Пахтачиликда алмашлаб экиш, ерга асосий ишлов бериш тизими - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Пахтачиликда алмашлаб экиш, ерга асосий ишлов бериш тизими

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

668.5 KB

Ko'chirib olish

Пахтачиликда алмашлаб экиш, ерга асосий ишлов бериш тизими

Режа: 1. Алмашлаб экиш ва унинг аҳамияти тўғрисида тушунча. 2. Алмашлаб экишдаги ўтмишдош экинлар ва уларнинг тупроқ унумдорлигига таъсири. 3. Алмашлаб экиш схемалари ва озиқ-овқат, ем-хашак етиштириш муаммолари ҳал қилишдаги роли. 4. Ғўза ўстиришда тупроқни экишга тайёрлашнинг вазифалари. 5. Тупроққа асосий ишлов бериш. 6. Тупроққа эрта баҳор ва экин экиш олдидан ишлов бериш.

Алмашлаб экиш деб, экинларнинг илмий асосда далалар ва йиллар бўйича навбатлаб экилишига айтилади. Ротация ёки алмашлаб экиш даври деб, ҳар қайси экин навбати билан барча далаларда экилиб ўтилишига айтилади. Алмашлаб экишнинг самарадорлиги ўтмишдош экинни тўғри танлашга боғлиқ. Республикамизда узоқ йиллар алмашлаб экиш асосан беда ва ғўза асосида олиб борилди. Чунки беда ўсимлиги катта агротехник ва хўжалик аҳамиятига эгадир. У ҳатто шўрланган ерларнинг мелиоратив ҳолатига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Пахта-беда алмашлаб экишда тупроқ- иқлим шароитга қараб қуйидаги тизимлари қўлланилган: 3:7 (10 далали); 3:6 (9 далали); 3:5 (8 далали); 3:3 (6 далали) ва ҳ.к. Бунда биринчи рақам беда, иккинчи рақам ғўзани ифодалайди. Ҳозирги вақтда пахта-ғалла алмашлаб экиш жорий қилинмоқда. Бунда 1:1 (2 далали); 1:2 (3 далали); 1:3 (4 далали) тизимлари қўлланилмоқда. Бу тизимда биринчи рақам ғалла, иккинчи рақам ғўзани билдиради. Тизимда тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш ҳамда қўшимча маҳсулот етиштириш учун донли экинлардан кейин такрорий экинлар киритилиши шарт. Такрорий экин сифатида дон-дуккакли, қатор ораси ишланадиган маккажўхори, картошка ва сабзавот ҳамда сидерат экинларидан фойдаланилади.

Алмашлаб экиш, яъни экинлар навбатлашуви деҳқончилик системасининг асосини ташкил этади. Фақат экинлар навбатлашуви илмий асосда ташкил этилиб, жорий этилгандагина тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш мумкин. Майдон касаллик манбаи ва бегона ўтлардан тозаланади, ҳосилдорликни ошириш билан чорвачилик ем-хашак базасини кўтаришда ҳам катта рол ўйнайди. Демак, алмашлаб экиш тупроқ унмдорлигини сақлаш ва ошириш мақсадида экинларни илмий асосланган ҳолда далалар ва вақтлар ҳаро ўзаро навбатлаб экишдир. Экинлар ўзаро навбатлашмасдан бир майдонда узлуксиз экилаверса, ҳосилдорликка путур етказадиган салбий оқибатлар юзага кела бошлайди, экинга қанчалик парвариш берилмасин, ҳосилдорлик кўтарилмасдан, пасая боради. Бунга сабаб, ўсимликнинг бир томонлама танлаб озиқланиш бўлса, унга ўзига хос касаллик, зараркунанда ва бегона ўтларнинг пайдо бўлиши сабабидир. Шу нуқтаи назардан, энг аввало, ўша экинга хос, йўлдош экинни танлаш талаб этилади.

Р е сп убли ка ми зд а у зо қ й и лла р алмашла б эки ш а со с ан бе д а ва п а хт а (ғ ўз а ) ас о си д а оли б б ор и лд и. Ч у н ки бе д а ў с и мли г и ка т та а гр оте х н ик ва х ў ж али к а ҳ а ми яти г а эг а ди р : 1 . Ту пр о қн и н г ф и зи к ху су с иятла р ин и ях ши ла й ди , д о на д ор ҳ олат г а а й лан т ир а ди , ч у н ки у н и н г илд и з си с те ма с и куч ли р и вож ла н га н б ў ла д и . 2 . С е рб а рг ли , т у п ро қ юз ас и ни қу ё ш қиз д и р иши д ан са қла б, бу ту н ў с ув да ври д а т уп р о қ юза с иг а ту з лар н и нг кў та р и ли ши н и тў хта т ад и , бу ж и ҳ а тд ан мели ор а ти в т ард би рли ў тми шд ош ҳ ис о бла на д и. 3 . Ер о ст и с у влар и с ат ҳ и н и па с ай и ши га олиб ке ла д и , ч у н ки бу ў с и мли к мас са си о рқа ли г ект ар и г а, су т кад а 1 2-1 5 м 3 с у вн и бу ғла нт и ра д и , др е на ж ролин и ў й н ад и , за ҳ арли ту з ла р кама яд и . 4 . Илди з ид а т у гу н ак б а кте р ияла р р и вож лан и б а зот т ўп лас а, и лд из қолд и ғи ҳа м 2 -2 , 5% га ч а а зот са қла й ди . Икка ла с и ҳи с о б иг а ҳ ар би р г ект ард а 5 00 -6 0 0 кг га ч а а зот тў п лаши мумки н . 5 . Бед а п ояда гумус кў п аяд и. 3 й и лли к бе д а пояда 2 0 -2 5 с м қат лами д а 8 -1 5 то н н аг а ча г уму с ми қд о р и кўп а яд и . Бу ҳ ис о бд а т у пр о қн и н г б арч а хо с са ла р и , ай н иқс а су в б ала н си ях шила н ад и .

6. Б ед а илди зи ч ир и ш би ла н, т уп р оқда ҳ ара ка тч ан фос фо р ми қд ор и ош ад и . 7. Б ед а ви лт ка салли ги ни камайт ир а ди . 8. Б ед а ми н ер ал ў ғи т лар н ин г с амар ад орли ги ни о ш ир ад и. 9. Б ед а ю қо ри ма ҳс улдо рли ем- ха ш ак эки н ид ир , у о қс ил ва кар оти нг а б ой ди р . Шу н ар са ла рн и э ът и бо рг а оли б, па хт ач илик хў жали клар ид а а лмаш лаб эки ш н ин г р от ац ияси 1 0, 9, 8 д алали яън и 3:7 , 3 :6 , 3 :5 ти зи млар и қў ллани б ке ли нд и (б ир и нч и ра қам бе д а, и ккин чи си ғ ўз а) . Б ун да ғў за ни н г са лмо ғи мо с равиш д а 70 - 66 ,7 - 6 2 % тен гд ир . Рот ац и я д ег ан да белги ла нг ан экин ла рн и ҳа р б и р да лад а навба ти б илан би р март ад ан экилиб ў ти ли ши т уш у ни ла ди . Алма ш лаб э ки шн ин г схемаси ни белги ло вч и оми л, аввало, хў жа ли кн и нг йў на ли ш и ва туп р оқни н г ш ўрла ни ш д ар ажа си белг илас а, т уп р оқ ва ш амол э р оз ияси ва ма йд о нн и кас аллан и ш да ражас и ҳа м эъ тиб о рг а оли на ди .

8 - далали пахта-беда-дон алмашлаб экиш тизими Пахта -50 %, б еда- 25 ,2 %, д он- 25,8 %далалар йиллар 1 2 3 4 5 6 7 8 1 D+B B В P P Р Р D 2 B В Р P Р Р D D+B 3 В P P P Р D D+B B 4 P P P P D D+B B В 5 P P P D D+B B В Р 6 P P D D+B B В Р Р 7 P D D+B B В Р Р Р 8 D D+B B В Р Р Р Р

6- далали пахта-беда-дон алмашлаб экиш тизими Пахта -50 %, б еда-16,2 %, д он- 33,3 %далалар йиллар 1 2 3 4 5 6 1 D+B B P P P D 2 B P P P D D+B 3 P P P D D+B B 4 P P D D+B B P 5 P D D+B B P P 6 D D+B B P P P

Ерни экишга тайёрлашЕрни экишга тайёрлаш Ерни шудгорлаш жуда катта куч сарфлашни, масалан, пахта етиштиришга килинадиган жамики механикавий энергиянинг 40-50% и миқдорида куч сарфлашни талаб қилади. Ерни шудгорлаш олдидан ғўзапоялар 14-16 см чуқурликда юлиб олинади. Маълумки, ғўза илдизларида турли хил касаллик қўзгатувчилар, жумладан, энг хавфли касалликлардан ҳисобланган вилт касали юқумли бўлади, бу касаллик ҳосилни 20-30%, баъзан ундан ҳам кўпроқ камайтириши мумкин. Агар ернинг ҳайдалма қатлами жуда куриб кетган бўлса, у вақтда ҳайдашдан 10-15 кун олдин ер суғорилади. Ҳайдов олди суви, одатда ер ости сувлари чуқур жойлашган ва кузда ёғингарчилик кам бўладиган ерларда берилади. Бундай участкаларда ғўзапоя ер етилиши билан йигиб олинади. Пахтаси машинада териб олинган участкаларда ғўзапоя юлишга октябрь охири, ноябрь бошларида киришиш мумкин. Ғўзапоя юлишда КВ-3,6А, КВ-4, ГУМ, КС- 4В, 2-ПТС-4-793 ва КС-4М машиналардан фойдаланилади. Юлинган ғўзапоялар ДТ-14 ёки ДТ-20 тракторга ўрнатилган ВНХ-3 маркали волокуша ёрдамида йиғиб олинади ва даладан ташқарига чиқарилади. Вилт билан зарарланмаган далаларда поякескич машиалардан фойдаланиш мумкин. Майдаланган ғўзапоя тупроқда аралаштириб ҳайдаб. юборилади ва у тупроқ; унумдорлигини оширишда асосий восита сифатида хизмат қилади. Бир тонна майдаланган ва тупроққа аралаштирилган ғўзапоя қиммати бўйича 15-20 кг азотга тенг келади.

Ажриқ, ғумай ва бошқа илдизпояли бегона ўтлар босган далаларда ғўзапоя юлингандан ва йиғиб олингандан кейин ер отвалсиз плугда 16-18 см чуқурликда юмшатилади. Ер юмшатилгандан кейии илдизпоя қолдиқлари КПН- 4А маркали культиватор, КВУ- 0,ЗБ маркали чизел-юмшатгичда, ВЗР- 45 маркали ўрнатма борона ёки оддий боронада тирмалаб йигиб олинади ва даладан ташқарига чиқарилади. Шундан кейин ер чимқирқарли плугда 28-30 см чуқурликда ҳайдалади. Шўрланмаган ерларда ҳайдаш олдидан гектарига 8-10 т гўнг, фосфорли ўғитлар йиллик нормасини 60-70% ва калийли ўғитларнинг 50% берилади. Шўрланишга мойил ва шўри ювиладиган ерларда эса фақат гўнг солиниб, минерал ўғитлар эса ерни экиш олдидан ишлаш маҳалида ёки экиш билан бир вақтда солинади.

Ер текислаш.Ер текислаш. Яхши текисланган ерларда шўр ювиш, суғориш сифати яхшиланади, сув сарфи камаяди, ниҳоллар қийғос униб чиқади, қатор ораларини культивация қилишда тупроқ яхши ишланади ва ерга солинган ўғитларнинг самарадорлиги ортади. Тажрибаларда аниқланишича, баланд ерлардаги экинлар ҳам паст ерлардагиси ҳам ҳосилини текис ерларда ўстирилган экинларникига қараганда камайтириб юборади. Яхши текисланмаган участкаларда суғориш нормаси белгиланганидан 1,5-2 баравар ва ундан ҳам кўпроқ ошиб кетади, яъни гектарига 1500-2500 м3 га етади. Олиб борилган кузатиш натижаларига қараганда, яхши текисланмаган ерларда тупроқ шўри қайта-қайта ювилишига қарамай, зарарли тузлар доғ-доғ бўлиб тарқалганлиги оқибатида пахта ҳосили гектарига 6-8 ц дан ошмади. Ана шу хилдаги ерлар обдон текисланиб, кейин шўри ювилганда пахта ҳосили гектарига 24 ц гача кўтарилди. Ана шуларни ҳисобга олган ҳолда, ҳар бир хўжаликда ер текислаш ишлари билан системали равишда шуғулланиб бориш керак. Агар хўжаликда алмашлаб экишга мелиоратив даласи ҳам киритилган бўлса, у вақтда ерларни асосли текислаш бутун ёз давомида ўтказилади, бунинг учун дала икки қисмга ажратилади. Булардан бирида йилнинг биринчи ярмида ер текислаш ишлари ўтказилиб, кейин силос учун маккажўхори ёки оқжўхори экилади, иккинчи қисмида эса аксинча, аввал дон учун кузги галла экинлари экилади, йилнинг иккинчи ярмида ер текислаш ишлари амалга оширилади.

Ерларни асосли текислашда, одатда, ернинг 30 см гача бўлган устки қавати кесиб олиниб, бошка ерга сурилади, натижада тупроқнинг қалинроқ қирқиб олинган қисмида кам унум қават вужудга келади. Бундай ерларнинг унумдорлигини ошириш мақсадида ерга органик ўғитлар (гектарига 30-40 т дан гўнг) ва суперфосфат (гектарига 500- 700 кг ҳисобидан) солиш тавсия қилинади. Ернинг ана шу қисмида тупроқ унумдорлигини ошириш учун беда экиш яхши самара беради. Ҳар 10-15 йилда бир марта ўтказиладиган асосли текислашдан ташқари, янгидан ўзлаштирилган ерлар йилига бир марта жорий текисланади , бунда ҳайдалган ернинг баъзи ўнқир-чўнқир жойлари текисланади. Ерларни асосли текислаш маълум лойиҳа асосида ўтказилади, жорий текислаш эса лойиҳасиз ҳам ўтказилаверилади. Жорий текислаш ишлари грейдерларда, қўлда, экиш олдидан молалаш билан бир вақтда бажарилади. Жорий текислашда грейдер ёки махсус ер текислайдиган мола ёрдамида участканинг дўнг қисмидан бир-икки марта ўтиб, ўша жойни кесиб олиб ўнқир-чўнқир ерларга ташланади. Асосли ва жорий текисланган ерларда техникадан унумли, сувдан тежаб- тергаб фойдаланилади. Ниҳоят, ана шулар ҳисобига пахта ҳосили гектарига 2-3 ц ва ундан ҳам кўп-ротда ошади

Ерни кузда шудгорлашЕрни кузда шудгорлаш Ерни кузда шудгорлаш билан тупроқнинг нам кўп сақланадиган ҳайдалма қавати юмшатилади. Тупроқнинг юза қатламидаги структурасиз қавати эгат тубига тушиб, тоза қаватда структура бир оз тикланади, шунингдек, зараркунанда ва касаллик қўзгатувчилар, бегона ўт уруғлари тупроқнинг чуқур қатламига кўмилади. Ҳозирги пайтда ерни кузда шудгорлаш технологиясига қуйидаги талаблар қўйилади: ернииг ҳайдалма қаватини тўла ағдариб ҳайдаш билан унинг қатламма-қатлам жойлашишини таъминлаш. Бунда тупроқнинг 0-15 ёки 0-20 см ли юза қавати ағдарилиб, эгат тубига ташланади ва пастки 15-30 ёки 20-40 см ли қавати эса ер бетига ағдариб чиқарилади. Анғиз қолдиқлари, берилган ўғитлар, бегона ўтларнингг илдизпоя ва уруғлари ҳайдаш чуқурлигида кўмилади. Ерни қўш ярусли плугда ҳайдаш оддий ҳайдашга қараганда далани бегона ўтлардан тозалаш имконини беради. Бедапоялар ҳам қўш ярусли плугда қатламма-қатлам ҳайдалса, келаси йили у қайта кўкламайди, илдиз қолдиқлари тупроқ горизонтлари бўйича бир хилда тақсимланиб, унинг унумдорлигини ошириш учун қулай шароит яратади Кўплаб илмий текшириш муассасалари ва илғор хўжаликларнинг тажрибалари кузги шудгорлаш ҳисобига пахта ҳосили гектарига 10-20% ва ундан ҳам кўпроқ ошишини тасдиқламоқда.

Кузги шудгорлаш муддатлари.Кузги шудгорлаш муддатлари. Кузги шудгорлашни октябрнинг иккинчи ярми ва ноябрь ойларида ўтказилгани маъқул. Кузда ерлар ҳаддан ташқари эрта муддатларда ҳайдалса, кўкламда далаларни кўплаб бегона ўтлар босади, шудгорлаш кечиктириб ўтказиладиган бўлса, совук; тушиб ер музлаши ёки тупроқ сернам бўлиши оқибатида тупроқни сифатли ишлаш қийинлашиб қолади. Йирим-терим бригада ёки хўжалик бўйича тугалланишини кутиб ўтирмасдан, ғўзадан бўшаган майдонларда далани конвейер усулида ғўзапоядан тозалаш ва пешма-пеш ҳайдашга киришиш керак. Иш шу тартибда ташкил этилганда дала ғўзапоядан тез бўшайди ва ер ўз вақтида ҳайдалади. Кузги шудгорлаш узоғи билан декабрнинг биринчи ярмида тугалланиши керак. Кузги шудгорлашни баҳорги ҳайдашга алмаштириш тавсия қилинмайди. Акс ҳолда пахта ҳосили гектарига 3-4 ц ва ундан ҳам кўпроққа камайиб кетиши мумкин. Эрта баҳорги ҳайдаш ерни экишгача ишлаш тадбирларини чўзиб юборади, далани зараркунанда ва касалликлардан тўла равишда тозалашга имкон бермайди. Ирригацион келтирилмалар қалин бўлган баъзи районларда кузда ерларни 35- 38 см чуқурликда ҳайдаш маъкул кўрилади. Ҳайдалма қатлам ости берчлашиб қолган ерларни чуқур юмшатувчи иш органлари билан жиҳозланган ПД-4-35 маркали плугда 40-45 см юмшатиб бир йўла 30-32 см чуқурликда ҳайдаш мақсадга мувофиқдир.

Ерлар загон усулида бир йил дала ичкарисига, бпр йил дала ташқарисига ағдариб ҳайдалиши керак. Кузги шудгорлашга қўйиладиган мажбурий талаблардан бири участканинг ҳамма қисмини бир хил чуқурликда юмшатишдир. Қиш ва бахорда ёғингарчилик кўп бўладиган районларда кузги шудгорлашда ерларга бир йўла борона босилмайди. Шўри ювиладиган ёки яхоб суви бериладиган майдонларда кузги шудгорлаш билан бир вақтда плуг оркасига 2 та «зиг-заг» борона тиркалади. Шунда ер текис бўлиб, яхоб суви бериш ёки шўр ювиш учун қулай шароит яратилади. Баъзан ҳосилнинг кеч етилиши оқибатида кузда ерлар ўз вақтида ҳайдалмай қолади. Масалан, Хоразм области ва ҚҚАССР да бир қанча сабабларга кўра, жумладан, қаттиқ совуқнинг эрта тушиши оқибатида кўнчилик пахта майдони шудгорланмай қолади. Пахта ҳосилининг етилишини тезлаштиришдаги бирдан-бир фактор кузги шудгор эканлигини унутмаслик керак. Бошқача айтганда, кузда шудгорланган ерлардаги пахта ҳосилининг камида 90%, баҳорда ҳайдалган ерлардаги ҳосилнинг эса кўпи билан 75% совуқ тушгунча тўла етилиб очилишга улгуради. Ҳозирги вақтда дехқончилик системасида ҳайдашнинг икки хил усули: загонларга бўлиб ҳайдаш ва текис ҳайдаш усули қўлланилади. Республикамизнииг асосий пахтакор зоналарида ер ҳайдашнинг загон усулидан фойдаланилади, бунда тупроқ бир йил ичкарига, бир йил ташқарига ағдариб ҳайдалади

Шудгорлаш сифати деганда , ерларни ўз вақтида, яъни энг кулай муддатларда ҳеч қандай ариқча марза ҳосил қилмасдан ҳайдаш, унинг бир хил чуқурликда юмшатилиши, тупроқ ҳайдалма қатламининг тўғри агдариб ҳайдалишини таъминлаш ва бошқалар тушунилади. Ҳайдаш чуқурлигини ва сифатини текшириш учун участканинг бир неча жойи ўлчанади ва олинган натижалар жамланиб, ўртачаси ҳисоблаб чиқарилади. Масалан, участканинг турли жойлари 10 марта ўлчанди ва қуйидаги кўрсаткичлар олинди дейлик: 30, 28, 32, 29, 30, 28, 32, 30, 28, 30 = 297:1 0= 29,7 см. Демак, ана шу участкада ер ҳайдаш чуқурлиги 29,7 см экан. Нормал шароитда ҳайдаш чуқурлиги белгиланган чуқурликдан 3 - 4 см дан ошиб кетмаслиги керак.. Ерларнинг бир хил чуқурликда ҳайдалмаслиги плуг нотўғри созланганлигидан ёки участка ер ҳайдаш учун қоникарсиз тайёрланганлигидан далолат беради.

Яхоб бериш.Яхоб бериш. Кўкламда ёғингарчилик кўп бўладиган тоғ олди зоналардан ташқари, республикамизнинг деярли ҳамма пахтакор районларида ер ости сувлари чуқур жойлашган майдонларда яхоб суви бериш керак. Яхоб суви чигитни қийғос ундириб олиш ва ғўза ниҳолларини ўсув даврининг дастлабки пайтларида нормал ўсиб ривожланиши учун тупроқда етарли миқдорда запас нам тўплаш максадида берилади. Яхоб суви беришнинг энг қулай муддати ноябрь-декабрь ойлари ҳисобланади, чунки бу даврда тупроқ ҳали музламаган бўлади. Шу муддатда сув берилганда у тупроқнинг чуқур қатламигача сингиб боради ва шу билан тупроқнинг чуқур қатламларигача музлашига имконият яратилади. Яхоб суви бериш ернинг ҳайдалма қатламида юмшоқ кесакчали қатлам ҳосил қилади, шунингдек, тупроқда қишлаётган кўплаб зараркунандаларнинг нобуд бўлишига ёрдам беради. Агар экишга қадар тупроқда етарли миқдорда запас нам тўпланмаса, у ҳолда ернинг табиий намлиги чигитни ундириб олиш ва ўсув даври бошларида майсаларнинг нормал ўсиб ривожланиши учун етилмай қолади. Шунга кўра, яхоб суви ўсув даврида бериладиган сувдан самарали фойдаланиш, ниҳолларни чигит суви бермасдан ундириб олиш имконини беради. Шунингдек, яхоб суви бериш ўсув даврида Суғориш тиғизлигини анча камайтиради, ғўза илдиз системасининг яхши ривожланиши учун қулай шароит яратади. Бу эса ўсув даврида ғўзанинг етарли миқдорда озиқ моддалар ва сув билан таъминланишига ҳамда мўл ҳосил тўплашига имкон беради.

Шўр ерларни ювиш.Шўр ерларни ювиш. Шўр ерлар деганда, тупроқ таркибида ўсимликнинг нормал ўсиши ва ривожланиши учун сувда эрийдиган зарарли тузларнинг бўлиши тушунилади. Кучсиз шўрланган ерларни ғўзапоясини йиғмасдан туриб ювиш ва кейин шудгорлаш, олдин ҳайдаб кейин ювишдагига қараганда пахта ҳосилини анча оширади. Масалан, тажриба даласида ғўзапоя юлинмасдан олдин тупроқ шўри ювилиб шудгорланган ерларнинг ҳар гектаридан 33,3 ц, олдин ҳайдаб кейин шўри ювилган ерлардан эса 22,4 ц дан ҳосил олинган. Лекин шуни унутмаслик керакки, фақат ҳосили қўлда териб олинадиган майдонлардагина ғўзапоя юлинмасдан олдин тупроқ шўри ювилиши мумкин. Пахтаси машинада териладиган участкаларда бу тадбирни қўллаб бўлмайди, чунки суғорилгандан кейин анча пайтгача машинанинг далага кириши қийин бўлади. Тажрибаларда аниқланишича, тупроқнинг 1 метрлик қаватида хлорид ва сульфат кислота тузлари 0,3-0,5% бўлса, чигитнинг униб чиқиши анчага чўзилади ва ўсимталарнинг кўнчилик қисми нобуд бўлади. Ишлаб чиқариш практикасида тупроқнинг шўрланиш даражасини шу даладаги ўсимликларнинг ҳолатига қараб аниқланади. Кам шўрланган ерларга эгат марзаларига салгина оқ (туз) доглар чиққан майдонлар киради, бундай участкада ўсимликлар у ер-бу ерда зарарланади; ўртача шўрланган ерларда ғўзанинг зарарли тузлардан қийналаётганлиги яхши сезилиб туради, бундай ерлардаги шўр доғлар 20-25% га етади. Кучли шўрланган ерларда шўр доғлар умумий майдоннинг 25% дан кўпрогини ташкил қилади ва экинлар ҳам жуда қийналиб ўсади.

Шўр ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилашда коллектор-зовур системалари қуриш, сувдан планли равишда тежаб-тергаб фойдаланиш, экинларни тўғри жойлаштириш, дарахт ва беда экиш энг самарали тадбирлардан ҳисобланади. Коллектор-зовур системаси қурилган жойларда тупроқ; шўрини йўқотишда бирдан- бир восита шўр ювиш дир. Шўр ювиш нормаси кучсиз шўрланган ерларда гектарига 1500-2000 м3, кучли шўрланган ерларда 4000-6000 м3. Тупроқнинг шўрланиш даражасига қараб, шўр ювиш маълум муддат ичида бир неча марта ўтказилгандагина яхши натижа беради. Неча марта шўр ювиш тупроқ типига ва унинг қай даражада шўрланганлигига боғлиқ бўлиб, одатда, у 2 дан 6-7 мартагача бўлади. Шўр ювиш учун энг қулай муддат куз ва қишнинг бошланиши (октябрь, ноябрь, декабрь) ҳисобланади, ана шу даврда ер ости сувлари сатҳи пасайган ва буғланиш анча кам бўлади. Тупроқ шўрини бир текисда чучуклаштириш ва сув дала бўйлаб бир меъёрда тақсимланиши учун даланинг текислигига, нишабига ва тупроқ; хусусиятларига қараб 0,1 дан 0,25 га гача катталикда пол (чек) олинади . Полларга бостириладиган сув сатҳи 15-20 см қалинликда бўлиши керак. Полларга сув қўйиш участканинг этак қисмидан бошланиб, юқори томонида тугалланиши лозим.

Ерни экиш олдидан ишлашЕрни экиш олдидан ишлаш Тупроқни экишга тайёрлаш эрта баҳорда бошланади. Тупроқни экишга тайёрлаш экиш олдидан қуйидагича ўтказилади: - шўрланмаган, бегона ўтлардан тоза, шудгорнинг ижобий хусусиятлари сақланиб қолган майдонларда борона ва мола биргаликда ишлатилиб, чигит экилади; - дала бегона ўтлар билан ифлосланган бўлса 6-8 см чуқурликда культивация ёки 10-12 см чуқурликда чизел юритилиб, кейин борона-мола қилиниб олинади; - захира суви берилган ёки сифатсиз шудгорланган майдонларда 16-18 см чуқурликда чизел, борона-мола юритилиб экилади; - шўри ювилган тупроқларда тупроқнинг етилиш чуқурлигигача чизел қилиниб, кейин борона-мола қилиб экилади. Механик таркиби оғир бўлган тупроқларда чизеллашни 1-2 марта такрорлаш мумкин; - агар дала бегона ўтлар билан кучли ифлосланган бўлса, ағдаргичи олиб ташланган плуг билан 16-18 см чуқурликда ҳайдалиб, кейин борона-мола юритилиб, экилади.

Эътиборингиз учун рахмат!

O'xshashlar

Пахтачиликда алмашлаб экиш. Ерга асосий ишлов бериш системаси

Пахтачиликда нав алмашиниши. Ғўзанинг асосий туманлаштирилган ва истиқболли навлари

Тамаки аҳамияти, биологик хусусияти. Кўчат тайёрлаш ва далада етиштириш технологияси

Илдизмевали ўсимликлар аҳамияти. Қанд лавлаги етиштириш технологияси ва уруғчилиги

Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологияси 2