Geosiyosat va mintaqaviy siyosat - Siyosatshunoslik - Slaydlar

Geosiyosat va mintaqaviy siyosat

Yuklangan vaqt:

24.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

741.47265625 KB

Ko'chirib olish

GEOSIYOSAT VA MINTAQAVIY SIYOSAT

Reja: 1. Geosiyosat tushunchasi 2. Geosiyosat ob’yekti 3. Geosiyosat predmeti 4. “ Geosiyosat” ning asosiy aktorlari 5. Mintaqaviy siyosat tushunchasi 6. Mintaqaviy siyosat obyekt02

Geosiyosat , geografik siyosat — siyosatshunoslik dagi nazariya . Geosiyosat atamasi muayyan bir mamlakat oʻrni, tabiiy boyliklari, iqlim i va boshqa geografik omillarining davlat tashqi siyosatiga (geografik-siyosiy strategiyasi va hokazoga) muayyan taʼsirini ifodalash uchun ishlatiladi. Geosiyosat tushunchasini birinchi bor R. Chellen ( Shvetsiya ) ilmiy muomalaga kiritgan. Geosiyosat nazariyasi XIX asr oxiri va XX asr boshlarida F. Ratsel ( Germaniya ), A. Mexen ( AQSh ), X. Makkinder ( Buyuk Britaniya ) tomonidan ishlab chiqilgan, geosiyosat Kissinjer, Z. Bjezinskiy ( AQSh ) va b. tomonidan hozirgi dunyodagi siyosiy jarayonlarga tadbiqan rivojlantirilgan. Geosiyosatga oid ilmiy qarashlarga davlatning geografik joylashuvi (makoni) bilan uning ichki va tashqi siyosati oʻrtasidagi uygʻunlik prinsipi asos qilib olinadi. Oʻzbekiston oʻz tashqi siyosat ida maʼlum darajada geosiyosatning asosiy tamoyillarini ham hisobga oladi01 2324 0902 24 06 1709 0E09 020B 03 18 240527 07 07 1709 240A 29 07 2E0D04 2F 2B 0E09 2D09 2429 03 2B230B 34 34 2B 360C 2B0B 07 3638 2429 34 2B 0A 16 1C04 0527 3A 24052726 0A 07 0A

Geosiyosat tushunchasi va uning asosiy aspektlari. "Geosiyosat" (“Geopolitika”) so’zi garchi yunon tilidagi "geo" (yer) va "politicos" (davlatni boshqarish san’ati) jumlalaridan olingan bo’lsada, o’zbek siyosiy lug’atiga nemis tilidagi "geopolitik" so’zidan kirib kelgan desak to’g’ri bo’lar. Qolaversa, bahs etayotganimiz geosiyosat nazariyasi ham avvalo nemis geosiyosiy maktabida tugal shakllanganligi barchaga ma’lum.

Umuman olganda geosiyosat bilan bog’liq tadqiqotlarni, unga nisbatan berilgan ta’riflarni shartli ravishda quyidagicha tahlil etish mumkin. Bular: - yo’nalish: siyosiy geografiya va siyosat o’rtasidagi munosabatlarga katta e’tibor beriladi. Bu yo’nalishdagilar geografiyaga birlamchi omil sifatida qarab, uning siyosatga ko’proq ta’sir etishini uqtirishadi; - yo’nalish: muayyan mintaqa yoki jahonda hokimiyat uchun siyosiy kuch markazlarining o’zaro kurashlariga kengroq e’tibor beriladi. Bu yo’nalishdagilar asosan davlatlararo raqobatga urg’u berib, fanning umumbashariy xususiyatlaridan bahs etadi; - yo’nalish: geosiyosatga kompleks yondashuv, ya’ni geografik omillardan tashqari iqtisodiy, demografik, diniy va boshqa shu kabi omillarga ham keng asosda yondashgan, tadqiq qilgan va qilayotgan geosiyosatshunos tadqiqotchilar fikrlari.3B 0E07 18 18 1C04 0A 0D051307 1304 1609 04 0518 0518 1C04

Geosiyosat ob’yekti bo’lib - jahon siyosati, yagona tizim sifatidagi dunyoning geosiyosiy tuzilishi va xalqaro dunyoviy tartibot olib qaraladi. Geosiyosat ob’yekti sifatida jahonning geosiyosiy xaritasi turishi birinchi navbatda, dunyoning ko’p qutbli dunyoga aylanishi bilan va xalqaro munosabatlarning yangi bir transformatsiya - davlatlarning o’z ta’sir doiralari uchun kurash bosqichiga ko’tarilishi bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchidan, xalqaro maydonda ko’pqirrali global dunyoviy siyosat tushunchasining shakllanishi bilan ham bog’liqdir. Mazkur masalalar geosiyosat ob’yektida yaxlit holatda turishi mumkin, biroq geosiyosat ularni tahliliy jihatdan o’rganishni bir qator bosqichlarda ko’radi. Masalan, zamonaviy geosiyosat dunyoning siyosiy xaritasida kechayotgan jarayonlarni umumbashariy, mintaqaviy va ma’lum bir davlatning o’zigagina daxldorligidan, manfaatidan kelib chiqib tahlil etadi va tegishli xulosalarni chiqaradi.03 170C0E08050E07 2009 0A 1107 1709 1107 1C1D 11051C12 0A 1107 170C0E08050E07 0C18 1709 320C1D

Geosiyosat predmeti. Xalqaro va mintaqaviy muammolarni hal etishda geosiyosiy sub’yektlar va tabiyat o’rtasida, shuningdek geosiyosiy sub’yektlarning o’zaro munosabatlari, jamiyatda kechayotgan har xil darajadagi ijtimoiy - siyosiy jarayonlar, ularning yuzaga kelishi, harakatlanishi va o’zgarib borishini o’zida aks ettiruvchi voqealar rivoji geosiyosat predmeti sifatida olindi .

“ Geosiyosat” ning asosiy aktorlari. Geosiyosatning asosiy aktorlari haqida gap ketar ekan avvalombor aktor so’zining etimologik ma’nosiga e’tibor qaratish lozim bo’ladi. Negaki tahlilar, o’rganish jarayonlarida anglashmovchilik bo’lmasligi uchun. Mazkur so’z yunon, lotin, ingliz tillarida uchraydi. Rus, o’zbek tillarida uchramaydi. Aktor so’zi qadimgi yunon mifologiyalarida, EHM dasturlarida, siyosiy sotsiologiyada, shuningdek politoligya fanlarida uchraydi. Qadimgi yunon afsonalarida mashhur qahramonlarning ismlari sifatida keladi. Mazkur mavzuga aloqasi uzoqligi bois ortiqcha to’xtalishning hojati yo’q. EHM dasturlarida asoslab berilishi zarur bo’lgan maqsad, bir necha funksiyalarni, rollarni bajarishga moslashgan komponent nazarda tutiladi. Sotsiologik tahlillarda aktor atamasi ijtimoiy voqelikka qaratilgan muayyan faoliyatni amalga oshiruvchi jamoaviy yoki individual faoliyat ko’rsatuvchi sub’yekt, individ, shaxs, kishilar jaomasi, uyushma, tashkilotlarni anglatadi. Politologiyada esa xalqaro siyosiy jarayonlarning ishtirokchisi, unda yuz berayotgan turli voqealarning, hatti - harakatlarning vujudga kelishiga muhim ta’sir etuvchi siyosiy, iqtisodiy, madaniy, diniy va shu kabi ko’rinishlardagi muhim omillar nazarda tutiladi. Masalan davlat ichki va tashqi maydonda faoliyat yurituvchi, ma’lum bir manfaatlarni himoya qiluvchi, xalqaro jarayonlarning rivojiga yuksak darajada ta’sir etuvchi siyosiy aktor hisoblanadi. Shunday ekan bugungi ingliz tilida keng qo’llaniladigan aktor atamasini o’zbek tiliga tarjima qilib bo’lmaydi. Yaqinroq ravishda san’at sohasida aktyor atamasi ishlatiladi. Lekin falsafiy, ijtimoiy - siyosiy fanlarda bunday atama uchramaydi. Shunday ekan atamani o’z holida ishlatish maqsadga mufoviq.

Mintaqaviy siyosat xo’jalik faoliyati va faravonlikni ta’minlagan asoslarni, resurslarni hududlar o’rtasida taqsimlanishini ifodalovchi proportsiyalarni o’zgartirishga yo’naltirilgan. Mintaqaviy iqtisodiyotning asosiy elementlari qatoriga iqtisodiy, tarkibiy, investitsion, byudjet, soliq, tarif, instituttsional va ijtimoiy siyosatlar kiritiladi. Mintaqaviy iqtisodiyot tamoyillarini hayotga tatbiq etish asosi bo’lib bir tomondan mamlakatning hududiy-ma’muriy tuzilmasi, ikkinchi tomondan uning iqtisodiy rayonlashtirish tizimi xizmat qiladi.

Davlat mintaqaviy siyosatining bevosita ob’ektlari bo’lib O’zbekiston Respublikasida viloyatlar va Qoraqalpog’iston Respublikasi va iqtisodiy rayonlar hisoblanadi. Mintaqaviy siyosat davlat xokimiyati organlarining uni iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy rivojlanishini boshqarish bo’yicha faoliyati sohasidan iboratdir. Mintaqaviy siyosat davlatni qo’llash tadbirlari tizimi sifatida xilmaxil faoliyat yo’nalishlarini qamrab oladi. Shu jumladan: 1) harakatlantiruvchi kuchlar va omillar hamda mintaqaviy taraqqiyot mexanizmlarining tahlili va bashoratini; 2) iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni boshqarishning umumdavlat va mintaqalar manfaatlarini muvofiqlashtirishni; 3) depressiv rayonlar iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi strategiyasini; 4) inqirozli vaziyatni bartaraf qilish maqsadida demografik, migratsion, ekologik va boshqa jarayonlarning monitoringini.

Bozor munosabatlariga o’tish iqtisodiy rayonlashtirish maqsadi va parametrlarining o’zgarishiga sabab bo’ladi. Bunda asosiy vazifa etib aholining tovarlar va xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish hisoblanadi. Mintaqaviy siyosat asoslari bo’lib quyidagilar ilgari suriladi: 1) mintaqaviy siyosatning iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy va tashkiliy asoslarini ta’minlash, yagona iqtisodiy makonni tashkil etish; 2) mintaqalarning iqtisodiy imkoniyatlaridan qat’iy nazar fuqarolarning ijtimoiy huquqlarini kafolatlash, ularni teng huquqli ijtimoiy himoya bilan ta’minlash; 3) mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti shartsharoitlarini yaqinlashtirish; 4) atrofmuhit ifloslanishining oldini olish, ifloslanish oqibatlarini tugatish, mintaqalarni majmuali ekologik muhofaza bilan ta’minlash; 5) alohida muhim strategik ahamiyatga ega mintaqalar rivojlanishiga ustuvor ahamiyat qaratish; 6) mintaqalarda mavjud tabiiy resurslardan imkoniyati boricha ko’proq va to’laroq foydalanish.36 2109 2109 04 1105121D 07 0809 07 0D0C200C201D 1107 06 051D 18 18 0C06 1604 2805081709

Mintaqaviy siyosat majmuali hususiyatga ega bo’lishi lozim, ya’ni unda iqtisodiy, ijtimoiy va ma’muriy sohalar o’rtasida o’zaro aloqadorlik ta’minlanishi nazarda tutilishi kerak. Mintaqaviy siyosatning iqtisodiy sohasi o’zaro aloqador qator muammolarni o’z ichiga oladi:  davlatning birbutunligi va barqarorligining iqtisodiy asoslarini mustahkamlash;  barcha mintaqalarda ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish, tovarlar, mehnat va sarmoyaning mintaqaviy va umumdavlat bozorlarini, instituttsional va bozor infrastrukturalarini rivojlantirish; YOSH OLIMLAR ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI in-academy.uz/index.php/yo 200  mintaqalar iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi darajasida mavjud chuqur farqlarni qisqartirish;  mintaqalar xo’jaligi tarkibini iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan samarali hisoblangan majmuali rivojlanishini ta’minlash;  transport, aloqa, informatika va boshqa infrastrukturaning mintaqalararo tizimlarini rivojlantirish;  mamlakatni iqtisodiy rayonlari tizimi va rayonlashtirish yondashuvini takomillashtirish. Iqtisodiy siyosatni hayotga tatbiq etish metodlari va shakllari qatorida prognozlashtirish va dasturlashtirish ustuvor ahamiyatga ega.1F 0C0E 09 06 07 09 07 18 07 37 07 2007 38 0A 18 16 31 1516

Iqtisodiy siyosatni hayotga tatbiq etish metodlari va shakllari qatorida prognozlashtirish va dasturlashtirish ustuvor ahamiyatga ega. Mintaqaviy ijtimoiy siyosatda aholining turmush darajasi, bandligi, ekologik havfsizligi alohida ahamiyat kasb etadi. Davlat birinchi navbatda tadbirlar tizimini qo’llaydigan mintaqalarga inqiroz holati mavjud rayonlar kiritiladi. Odatda besh turdagi inqiroz holati mavjud rayonlar ajratiladi. milliy, diniy va etnik mojarolar, nizolar mavjud rayonlar; bo’sh rivojlangan rayonlar; depressiv rayonlar; ishlab chiqarish va aholi benihoya zich joylashgan rayonlar; ekstremal sharoitlarga ega, sanoati rivojlangan rayonlar.

Iqtisodiy mintaqalarning shakllanishi ob’ektiv jarayon bo’lib, u hududiy mehnat taqsimoti rivojlanishining mahsulidir. Iqtisodiy rayonlashtirish asosida iqtisodiy, milliy va ma’muriy tamoyillar yotadi. Mazkur tamoyillar iqtisodiy rayonlashtirish amaliyoti tomonidan bir necha o’n yillar mobaynida sinovdan o’tmoqda. Rayon hosil qiluvchi omillar qatoriga tabiiy resurslarning, dastavval foydali qazilma konlarining mavjudligi, aholi zichligining yuqoriligi, iqtisodiyotning ixtisoslashuvi, aholi bandligi va boshqa holatlar kiritiladi. O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy rayonlashtirish asosiga ma’muriy tamoyil qo’yilgan, ya’ni rayonlashtirishda avvalo hududiy ma’muriy tuzilma hisobga olinadi.

Xulosa. Tavsiya qilinayotgan o’tishning asosiy qoidalari bo’lib, davlat manfaatlari ustunligiga rioya etish, barcha turdagi mulk va turli darajalarda xo’jalik yuritish uchun korxonalarga qulay shart-sharoitlarni shakllantirish, mintaqani bir butun, yaxlit sifatida yondoshgan holda, rivojlanishni kompleksliligi va mutanosibligini ta’minlash hisoblanadi. Mintaqaviy statistikaning sifati va ob’ektivlik darajasini pastligi hisobga olgan holda, amaliyotda vaziyat, muammo va alohida hududlarni rivojlantirishni prognozlashtirish bo’yicha tadqiqotlarni olib borishda anketa so’rovi usulidan keng foydalanish taklif qilindi. 30 48 1105 0A 1305 18 16 0D07 170916 18 1516 090E13

Foydalanilgan adabiyotlar: 1,“geosiyosat Asoslari” Moduli Papkasi 2,Vikipediya 3, 1. Jumaniyozov X. S, Nigmanova U. B. Geosiyosat asoslari (uslubiy qo‘llanma). - T.: - 2017 yil. 2. Jumaniyozov X.S. Nigmanova U.B. Globallashuv asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.- 2020. 3. Jumaniyozov X.S., Rasulova A.M. Ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.:- 2019. 4. Isayev B. A. Geopolitika: Uchebnoye posobiye. - SPb.: Piter, 2006. - 384 s: il. - (Seriya «Uchebnoye posobiye»), ISBN 5-469-00651-4. 5. Tixonravov YE.V. Geopolitika: Uchebnoye posobiye. - M.:INFRA-M, 2000. -269

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Faol tashqi siyosat

Siyosat ijtimoiy xodisa sifatida

O’zbekiston respublikasi tashqi siyosatining maqsad va vazifalari

O‘zbekiston tashqi siyosatning asosiy yo’nalishlari

Politologiya fanidan ko’rgazmali vositalar