўров усули респондентга бевосита мурожаат қилиб,унинг хулқ-отвори, харакатдан кўзланган ниятлари, ўтган даврда қилган ва хозир килаётган ишларни,келажакка мулжалланган режалари тўғрисида батафсил маълумот олиш имконини беради. Айниқса, кишининг хис- туйгулари, кечикмалари, харакатлари мативлари тўғрисида маълумот туплаш керак бўлганда, бу усул кул келади. Чунки бу ходисалар кузатувчи нигохидан оширин бўлиб, уларни кузатиш усули билан аниқлаб булмайди. • Лекин, сўров усулининг ҳам бир қатор камчиликлари мавжуд. Масалан, бу усул ёрдамида олинган маълумотларнинг хақикатга мослигини синчиклаб текшириш керак.

Тупланиши керак бўлган маълумот характери ва уни туплаш усулига қараб сўровлар икки турга бўлинади. 1.Анкета сўровлар. 2.Интервю .

Савол берилиши мумкин бўлган одамлар ёки потентсиал респондентларни қай жаражада қамраб олишига қараб сўровлар яна 2 турга бўлинади Ялпи сўровлар Сайланм а сўровлар

Хужжат ўз мантииқ маъносига кўра исбот этиш мазмунини ифодоловчи сўздир.Хужжат - моддий материал манба хисобланиб, воқеа ва фактлар хусусидаги маълумотларни ўзида ифодалайди .

Хужжатларда ўзига хос хусусиятлар қуйидагилар .

1.Социологик тадқиқот учун мумкин аҳамиятга эга холат, фақат аввалло инсон томонидан қайд этилади сўнгра хужжат шақлида ифодаланади. Демак, хужжат инсон онгида аввал пайдо бўлиб сўнг огзаки, ёзма манба ларда ифода этилади, қайд қилинади, сақланади ва таркатилади . 2.Хар қандай холатларда ҳам муайян факт ва холатларининг мухим жиҳатлари хусусидаги информатсияга эга бўлади . 3.Айрим хужжатлар мазмун фақат муайян махсус билимларга эга бўлган кишиларгагина тушунарли бўлади. Масалан, мураккаб технология лойихалари, кўриниш сметаларини ЭХМ берадиган маълумотларни махсус билимларсиз англаб олиш кейин.Аммо бун дай хужжатлар мазмуни махсус билимларга эга бўлган. Хар хил кишилар учун бир хил маъно бериши керак. 4.Хужжат, унинг сақланиши ва ягона мазмуни бериши хусусиятлари тайин, ицалган манбада баён этилиши ва ицалган усулда ифодаланиши мумкин.

• Социологик тадқиқот усулларидан яна бири бўлган интервю усули ан кета билан кўп умумийликларгак эга. • Анкета саволлар ёзма тарзда берилса, нтервюда огзаки саволлар берилади. • Интервю респондент билан бевосита мулокотни такозо қилади. • Бу мулокотни қоғоз ёки магнит тасмасига қайд этиш мумкин. • Интервю (инглизча-ушрашув) усулидан социология, психология, жур налицика Этнография. Статицик, педогогика каби сохаларда фойдалани лади. Интервю ўтказилиш тажрибасига кўра эркин цандарт ва ярим цан дарт кўринишига эга бўлади. Эркин цандарт илгаридан тайёрланган са воллар асосида эмас балки сухбат мазмунидан келиб чикувчи саволлар асосида курилиб, дацур югналишида бир неча соат давом этиш ва тадқиқот муаммосини аниқлаш, разведка вазифасини бажариш мақсадида фойдала ниши кўзда тутади.

• Еркин стандарт интервю: • а) қисқа муддатли • б)узоқ муддатли интервю турларига бўлинади. • Ярим цандарт интервю ҳам ўз навбатида бир неча турга бўлинади: • а) группавой панел (қайта-қайта интервю). • б) клиник интервю. • в) фокуслаштирилган интервю. • Интервю усулининг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардан иборат . • 1.У ёки бу сохадаги интервю. • 2.Интервю вақтида рухий, хиссий холатларни назорат қилиш мумкин. • 3.Саволлар вақтида шахснинг маъсулияти хис этиб берилади.

КУЗАТИШ УСУЛИНИНГ КУЙИДАГИ КЎРИНИШЛАРИ МАВЖУД. • Социологик кузатиш олиб боришнинг шарт ва талаблари қуйидагилар: • 1)кузатиш керакли савияда ва даражада ташкил қилиниши керак. • 2)кузатиш мунтазам олиб борилиши керак. • 3)кузатувчи холис бўлиши шарт. • 4)кузатилаётган объект тўғрисида мумкин кадар кўпроқ маълумот туплаш керак. • 5)кузатишнинг бориши ва натижаларини батавсил қайд этиб бориш керак.

"ТЕСТ" инглизча сўз бўлиб тажриба, синов текшириш деган маъноларни билдиради тест стандартлаштирилган қисқа муддатли синовдир. Тест синалаётган шахснинг психофизиология ва шахсий хусусиятларини, шунингдек интелектуал ривожи,қобилият ва малакасини текширишда қўлланилади ган цандарт машклар ҳамдир. Тест биринчи марта 1884 йили Англияда укувчиларнинг билимларини текшириш мақсадида қўлланилди. Инглиз психо логия Галтон 1883 йили тецнинг назарий асосларини ишлаб чиқди. Бу терминни биринчи марта 1890 йили АКШ лик психолог Кеттел киритган Франтсуз психология Бинё тецологик текширишлар принтсипларини инсонлар нинг олий рухий функтсияларига кулади. ХХ аср бошларида тец принтсипла рини ишлаб чиқишда олимлар кўплаб ишлар олиб бордилар. Дацлабки цан дарт педогогик тец АКШ лик психолог Тори Дайк томонидан тўзилган.

• Кокрет социологик тадқиқотлар деганда биз ўрганаётган объект хақида янги билимга эга бўлишига кумақлашадиган назарий ва амалий жара ёнлар тизимини тушунамиз. • Бу тадқиқотлар умумсоциологик ва махсус социологик назариялардан келиб чиқадиган тамойиллар, тушунчалар, кўрсаткичлар асосида аниқ ижтимоий жараёнларни улчаш имкониятини беради. • Конкрет социологик тадқиқотлар турли кўринишларга эга. Тахлил нуқтаи-назаридан конкрет социологик тадқиқот асосан уч турга бўлинади. дастлабки синов таснифловчи ва аналитик. • Дастлабки синов тадқиқотнинг мақсади бошлангич ахборотни хосил қилиш, барча жараёнларни ўтказиш ва оммавий маълумотларни туплашнинг ташкил қилиш бўйича услубларнинг яроклигини текшириш. АНИК СОЦИОЛОГИК ТАДКИКОТЛАРНИНГ ТУРЛАРИ .

• Синовнинг асосий мақсади режаланган саволлар тўғри тўзилганми, респондентларга улар тушунарлими, мулжалланган маълумот олишга эришиши мумкинми?- каби саволларга жавоб беришдир. Дастлабки синов тадқиқот босқичма-босқич бажарилади. • Таснифловчи тадқиқот тахлили издланишининг мураккаброк тури деб хисобланади. Унинг ёрдамида ўрганилаётган ижтимоий ходиса хақида дацлабки синов тадқиқотга нисбатан тўларок тасаввур берадиган эмпирик ахборот олинади. Бундай тадқиқот одатда ўрганилаётган объект хилма-хил таснифлар билан ажралиб турадиган (масалан йирик корхонанинг мехнат жамоаси, бу ерда касби, жинси, ёши, иш бўйича хар-хил шахслар ишлайди) катта микдорда эга бўлган холда ўтказилади. Бундай тадқиқотлар бир ёки неча конкрет социологик тадқиқотларнинг услублари қўлланиши мумкин. • Аналитик тадқиқот социологик тахлилнинг асосий тури хисобланади. Сабаб ва оқибат орасидаги бошланишларни излаш-ушбу тадқиқотнинг асосий мақсадидир. Аналитик тадқиқотларда у ёки ижтимоий ходисани таркиб топтирувчи омиллар мажмуи ўрганилади. Одатда улар асосий ва асосий бўлмаган, доимий ва вақтинчалик, назоратли ва назаротсизларга бўлинади. • Аналитик тадқиқотни синчковлик билан тўзилган дастурсиз ва махсус услубларсиз ўтказиш анча мушкул. У одатда дастлабки синов ва таснифловчи тадқиқотларнинг якуни сифатида юзага келади.

МАВЗУ ЮЗАСИДАН САВОЛЛАР : • 1.Социологик тадқиқотлар деганда нимани тушунасиз? • 2.Социологик тадқиқот дастури қандай тўзилади? • 3.Панел тадқиқотлар нима? • 4.Социологик тадқиқотларда илмий фораз қандай ўрин тутади? • 5.Сўров усул қандай усул? • 6.Анкета сзининг маъноси қандай? • 7.Интервю билан оддий сухбатнинг фарки қандай? • 8.Интервю олувчи нималарга эътиборбериши керак?

Мавзу бўйича таянч сўзлар • Мавзу бўйича таянч сўзлар. • 1.Дастур-социологик тадқиқотнинг барча кирралари акс эттирилган хужжат. • 2.Панел-маълум ижтимоий муаммо бўйича кетма-кет тадқиқот ўтказиш услуби. • 3.Когорта- бир йил ва бир ойда тўзилган кишилар гурухи услубида ўтказиладиган тадқиқот. • 4.Пилатаж- тажриба ўтказиш учун мослама. • 5.Хужжат-моддий материал манба бўлиб, воқеа ва фактлар хусусидаги маълумотларни ўзида ифодалайди. • 6.Интервю-тадқиқотчи билан рескондентнинг сухбати. • 7.Лонгитюд-фақат ёшлар гурухини тадқиқ этувчи усул.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. www.uz.referat 2. www.uz.ziyonet 3. “ Yuksak manaviyat va yengilmas kuch” Islom Karimov 4. “ Sotsiologiya” Entoniy Gentes

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ! 27

O'xshashlar

Жамиятда социологик муаммолар

Абдурауф Фитратнинг социологик қарашлари

Эмпирик социологик тадқиқот ва унинг методлари

Социологик тадқиқотларни ташкил қилиш ва умумлаштириш

Социология фанининг назарий асослари