Tuproqdagi tuzlarning o’rtacha xaqiqiy va umumiy miqdorini aniqlash - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Tuproqdagi tuzlarning o’rtacha xaqiqiy va umumiy miqdorini aniqlash

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1330.2900390625 KB

Ko'chirib olish

GULISTON DAVLAT UNVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI AGROKIMYO VA AGROTUPROQSHUNOSLIK YO’NALISHI 24-21 GURUH TALABALARINING “DEHQONCHILIK VA MELIORATSIYA “FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI.

TUPROQDAGI TUZLARNING O’RTACHA XAQIQIY VA UMUMIY MIQDORINI ANIQLASH

REJA. 1.Tuproqdagi tuzlarning miqdori. 2. Tuzlarning tuproqdagi haqiqiy va umumiy massasini hisoblash. 3.Tuproqlarning sho’rlanishi va ishqorlanishi.

Sho‘rlangan tuproqlar sharoitda qishloq xo‘jalik ekinlarini ekish boshlanishdan oldin (erta bahorda) tuproq tarkibida o‘simliklarni o‘sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir etadigan tuzlar tulig‘icha yuvib yuborilish kerak. Aks holda bunday tuproqlarda ekilgan urug‘lar, ko‘chat va maysalar nobud bo‘ladi. Sho‘r yuvish ishlarini yuqori darajada o‘tkazilishi tuproq tarkibidagi tuzlarni tuliq yuvilishi bilan xarakterlanadi. Shu maqsadda har yili erta bahorda tuproq tarkibidagi tuzlarni yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan miqdori o‘rganiladi. O‘rganish natijalari bo‘yicha ekin ekishga qadar tuzning me’yori yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan me’yoridan ortiq bo‘lsa tuproq qayta yuviladi

• Tarkibida qishloq xo‘jalik ekinlarining o‘sish va rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan darajada suvdan eridigan tuzlar bo‘lgan tuproqlar sho‘rlangan tuproqlar deb aytiladi. Tuproqning tarkibida uning og‘irligiga nisbatan 0,3% tuz bo‘lsa, sho‘rlanmagan, 0,3-0,8% gacha kuchsiz sho‘rlangan, 0,8-1,2% bo‘lsa, o‘rtacha sho‘r-langan va 2% hamda undan ortiq tuz bo‘lsa kuchli sho‘rlangan tuproqlar deb aytiladi.Har bir meliorativ rayon uchun sho‘rlanish darajasining aloxida shkalasi mavjud. Mirzachul sharoitida tuproqlar xlori tuzlar bilan sho‘rlanganligi uchun ekin ekishdan oldin yo‘l quyilishi mumkin bo‘lgan tuz miqdori quruq qoldik bo‘yicha 0,3-0,4% ga, xlor bo‘yicha 0,01-0,02% ga t

• Qoraqolpog‘iston avtonom respublikasida va Xorazm viloyati-da ekin ekishdan oldin yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan tuz miqdori yanada yuqoriroq bo‘ladi, chunki bu yerlarning, tuproqlarida Ca kationlari ko‘p uchraydi va tuzlar o‘simliklar uchun uncha ko‘p xavf to‘g‘dirmaydi. Har qanday holatda ham tuproqda tuz miqdo-rini yuqoridagi ko‘rsatkichdan ko‘p bo‘lishi ularning meliorativ jihatdan tayyor emasligini ko‘rsatadi. Ushbu holatda tuproqning sho‘ri to‘liq yuvilmagan deyiladi.

• Tuproqda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan tuz miqdorini aniq-lash, sho‘r yuvish me’yorlarini belgilashda muxim ahamiyatiga ega.Tuproqdagi tuzlarning miqdori va tarkibini o‘rganish uchun uning qatlamlaridan namuna olinadi. Namunalar ayrim olingan dalalarda sho‘rlanish darajasi o‘rganilayotgan 1,0-1,5 m chuqurlik-da har 5-10 sm dan konvert usulida kamida 5 ta nuqtadan olinadi. Olingan namunalar suvli surim tayyorlanadi. Daladan olingan tup-roq namunalari laboratoriyada (uy havosida) quritiladi va xovo-nchada maydalanib teshikchalari 1 mm diametrda bo‘lgan elakdan o‘tkaziladi. So‘ngra ulardan o‘rtacha 30 g analitik namuna olinadi. Namuna VLTК-500 elektr tarozisi yordamida olingani ma’qul. Suvli surim tayyorlash uchun daladan olib kelingan tuproq namu-nasi (har bir qatlamdan 30-40 gramm tuproq olinadi) shisha idish-ga solinadi va ustiga tuproqqa nisbatan 5 marta ko‘p suv qo‘yiladi. Idishning og‘zi tiqinch bilan berktilib yaxshilab chayqaladi, so‘ngra qalin filtr orqali ikkinchi idishga o‘tkaziladi. Suzib olingan eritma suvli surim deyiladi. Olingan namunalardan har bir qatlam bo‘yi-cha quriq qoldiq va tuzning miqdori aniqlanadi hamda ushbu ma’-lumotlardan foydalanib tuproqdagi tuzning o‘rtacha miqdori tegishli formula bilan hisoblanadi

• Namuna olingan chuqurliklardagi tuz miqdori qo‘shilib qatlam soniga bo‘linsa bu ko‘rsatkich tuproqdagi tuzning o‘rtacha arifme-tik miqdorini bildiradi. Masalan, 7 ta qatlamdan (0-5, 5-10, 10-20, 20-30, 30-50, 50-70, 70-100) olingan tuzning miqdori 5,219:7=0,746%. Bu chiqqan miqdor tuzning tuproqdagi o‘rtacha miqdorini to‘g‘ri aks ettirmaydi, balki o‘rtacha arifmetik miqdordir (19- jadval).Tuproq tarkibidagi tuzlarning haqiqiy foyiz miqdorini hisoblab chiqish uchun namuna olingan tuproq chuqurligini shu chuqurlik-dagi tuz miqdoriga ko‘paytiriladi va umumiy chiqqan sonini jam-lab, namuna olingan tuproq chuqurliklarining yig‘indisiga bo‘lina-di, ya’ni:bu yerda:λ- qatlamdagi tuz miqdori, %, h - qatlam qalinligi, sm

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida tuproq tarkibidagi tuzlarni o‘rtacha haqiqiy miqdorini aniqlashni ko‘rib chiqamiz.Demak, aniqlash jarayonida tuproqdagi tuzlarning o‘rtacha haqiqiy miqdori quruq qoldiq bo‘yicha 0,607 ga xlor ioni bo‘yicha 0,044% teng bo‘lgan. O‘rtacha arifmetik miqdori esa 0,746% va 0,056% edi (20 jadval ).

• Sho'rlangan tuproqlarga o'simliklar uchun zararli miqdorda mineral tuzlar mavjud bo'lgan tuproqlar kiradi. Qishloq xo'jaligi ekinlarining ezilishi profildagi tuz miqdori tuproq massasining 0,25% dan ortiq bo'lganda boshlanadi. • Sho'rlangan tuproqlar uzluksiz taqsimlanishga ega emas, lekin asosiy tuproq turlari orasida alohida joylarda topilib, ikkinchisi bilan komplekslar hosil qiladi. Ular barcha zonalarda keng tarqalgan, lekin aksariyati Qozog'istonda. Markaziy Osiyo , G'arbiy Sibir , O'rta va Quyi Volga bo'yi, Ukraina janubida. • Sho'rlangan tuproq hosil bo'lishi er osti suvlari va jinslarda tuzlarning to'planishi va ularning tuproqlarda to'planishi uchun qulay shart-sharoitlar bilan bog'liq.

• Tuzlarni qayta taqsimlashda shamol, er usti va oqar suvlar muhim rol o'ynaydi, ammo iqlim tuproqlarda tuzlarning to'planishi va qayta taqsimlanishiga ta'sir qiluvchi etakchi omil hisoblanadi. Yog'ingarchilik va bug'lanish nisbati, tuproqning filtratsiya xususiyatlari, ona jinslar, tuzlarning turli xildagi eruvchanligi. iqlim sharoiti kuchli o'zgaradi, shu munosabat bilan tuzlarning quruqlikda tarqalishida ma'lum bir rayonlashtirish aniq kuzatiladi. Er osti suvlari va tuproqdagi tuzlarning konsentratsiyasi iqlimning qurg'oqchilik darajasi oshishi bilan ortadi. Tuzlarning eng yuqori kontsentratsiyasi cho'l zonasida, eng pasti esa dasht va o'rmon- dasht zonalarida qayd etilgan. • In nam iqlim suv rejimining yuvish turi bilan tuzlar tuproqdan yuviladi va shuning uchun tuproqda to'planmaydi.

• Tuzlarning tarkibi har xil va hosil bo'lish sharoitiga bog'liq... Er yuzasida NaCl va Na2SO4 ni o'z ichiga olgan xlorid-sulfat sho'r botqoqlari boshqalarga qaraganda tez-tez uchraydi. NaCl sho'rlangan sho'r botqoqlarda sirt qobiq bilan qoplangan. Madaniy o'simliklar sho'r botqoqlarda o'smaydi. Ular uchun eng zararli, sho'r botqoq yuzasida ko'p miqdorda soda mavjud bo'lganda, tuproqning sodali sho'rlanishi.

• Qishloq xo'jaligi sho'rlanishga qarshi • Sabzavot bog'larida tuproq sho'rlanishi muammosini o'z kuchimiz bilan osongina hal qilish mumkin. Albatta, maydonlarni metrli qatlam bilan to'kib tashlang va yuving toza suv xususiy treyder uchun haqiqiy emas. Ammo muqobil usullar ham mavjud. Agar siz bog'laringizni sug'orishingiz kerak bo'lsa, suvni quduqlardan emas, balki kerakli miqdorda bochkalarda, konteynerlarda, hovuzlarda to'plash yaxshiroqdir. Minerallangan suv 2-3 kun davomida cho'kadi. Jarayon tuzlarning cho'kishi bilan boshlanadi. Yuqori, 70 santimetrli suv qatlamida 2-3 kundan keyin minerallarning dastlabki miqdoridan 30% qoladi va pastki qatlamlar yanada to'yingan bo'ladi.

• Sho'rlangan tuproqlar - suvda oson eriydigan mineral tuzlar: xloridlar, sulfatlar, natriy, kaltsiy va magniy karbonatlari ko'p (0,25% dan ortiq) bo'lgan qurg'oqchil zonalarning tuproqlari. Tuz miqdori 0,25% dan ortiq bo'lgan tuproq gorizontlari sho'rlangan hisoblanadi. V tabiiy sharoitlar Tuproqning shoʻrlanishi Volgaboʻyining qurgʻoqchil rayonlarida, Ukrainaning janubida, Qozogʻistonning janubida va Oʻrta Osiyoda, odatda, relyef botqoqlarida (shoʻr botqoqlar, shoʻrlarning ayrim guruhlari) sodir boʻladi. Siyrak galofit o'simliklari xarakterlidir. Noto'g'ri sug'orish rejimi tufayli sho'rlanish ikkilamchi deb ataladi. U sug'oriladigan yerlarni ortiqcha sug'orish va drenaj tarmog'ining yomon ishlashi natijasida yuzaga keladi.

• Tuproqlarning sho'rlanishi - bahorda yoz jaziramasining boshlanishi bilan tuproqning yopishqoq, yopishqoq bo'laklari chuqur yoriqlar bilan qoplangan sementlangan unumsiz monolitga aylanadi. Kapillyarlardan mahrum va shuning uchun suv, havo, o'simlik ildizlari, mikroorganizmlar uchun yomon o'tkazadigan bu toshlangan massada bog 'tuprog'ini, oddiy tuproqni tanib bo'lmaydi. • Mamlakatning janubiy va sharqiy viloyatlaridan kelgan ko'plab fermerlar, ayniqsa, o'z uchastkalarini intensiv sug'orish bilan shug'ullanadiganlar o'zlarining bog'larida taxminan xuddi shunday manzarani kuzatadilar. Bu hududlarda yozgi yomg'ir kam uchraydi. Tuproqdagi namlik har kuni issiqda kamroq bo'ladi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

O‘simliklarni sug‘orish

O'simliklarni sug'orishning zamonaviy usullari

Tuproqdagi organik moddalar tarkibi

Suvga tashlanadigan oqova suvlarni o’rganish va ruxsat etilgan tashlash miqdorini hisoblash

Ozuqa sifatini aniqlash usullari