Дон дуккаклиларнинг зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Дон дуккаклиларнинг зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари

Yuklangan vaqt:

12.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3460.5078125 KB

Ko'chirib olish

Дон дуккаклиларнинг зараркунандалари ва уларга қарши кураш усуллари

1. Муродов С.А. Умумий энтомология курси. Тошкент, “меҳнат”, 1986-йил,271 бет. 2.Хўжаев Ш.Т. Энтомология,қишлоқ хўжалик экинларини ҳимоя қилиш ва агротоксикология асослари. Тошкент, «фан»,2010-йил,355 бет 3.Олимжонов Р.А. Суғориладиган деҳқончилик ерларининг умуртқасиз ҳайвонлар зоофаунаси. Тошкент. 1985-йил. 4.Яхонтов В.В. Ўрта Осиё қишлоқ хўжалиги экинлари зарарунандалари. Тошкент 1962-йил. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

КИРИШ Аҳолини эҳтиёжи учун талаб қилинадиган тўйимли, юқори сифатли озиқ-овқат маҳсулотлари таъминотини яхшилашда донли экинлар билан бир қаторда дуккакли дон экинлари ҳам муҳим ўрин эгаллайди. Дуккакли дон экинларидан нўхат Cicer arietinum L. авлодига мансуб бир йиллик ўсимлик бўлиб, дони таркибида 19-30% оқсил, 4-7% мой, 47-60% азотсиз экстрактив моддалар, 2,4-12,8% клетчатка, 0,2-4,0% кул ва шунингдек, В витамини, ҳамда минерал тузлар бўлади. Нўхат ўсимлиги афзаллиги шундаки у асосан лалми ерларда экилиши билан бир қаторда қурғоқчиликка чидамлилиги, тупроқнинг 30-40 см қатламида азотнинг енгил ўзлаштирувчи формасини тўплаши ва энг муҳими ер юзида қўшимча оқсил етиштиришни таъминлайдиган қимматли экин турларидан бири ҳисобланади. Ловия – Phaseolus vulgaris L., авлодининг Fabaceae оиласига мансуб бўлиб ўз ичига 150 дан ортиқ турларни қамраб олган бир йиллик ўсимликдир. Доннинг таркибида 20-31% оқсил, 07-3,6% ёғ, 50-60% крахмал, 2,3-7,1% клечатка, 3,1-4,8% кул моддаси мавжуд. Мош - Phaseolus aureus Piper майда донли Осиё ловиясининг кўп тарқалган турларидан биридир. Унинг дони озиқ-овқатга ишлатилади. У юқори калорияли, ширин бўлиб, тез ҳазм бўлади. Дони таркибида ўртача 24,7% оқсил, 50,4% углеводлар ва 1,5% мой бор.

ҒОВАК ҲОСИЛ ҚИЛУВЧИ НЎХАТ ПАШШАСИ - LIRIOMYSA CICERINA ROND.  Нўхатда учрайдиган энг хавфли зараркунанда ҳисобланади. Ғовак ҳосил қилувчи нўхат пашшасининг ташқи кўриши майда танаси (1- 4 мм) бўлиб, қорамтир- қўнғир рангда, қанотлари тиниқ, кулранг ёки сариқ тусда.  Ғовак ҳосил қилувчи нўхат пашшаси сохта пилла ичида ғумбак шаклида тупроқда қишлайди. Эрта кўкламда қулай шароит яратилиши билан пашшалар ташқарига учиб чиқади ва қўшимча озиқлангач тухум қўяди. Урғочи пашша барг эпидермиси остига тухум қўйгичини санчиб биттадан тухумини жойлаштиради. Орадан 3-4 кун ўтгач тухумдан чиққан личинкалар ўсимлик баргининг тўқимаси орасида юриб, баргнинг паренхимаси билан озиқланади ва ғовак ҳосил қилади.

Ғўза тунлами - Heliоthis armigera Hb . Тангақанотлилар ёки капалаклар (Lepidoptera) туркумига мансуб зараркунанда бўлиб, у турли оилаларга кирадиган 120 дан ортиқ турдаги ёввойи ва маданий ўсимликлар билан озиқланади. Шулардан хуш кўриб озиқланадиган ўсимликлари дуккакли экинлар, маккажўхори, помидор, тамаки, ғўза ва бошқалар ҳисобланади. Ғўза тунлами капалаги катта, танасининг узунлиги 12- 20 мм, қанотларини ёзганда 30-40 мм келади. Танаси сарғиш қизил, кўкиш-кулранг бўлади. Олдинги жуфт қанотларининг ўртасида биттадан юмалоқ, юқорисида эса биттадан сезилар – сезилмас қора доғи бор. Орқа қанотларининг ранги олдинги қанотларига нисбатан очроқ, четларида кенг қора ойсимон чизиғи бор.

Ширалар: Нўхатга зарар келтирувчи шираларнинг бир нечта тури мавжуд лекин булар ичида нўхатга жиддий зарар етказувчиси бу нўхат ва акация шираларидир. Нўхат шираси - ( Acyrthosiphon onobrychis Fonse .) бошқа турдаги шираларга нисбатан анча йирик ҳашарот бўлиб у тўда ҳосил қилмасдан ривожланади.Нўхат шираси кўп йиллик, бир йиллик дуккаклиларда кўп учрайди. Бу зараркунанда етук уруғланган тухум ҳолида кўп йиллик дуккакли экинларда айниқса беда поянинг анғизида қишлайди. Нўхат шираси ёзда партеногенетик (эркаксиз тўлик личинка бўлиб) усулда кўпаяди.Кузда эса битта бўғин бериб тухум қўяди. Қанотли ширалар, қанотсиз ширалардан кичикроқ бўлади. Шираларнинг ривожланиши янги тухумдан чиққандан то етук зотгача эрта баҳор ойида ўртача 10 кундан 15 кунгача чўзилади. Бир мавсумда яъни мартдан бошлаб то сентябр ойигача 19-20 та авлод беради.

КАПР ҚЎНҒИЗИ ( TROGODERMA GRANARIUM EV.). Зарари. Бу зараркунандани асосан қурти (личинкаси) хавфлидир. У 60 дан ортиқ турдаги ўсимлик маҳсулотларини зарарлайди. Таърифи. Урғочи қўнғиз тана узунлиги 3.0 мм, эркаклариники 1.6-3.0 мм, эни 0.9-1.7 мм. Танаси чўзинчоқ-овал шаклда. Боши кичкина, елкаси ичига бироз кирган бўлиб пастга қараган. Пешонасида оддий кўзчаси бор. Яхши ривожланган, кемирувчи оғиз аппарати бор. Мўйловлври 9-11 бўғинлик. Тухуми чўзинчоқ овал шакилда, узунлиги 0.7 мм, эни 0.25мм. янги қўйилган тухум сут рангида, ривожлангани баъзида очиқ сарғимтир тусга киради. қурт узунлиги 4 мм, эни 1.6 мм, танаси чўзинчоқ. Боши думалоқ, пастка йўналган. Қорин қисми 8 бўғинлик. Танаси сарғимтир-жигарранг туклар билан қопланган, ғумбаги узунлиги урғочиларида 5.0 мм, эркакларда 3.5 мм. Ҳаёт кечириши. Капр қўнғизини ривожланиши учун харорат ва озиқанинг етарли даражада нисбий намлиги улар учун сезиларли таъсир кўрсатмайди. Тўла ўзгарувчан хашарот. Капр қўнғизи тухумларини тўп холда қўяди. Тухумлик даврида харорат +30 0 С, намлик 70% бўлганида 6 кун давомида, хона хароратида эса 8-12 кун мобайнида ривожланади. Ҳарорат 34,4 0 С бўлганда бир авлод учун 35 кун, +10 0 С бўлганда эса -147 кун зарур бўлади. Англияда капро қўнғизининг бир авлоди ривожланиши учун 50-200 кун зарур бўлган, Японияда эса хона ҳароратида бир йилда бир авлод берган, бунда қурт даври учун 317-351 кун зарур бўлган. Қўнғизнинг имагоси, личинкаси ва дондаги зарари

Тўрт доғлик донхўр – (Callosobruchus maculatus F.). Тарқалиши . Зараркунанда Европада, Осиёда, Африкада, Америкада, Австралияда кенг тарқалган. 1980 йили эса собиқ СССРда қисман тарқалганлиги аниқланган. Зарари . У кўпинча мош ва нўхатга кўпроқ зарар келтиради. Битта донда бир неча қўнғиз қуртини учратиш мумкин. Илиқ иқлимли шароитда у кўпроқ омборхоналарда зарар келтиради. Таърифи . Қўнғизнинг узунлиги 2.4-3.8 мм. Танаси очиқ рангдаги туклар билан қалин қопланган. Мўйловлари аррасимон. Орқа оёқ сонлари йўғон. Қанот устлиги қизғиш жигарранг тусда, ососида ўрта ва юқори қисмида қорамтир доғлари бор (икки биқин қисмида оқ туклар йўқ). Тухуми овал шаклда, бир томони ингичкалашган, оқиш, ярим тиниқ рангда, узунлиги 0,7, эни 0,46 мм. Қурти асосан оқ ёки озроқ сарғимтир рангда, бироз ички томонга эгилган, оёқсиз. Боши кичкина, олдинги кўкрак қисмига қараб чўзилган. Узунлиги 3,5-4,6 мм. Қуртлар биринчи ёшдаги кўпроқ оёқларига эга бўлиши мумкин. Ғумбаги сарғимтир оқ рангда, 3,5-4 мм узунликда. Ҳаёт кечириши. Омборхоналарда ва дала шароитида яшайди. Қўнғизалар пайдо бўлгач урғочи тухум қўябошлайдилар. Омборхоналарда тухумларни ҳар бир уруғнинг устки томонига, дала тухум қўяди. Текис-силлиқ уруғларни устига тухумни ёпиштириб қўяди. Бир урғочи 100-200 тухум қўяолади. Ҳарорат 28,80 С бўлганида тухум эмбрионининг ривожи учун 5-6, 11,6 0 С бўлганида то 22 кунгача муддат керак. Ундан чиққан қуртлар уруғ пўстини кемириб ичкарига кирадилар ва у ерда яшаб, тўрт ёшни ўтайдилар. Ҳароратга қараб бу давр 11 кундан то 2 ойгача давом этиши мумкин. Ғумбакка айланиш олдидан қуртлар донда думалоқ тешик тешиб қўядилар, бу тешиклардан кейинчалик қўнғизлар чиқадилар. Ғумбак ривожи учун 4-25 кун зарурдир. Бир авлод учун 40-178 кун керак бўлади. Зараркунанданинг етук зоти ва дондаги зарари

КЕНГ ХАРТУМЛИ ОМБОР УЗУНБУРУНИ – (CAULOPHILUS LATINASUS SAY.). Зарари. У кўпинча буғдойни, арпани, маккани турли дуккакли ўсимликлар уруғларни қуруғ илдизларни, қуритилган анжирни ва бошқа маҳсулотларни зарарлайди. Тарқалиши. Европада: Белгия, Олмонияда, Финландияда, Африкада, Мадейра ороллари ва Марокашда, Шимолий ва Ўрта Америкада эса – Кубада, Мексикада, Америка Қўшма Штатларида, Тринидад ва Тобагода, Ямакада. У Украина жанубий районлари, Кавказ жумҳуриятлари, ҳамда Марказий Осиё жумҳуриятлари учун хавфлидир. Бу ерларда у омборда ва макка далаларида кўпроқ зарар етказиши мумкин . Таърифи: Қўнғиз узунлиги 2,5-3 мм, қорамтир-қўнғир тусдан то қорагача бўлади. Узунбурун тумшуғи кенг. Мўйловлари 7 бўғинли тўғноғичсимон. 1-қўнғизи, 2-личинкаси, 3-ғумбаги

ХИТОЙ ДОНХЎРИ – (CALLOSOBRUCHUS CHINEISIS L.). Зараркунанда донхўрлар (Bruchidae) оиласига мансубдир. Тарқалиши. У Жанубий Шарқий Осиёда келиб чиқиб Европага (Италия, Греция, Франция, Англия), Осиёга, Африкага, Шимолий ва Ўрта Америкага, Австралияга ва Океанияга тарқалган. МДҲ давлатларида учрамайди. Зарари. Дукакли экинлар уруғи билан кўпроқ тарқалади. Омборхоналарда ва дала шароитида ривожланиб зарар келтиради. У асоссан дукакли экинлар уруғлари билан озиқланади. Хитой нўхатига, нўхатга мошга, фасол, сояга ва бошқаларга айниқса ҳавфлидир. Таърифи. Қўнғиз узунлиги 2,3-3 мм, танаси очиқ рангдаги туклар билан қопланган.. Тана устки қисми қизғиш жигарранг тусда. Икки томондан фақат оқ туклардан иборат доғлари кўриниб туради. Тухуми овал шаклда, бир томони бироз қисқароқ. Узунлиги 0,6 мм гача, эни 04 мм. Янги қўйилган тухум очиқ, тиниқ рангда ялтираб туради. Қурти биринчи ёшида 3 жуфт, икки бўғинлик оёқлари бор, тана учунлиги 4 мм. Ҳаёт кечириши. Урғочилари силлиқ ва катта уруғларни яхши кўради, қуруқ уруғларга т 56-103 тагача тухум қўяди. Баъзан, бир уруғга 30 тагина тухум қўйиши мумкин. Тухум эмбрионининг ривожи учун 3-18 кун зарур бўлади. Ундан чиққан қуртлар донни ичига кириб кетадилар, у ерда озиқланадилар, 4 ёшни ўтадилар, шу ерни ўзида, яъни дон ичида ғумбак учун жой ясайдилар ва ғумбакка айланадилар. Ғумбаклик даври 6 кундан 21 кунгача давом этиши мумкин. Йил давомида АҚШда 6-8, Тайвань оролларида эса то 10 авлод бериши кузатилган. Ҳарорат -10 0 С бўлганида барча даврдаги зараркунанда 6 соат ичида тамоман ўлиши мумкин. Бир уруғда 10 тадан ортиқ қурт қўнғизга айланиш мумкин. Улар уруғ ичини бутунлай еб ташлайдилар. Зарарланган уруғда тешилган бешиклар ўрни яққол кўриниб туради. Хитой донхoўри Имагоси ва дондаги зарари

Дон дуккакли экинларни омбор зараркунандаларига қарши ташкилий хўжалик ва профилактик тадбирлар Н.М.Махмудхўжаевнинг (2016) таъкидлашича омбор зараркунандаларига қарши қуйидаги тадбирлар ўтказилиши лозим: Бинолар ва маҳсулотларнинг ўта намлигини бартараф қилиш мақсадида барча хўжаликлардаги омборларни сув манбаларидан узоқроқ, ҳамда ер ости сувлари паст жойлашган ерларда қуриш керак. Ҳар йилги янги ҳосилни кабул килишдан аввал омборхона, шийпон, хом ашё майдончаларини таъмирлаб, асбоб-ускуна ва идишлар тахт қилиб қўйилиши керак. Омборхона, майдончалар, шийпонлар, идишлар ва уларда сақданаётган маҳсулотлар ҳар ойда уч маротаба зараркунандалар бор- йуқлигини аниқдаш мақсадида текшириб турилиши зарур. Бундан ташқари зараркунандалар ўта олмаслиги учун муҳофаза майдонининг атрофи 2-3 м кенгликда ҳимоя воситалари билан ишлаб чиқилиши лозим. Зараркунандаларнинг тарқалишини олдини олиш максадида, ҳосилни йиғиб-териб олиш ва уни ташишдан олдин идишлар, асбоб- ускуналар ва транспорт воситаларини зарарсиздантирувчи чора- тадбирлар курилиши керак. Янги ҳосилни кабул килишдан олдин омборхона бинолари, уларга туташ майдонлар чиқинди, ахлат, ҳар хил тукилмалар ва чангдан яхшилаб тозаланиб, зарарли хашарот - каналарга қарши кимёвий моддалар билан ишланиши (зарарсизлантирилиши) лозим. Бўш турган омборхона, майдончалар ва уларнинг атрофларини карбофос (0,8 мл/м 2 ), актелпик (0,6 г/м 2 ), фазалон (1,0 г/м 2 ), циперметрин (0.8 г/м 2 ), титан (0.1- 0.2 г/м 2 ) препаратлари билан ишлов берадиган суюкликни дар бир квадрат метрга 0.3-0.5 литр сарфлаб трактор ёки ранецли аппаратлар ёрдамида пуркаб зарарсизлангириш . Квикфос (5.0 г/м 3 ) ёки фатафос (3.0 г/м 3 ), магтоксин (3.0 г/м 3 ) билан дудлаш. 3 суткадан кейингина очилади.

ЭЪТИБОРИНГИЗ У ЧУН РАХМАТ СПАСИБО ЗА ВНИМАНИЕ

O'xshashlar

Ғўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари

Сабзи ва пиёз касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

Дон сифатини аниқлашнинг физикавий усуллари

Ғўза қатор ораларини ишлаш ва бегона ўтларга қарши кураш, суғориш

Дон намуналарини тайёрлаш ва таҳлил қилиш