Сиёсий қарашлар ва таълимотларнинг шаклланиш тарихи ва йўналишлари - Siyosatshunoslik - Slaydlar

Сиёсий қарашлар ва таълимотларнинг шаклланиш тарихи ва йўналишлари

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1132.5 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: Сиёсий қарашлар ва таълимотларнинг шаклланиш тарихи ва йўналишлари www.arxiv.uz

 Сиёсий даврнинг босқичланишиСиёсий даврнинг босқичланиши ..  Сиёсий қарашларнинг даврий Сиёсий қарашларнинг даврий хусусиятларихусусиятлари  Замонавий жамиятда сиёсий Замонавий жамиятда сиёсий таълимот ва қарашлартаълимот ва қарашлар  Хулоса Хулоса www.arxiv.uz

“ СИЁСИЙ ФАН " – инсоният тарихий тараққиётининг маҳсули ҳисобланади. У бутун дунё халқлари томонидан яратилган сиёсий билимларни ўз ичига қамраб олади. “ ИНСОНИЯТ ТАРИХИ " эса – бу сиёсий фикр ва қарашларнинг қарор топиши ва ривожланиши тарихи ҳисобланади . www.arxiv.uz

ФАОЛИЯТИ ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ ҚАРАТИЛГАН АСОСИЙ ХАЛҚАРО ТАШКИЛОТАР БМТ ва унинг махсус тармоқлари Америка мамлакатлари ассоциацияси Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти Европа КенгашиЕвропада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотиСиёсий фикр тарихининг асосий босқичлари Қадимги замон - мил авв 2 мингйиллик Ўрта асрлар - V - XIII асрлар Уйғониш даври – XIV – XVII асрлар Энг янги замонЯнги замон - XVII – XIX асрлар www.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Қадимги дунё маънавий маданиятининг энг йирик тарихий ёдгорликларидан бири – “ Авесто ” (м.а. VI аср) дир. У яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатларидаги нафақат диний тасаввурларни, балки сиёсий қарашларни билишнинг муҳим манбаидир. “Авecтo” да дунёдаги яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги кураш диний шаклда акс эттирилади. Унда ёвузликни бартараф этиш, тинчлик- тотувликни таъминлашнинг йўллари ва воситаларини асослашга алоҳида эътибор берилади. Бу йўллар ва воситалар яхши ният, яхши сўз ва яхши амал каби буюк ғояларда ўз ифодасини топади. «Авесто»да жоҳиллик, з ў равонлик, ту ҳ мат каби ёмон хислатлар қораланади. Унда соф к ў нгиллилик, ҳиёнат қилмаслик, алдамаслик, ҳақорат қилмаслик, ташаббускорлик, меҳнатсеварлик, ҳамжиҳатлилик каби фазилатлар тарғиб қилинади; «Авесто» нинг тарихий ёдгорлик сифатида аҳамияти бебаҳодир. Бу ёдгорликсиз на Шарқ, на Fap б сиёсий фикрининг ривожланишини тасаввур қилиш қийин. У Демокрит, Афлотун, Арасту ва бошқа буюк алломаларининг фаолияти, христиан, ислом таълимотининг келиб чиқишига катта таъсир к ў рсат ган . www.arxiv.uz

Қадимги замондаги сиёсий фикр Хусусиятлари: Вакиллари: Зардушт, Конфуций, Мао – цзи, Шан – ян, Афлотун, Арасту, Цицерон• Сиёсий қарашларнинг афсона ривоятлар қобиғидан чиқиши ва жамият, давлат масалаларини фалсафий - ахлоқий талқин қилиши. www.arxiv.uz

Конфуций (м.а.551-479) таълимоти Хитой фалсафий ва сиёсий-ҳуқуқий фикр тарихида муҳим роль уйнаган. Унинг қарашлари Конфуций издошлари ва шогирдлари томонидан ёзилган “Луньюй” – “Суҳбатлар ва мулоҳазалар” деб номланган асарда баён этилган. Конфуций давлатнинг патриархал – патерналис тик концепсиясини ишлаб чиқди . М.а. VI-V асрларда яшаб ижод этган файласуф Лао- цзи Конфуций қарашлари танқид қилган ва даосизм оқимига асос солган. «Дао» таълимоти бевосита фаолиятнинг табиий ҳуқуқини англатиб, унинг асосида куч ишлатмаслик, давлатдан воз кечиш ва жабр-зулмга қаршилик, ибтидоий жамоа тарзидаги ҳаётга, табиийликка қайтишга чақириқ ётади. «Дао»дан четлашиш – ҳақиқатдан четлашишдир. www.arxiv.uz

• Афлотун ( м .а. 427 - 347) – антик дунёнинг буюк мутафаккирларидан бири ҳисобланади. Унинг фалсафий, ижтимоий-сиёсий қарашлари бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмади. Афлотун идеал давлатни ғоялар дунёсининг гавдаланиши сифатида тавсифлайди. Унда бошқарув – файласуфлар; мудофаа ва хавфсизлик – аскарлар; моддий таъминот эса – дехқонлар, ҳунарманд ва савдогарларга берилади. (“Қонунлар”). Моҳияти билан бу Миср табақавий тузумини эслатади. Афлотун давлат бошқарувининг бешта кўринишини кўрсатиб ўтган: • аристократия (файласуф – донишмандлар бошқаруви); • тимократия (ҳарбийлар бошқаруви); • олигархия (бойлар бошқаруви); • демократия (кўпчилик бошқаруви); • тирания (бир кишининг чекланмаган ва зулмкор бошқаруви). www.arxiv.uz

Афлотуннинг давлат бошқаруви шакллари хақидаги қарашлари Идеал давлат бошқаруви Ноидеал давлат бошқаруви Тимократия ДемократияАристократия ТиранияОлигархия Ғоялар дунёси нинг гавдалани ши,энг яхши кишиларнинг қонуний бошқаруви Шухратпарастлар нинг бошқаруви Бойларнинг ноқонуний бошқаруви Кўпчиликнинг ноқонуний бошқаруви Бир кишининг қонунларга зид бошқаруви www.arxiv.uz

Арасту (м.а.384-322 ) – инсоният тарихидаги қомусий мутафаккирларидан биридир. У асарларида шундай фундаментал сиёсий ғояларни илгари сурадики, улар бугунги сиёсий фанда ҳам ўз аҳамиятини йўқотган эмас. Арасту кишилик тафаккури тарихида биринчи бўлиб сиёсат (давлат) – муомала ва санъатнинг олий шакли эканлиги ғоясини илгари суради. Унинг фикрича, давлат – табиий тараққиёт маҳсулидир. Арастунинг “Сиёсат" асари сиёсат илмининг ўзига хос, мустақил билим соҳаси сифатида ажралиб чиқишидан далолат беради. Унинг “Сиёсат” асарида ҳозирги замон сиёсий фанида кенг ишлаб чиқилаётган назарияларнинг куртакларини кўрамиз www.arxiv.uz

Арасту фикрича: давлат бошқаруви шакллари тўғри монархия аристократия полития нотўғри тирания олигархия демократия www.arxiv.uz

Ўрта асрлар ва уйғониш даврининг сиёсий фикри Хусусиятлари: Вакиллари: Ижтимоий-сиёсий фикрнинг асосан диний арбоблар томонидан ривожлантирилиши; Сиёсий ҳокимият назариясининг диний-аҳлоқий асосланиши Сиёсий фикрда инсонпарвар ғояларнинг ривожланиши, ижтимоий-адолат, ҳурфикрлилик; инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари, д авлат бошқаруви ва қонун муаммоларининг таҳлил қилиниши Аврелий Августин, Фома Аквинский, Ибн Холдун, Ал Мовардий, Абу Наср Форобий, Ибн Сино, Беруний, Низом ул-мулк, Юсуф Хос Хожиб, Замахшарий, Амир Темур, Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Николло Макиавелли, Ж.Боден www.arxiv.uz

Ўрта асрлар Fаpб сиёсий фикрининг ёрқин намояндаларидан бири - Аврелий Августин (м.а. 354 – 430) дир. У ўзининг " Тангри салтанати ҳақида " асарида " Тангри салтанати "ни " И нс онлар салтанати ”ига қарама – қарши қ ў яди. Негаки, инсонлар бир - бирининг устидан ҳукмронлик қилиш , бири иккинчисини итоат эттириш, ҳукмронликка интилиш иштиёқида давлат , унинг ташкилотлари , жазо органларини ўйлаб топганлар . Одамларни " инсонларча ", Яъни шайтон домидагилар ва тангрига интилиб яшаётганларга ажратади . Бутун дунёда черков хукмронлигини тарғиб этади. Ҳозирги вақтда унинг қарашлари протестан т из м в а католицизмда кенг қўлланилади. . www.arxiv.uz

Ўрта асрлар Ғ арб сиёсий фикрининг вакилларидан яна бири – Фома Аквинский (1225–1274) дир. Унинг қарашлари асосан " Ҳ укмдорларнинг бошқаруви ҳақида" номли асарида баён қилинган. У мазкур асарда черков ҳокимиятининг дунёвий ҳокимиятдан устунлигини, кишиларнинг илоҳий ва абадий ҳуқуққа б ў йсунишлари зарурлигини асослашга интилади. www.arxiv.uz

• Абу Наср Фороб и й (87 0 - 95 0 ) ў рта асрларда биринчилардан б ў либ жамият ва ижтимоий - сиёсий ҳаёт таркибини жиддий ў рганиш масаласини қ ў йди. У "Фозил шаҳар аҳолисининг қарашлари" асарида давлатнинг келиб чиқишини одамларнинг ўз эҳтиёжларини қондиришга бўлган истагига боғлайди. Давлатни “фазилатли, маърифатпарвар ҳукмдор” бошқариши лозим. Давлатнинг зўравонлик ва бебошликка қурилиши қораланади. Ижтимоий ҳаётни ўрганиш соҳасида Форобий бир қатор масалаларни белгилаб берди. www.arxiv.uz

 Ижтимоий ҳаёт тушунчаси, фан предмети ва вазифаларини белгилаш;  Ижтимоий уюшмаларнинг келиб чиқиши, таркиби, тузилиши, турлари ва бу масалага оид нот ў ғри қарашларни танқид қилиш;  Шаҳар - давлат хусусиятлари, вазифалари ва бошқарув шакллари ни тавсифлаш ;  Жамиятда инсон ў рни ва бурчлари, меҳнат фаолияти, маънавият ва тарбия масалалари ни ёритиш ;  Давлат уюшмасининг пировард мақсади, ба х тга эришиш й ў ллари ва воситалари ни аниқлаш .Улардан, асосийлари қуйидагилар: www.arxiv.uz

Ўрта асрларда сиёсий фикрнинг ривожланишида Амир Темурнинг (1342 - 1405) ўрни бениҳоя каттадир . У куч ва ғайратини сиёсий хаёт масалаларини ў рганишга ва уларнинг ечимини топишга, васият ва тузукларни ишлаб чиқиш ва мерос қолдиришга сарфлади . Бунга “Темур тузуклари” гувоҳлик беради . "Темур тузуклари" - жаҳон сиёсий фанининг энг йирик ва ноёб манбаларидан бири ҳисобланади. Унда давлатни идора қилишнинг асосий қонун - қоидалари, йўл - йўриқлари асослаб берилади. Ана шундай давлат бошқарувининг қонун-қоидаларини теран ифода этган манба жаҳон сиёсий фикри тарихида камдан - кам топилади. Мазкур манбада илгари сурилган ғоялар бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотган эмас. Улардан назарий ва амалий ишда фойдаланиш қўл келади. www.arxiv.uz

1) ислом дини ва шариат қоидалариг риоя қилишАмир Темурнинг қарашлари бўйича давлатни идора қилиш тамойиллари 2) турли табақалар ва тоифалар билан бамаслаҳат иш юритиш 3 ) фарзандлар, қариндошлар, ошна-оғайни, қўни-қўшнилар ва улар билан дўстлашган кишиларни давлат мартабасига эришганда ҳам унутмаслик, уларга иззат ва ҳурмат 4) давлат ишларини салтанат қонунларига асосланган ҳолда бошқариш ОИТС/ОИВ, безгак ва бошқа касалликларга қарши кураш и э кологик барқарорликни таъминлаш и р ивожланиш мақсадларида глобал ҳамкор ликни ривожлантириш и1) ислом дини ва шариат қоидалариг риоя қилишАмир Темурнинг қарашлари бўйича давлатни идора қилиш тамойиллари 2) турли табақалар ва тоифалар билан бамаслаҳат иш юритиш 3 ) фарзандлар, қариндошлар, ошна-оғайни, қўни-қўшнилар ва улар билан дўстлашган кишиларни давлат мартабасига эришганда ҳам унутмаслик, уларга иззат ва ҳурмат 4 ) адолат ва инсоф билан иш кўриш 5) давлат ишларини салтанат қонунларига асосланган ҳолда бошқариш 6 ) сиёсатда қатъиятлик 7 ) оддий халқ аҳволидан доимо огоҳ бўлиш 8 ) амирлар ва сипоҳийлар билан яхши муносабтда бўлиш, мартаба ва унвонларни ҳурматлаш www.arxiv.uz2E2F0F 2D21 08 322F 34 2F0F 163115 050E0A0C1C 08 362F0F16 37 07 1B 29 07 0C 07 270A21 0E07 07

Николло Бернардо Макиавелли (1469 - 1527) У "Ҳукмдор", "Флоренция тарихи" асарларида биринчи бор сиёсатни мустақил фан сифатида асослайди, жамият илоҳий эмас, балки табиий қонунлар негизида ривожланишини таькидлайди. Макиавелли тарихий тараққиёт заминида мод д ий манфаат ва куч, омма ва ҳукмрон табакалар қарама - қаршилиги ётади, деб ҳисоблайди. www.arxiv.uz

Жан Боден (153 0 - 1596 ) • Француз мутафаккири Жан Боденнинг қарашлари (153 0 - 1596) кишида муайян қизиқиш уйғотади. Хусусан, у давлат манфаатлари дин манфаатларидан устунлигини таъкидлайди. Жамиятда виждон эркинлиги қарор топиб, бирор дин қу в ғинда б ў лмас лиг и, давлат асосини оила ташкил эт иши каби ғояларни тарғиб эт г ан. Мутафаккирга кўра д авлат - оилалар муаммоларини ҳал қилувчи, хусусий мулкка асосланган ижтимоий мулкни сақловчи иттифоқдир. Мулкий тенгсизлик табиий ва зарурийдир. Давлат ижтимоий масалалар устидан ҳуқуқий ҳокимиятга эга. Унинг ҳокимияти ҳал килувчидир. Монарх-хукмдор ҳуқуқнинг, суверенитетнинг, ягона, мутлоқ манбаидир. www.arxiv.uz

Янги замондаги сиёсий фикр Хусусиятлари: Вакиллари: Сиёсий фикрнинг теология ҳукмронлигидан ҳалос бўлиши, кучайиши, дунёвий ҳокимиятнинг диний ҳокимиятдан устун қўйилиши Сиёсий тафаккурнинг дифференциациялашуви, либерализм, консерватизм ва социализм ғоявий оқим сифатида вужудга келиши Ижтимоий-сиёсий жараёнларни оқилона англашнинг кучайиши Ҳокимият бўлиниши зарурлигининг асосланиши Ҳуқуқий давлатнинг тавсифланиши Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари консепсиясининг шаклланиши Жон Локк, Шарль Монтеське, Ж.Ж.Руссо, О.Конт, Б.Констан, А.Токвиль, Г.Гроций, Б.Спиноза, И.Кант, Вильгельм Гегель, Фридрих Ницше, Томас Жефферсон, Томас Пейн, Александр Гамильтон, Ж.Мэдисон ва ҳ.к. www.arxiv.uz

Янги замондаги сиёсий фикр Янги замон сиёсий фикрининг ёрқин намоёндаларидан бири, инглиз файласуфи Томас Гоббс дир (1588 - 1679). У “Фуқаро ҳақидаги таълимотнинг фалсафий элементлари", "Левиафан" ва бошқа асарларнинг муаллифидир. Ижтимоий битим ғоясини тарғиб қилган Гоббс бошқарув усулларида чекланмаган монархия тарафдори бўлган. У инсонлар жамиятининг икки ҳолатини ажратади: табиий (ҳамманинг ҳаммага қарши уруши) - унда кучга эга бўлганлар ҳуқуққа ҳам эгалик қиладилар ва фуқаролик (битимига кўра айрим ҳуқуқларини ихтиёрий равишда бошқаларга бериш). Янги замон сиёсий фикрининг вужудга келиши ва ривожланишида инглиз файласуфи ва сиёсат арбоби Жон Локк (1632 - 1704) нинг хизмати бениҳоя каттадир У “Эътиқод чидамлилиги ҳақида”, “Давлат бошқаруви тўғрисида икки трактат” ва бошқа асарларида давлат фаолиятини янгича тушуниш, унинг шартнома асосида фуқаролар ҳаётига аралашишини чеклаш, инсоннинг табиий ва бегоналашмайдиган ҳуқуқ-эркинликларини амалга оширилишини таъминлаш ғояларини илгари сурди. Унинг фикрича, давлат – тартиб интизом демиурги эмас, балки фақат “тунгги қоровул”дир. Ушбу ғоя замон талабларига жавоб сифатида пайдо бўлиб, кейинчалик бутун дунёда эътироф этилди ва либерализм деган номни олди. www.arxiv.uz

Шарль Луи Монтескье (1689 - 1755) • Шарль Луи Монтескье (1689 - 1755) – француз сиёсий мутафаккири, "Форс хатлари", "Румликлар буюклиги ва инқирози сабаблари тўғрисида", "Қонунлар руҳи тўғрисида" каби асарларнинг муаллифидир. У м ў ътадил конституцион монархия ва ҳокимиятлар б ў линиши тамойилини илгари сурган. Унинг фикрича, давлат ва ҳукуқ - тарихий тараққиёт махсули , табиий қонунлар жамият вужудга келишидан аввал мавжуд б ў лган. Қонунлар давлатнинг т у рига (республика, монархия, мустабид) боғлик, бошқарувни эса ижтимоий – иқтисодий шароитлар , географи к ва иқлим сингари омиллар белгилайди. www.arxiv.uz

Эдмунд Берк (1729-1797) • Эдмунд Берк (1729-1797) – ирландиялик сиёсий мутафаккир, консерватизм нинг асосчиси ҳисобланади. У ўзининг ғояларини “Француз инқилоби ҳақида мулоҳазалар” ва бошқа асарларида илгари суради. Берк табиий ҳуқуқ ва ижтимоий шартнома концепциясини танқид қилади ва давлатни табиий эволюциянинг маҳсули, деб таъкидлайди. www.arxiv.uz

Америка маърифатпарварлари - Т.Жефферсон (1743 - 1826), Т.Пейн (1737 - 1809), А. Гамильтон (1754 - 1804), Ж.М э дисон (1751 - 1836) лар нинг сиёсий карашлари жа ҳ он сиёсий фикри тарихида ёркин са ҳ ифани ташкил этади. Бу карашлар Америка хал қ ининг муста қ иллик, эркинлик ва демократия учун олиб борган кураши билан чамбарчас боғлиқдир. Америка маърифатпарварлари томонидан асослаб берилган - кучли демократик федератив республика қурилиши тамойиллари, шахснинг фуқаролик ҳуқуқлари ва эркинликлари, ҳокимиятнинг вакиллик шакли ҳақидаги ғоялар муҳим аҳамиятга эга б ў лди. Айнан , шу ғоялар "Мустакиллик, декларацияси" (1776) ва Америка Қ ў шма Штатлари Конституцияси (1787) нинг асоси қилиб олинди. Айнан шу ғоялар америка халқи сиёсий онги ва сиёсий маданиятининг ривожланишига ҳамда А Қ Ш давлатчилигининг қарор топишига катта таъсир к ў рсатди. www.arxiv.uz

XIX аср охири ХХ аср бошларида Ғ арбий Европада сиёсат, давлат ва ҳуқуқни ўзаро алоқадорлик нуқтаи назаридан ў рганувчи социологик ёндашув кенг ривожланди. Ушбу минтақада кўплаб сиёсий таълимотлар вужудга келди. Жумладан, италиялик файласуфлар Г.Моска (1856- 1941) ва В. Парето (1848 - 1923) элиталар назариясини ишлаб чиқишди. Уларнинг фикрича, сиёсат "икки қарама - қарши синф кураши соҳаси" бўлиб улардан бири - ҳокимлик қилувчи озчилик (элита) ва иккинчиси - итоатдаги кўпчиликдир. Бу назариянинг аҳамияти шундаки, сиёсат субъектларининг ҳокимиятга таъсирини оддий, бир хил, деб тушунишдан сиёсий жараёндаги рақобат, қатламларга бўлиниш, турли гуруҳлар таъсирини турличалигини англашга ўтилди. www.arxiv.uz

ХХ асрда Ғарб сиёсий фанида технократик таълимотлар шаклланди. “ Илмий бошқариладиган жамият” ( Г.Саймон ) "Постдуинстриал жамият« ( Д.Белл ), "Технотрон жамияти" ( 3.Бжезинский), “Ахборот жамияти” ( О.Тоффлер ) назарияларида ҳозирги фан-техника тараққиётини дунёнинг глобал муаммоларини (экологик, энергетик, озиқ–овқат, уруш, демографик) ечишнинг ягона йўли, деб тавсия этилди. Ғ арб замонавий сиёсий фанининг асосчиларидан бири - Макс Вебер (1864 - 1920) дир. У легитим ҳокимият ва унинг турлари т ў ғрисидаги таълимотни ишлаб чиқди. Унга к ў ра ҳокимлик - муайян буйруқ қ а итоат эттира олиш имкониятини англатади ва демак, буйруқ берганнинг буйруқ қ а б ў йсунишларини, ҳамда итоат этаётганларнинг буйруқ қонуний ва адолатли эканлигига ишон ишларини билдиради. Вебер итоат сабабларидан учтаси асосида ҳукмронлик (ҳокимиятнинг) уч соф турини ажратиб к ў рсатади: www.arxiv.uz

ХХ асрдаги сиёсий таълимотлар Бихевиоризм Тузилмавий функционализм Оқилона танлов назарияси Институционализм Ч.Мерриам Э.Дюркгейм Т.Парсонс Э.Даунс С.Хантингтон Сиёсий жараёнлар ва ҳодисаларни индивидлар хулқ- атворини кузатиш йўли билан таҳлил қилиш Жамият сиёсий тизими т узилма ларини аниқлаш ва унинг элементлари томонидан бажариладиган функцияларини ўрганиш Субъект ижтимоий фаолиятини худбинлик ва оқилона лик мавқеидан туриб таҳлил қилиш ва сиёсий ҳаракатларнинг оптимал стратегиясини танлаш Сиёсий институтларнинг характерини ўрганиш, сиёсий жараёнларни фазовий ва математик моделлаштириш www.arxiv.uz

Хулоса • Шундай қилиб, сиёсий фан қадимги замондан то ҳозирги кунга қадар узоқ ва мураккаб, шу билан бирга бой ва сермазмун тарихий йўлни босиб ўтди. У ушбу йўл давомида диний-афсонавий, фалсафий-аҳлоқий, диний-аҳлоқий тасаввурлар ва қарашлар шаклидан чиқиб мустақил ва кўп тармоқли фанга айланди. Шундай экан, бугунги кунда ҳар бир талаба сиёсий фанни чуқур ва ҳар томонлама ўрганиши ва эгаллаши давр талабидир. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Сиёсий партиялар ва Жамоат бирлашмалари

Мафкура ва Сиёсат. Мафкуравий жараёнларнинг сиёсий жиҳатлари

Жон Локнинг сиёсий таълимоти

Бошқарув турлари

Сарвари сиёсй ва элитаи сиёсй