Xayol haqida tushuncha - Psixologiya - Slaydlar

Xayol haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1744 KB

Ko'chirib olish

Xayol haqida Xayol haqida tushunchatushuncha

R E J A:R E J A: ► 1. Hayol haqida tushuncha.1. Hayol haqida tushuncha. ► 2. Hayolning ijtimoiy tabiati, fiziologik 2. Hayolning ijtimoiy tabiati, fiziologik mexanizmlari.mexanizmlari. ► 3. Hayol jarayonlari va turlari.3. Hayol jarayonlari va turlari. ► 4. Bolalarda hayolni rivojlantirilishi.4. Bolalarda hayolni rivojlantirilishi. ► 5. 5. Tafakkurning mantiqiy formasi va Tafakkurning mantiqiy formasi va hayol.hayol.

► Insonlar borliqni anglab, Insonlar borliqni anglab, unda yuz berayotgan unda yuz berayotgan narsalarni qabul qilib, narsalarni qabul qilib, qolibgina qolmay o`ni qolibgina qolmay o`ni o`zgartirishga ham o`zgartirishga ham harakat qiladi. Borliqni harakat qiladi. Borliqni amaliyotda o`zgartira amaliyotda o`zgartira olishni bilish bilan birga olishni bilish bilan birga hayolni ham o`zgartira hayolni ham o`zgartira bilish lozim. bilish lozim. Hayol haqida tushuncha.Hayol haqida tushuncha.

► Hayol yoki fantaziya, tafakkur kabi, Hayol yoki fantaziya, tafakkur kabi, yuksak bilish jarayonlari qatoriga kirib, yuksak bilish jarayonlari qatoriga kirib, kishining o`ziga xos insoniy xarakterga kishining o`ziga xos insoniy xarakterga ega bo`lgan faoliyatlarida namayon ega bo`lgan faoliyatlarida namayon bo`ladi. Mehnatning tayer natijasini bo`ladi. Mehnatning tayer natijasini hayolga keltirmay turib, ishga kirishib hayolga keltirmay turib, ishga kirishib bo`lmaydi. Istalgan mehnat jarayoni bo`lmaydi. Istalgan mehnat jarayoni hayolni uz ichiga qamrab oladi. hayolni uz ichiga qamrab oladi.

► Hayol inson ijodiy faoliyatining Hayol inson ijodiy faoliyatining zarur elementi bo`lib, zarur elementi bo`lib, mehnatning oxirigi va oraliq mehnatning oxirigi va oraliq mahsulotlarida o`z ifodasini mahsulotlarida o`z ifodasini topadi, shuningdek problemali topadi, shuningdek problemali vaziyat noaniqlik ko`rsatgan vaziyat noaniqlik ko`rsatgan hollarda xulq atvor hollarda xulq atvor programmasini tuzishni programmasini tuzishni ta’minlaydi. Hayolning psixik ta’minlaydi. Hayolning psixik jarayon sifatidagi birinchi va jarayon sifatidagi birinchi va muhim vazifasi shundan iboratki, muhim vazifasi shundan iboratki, u mehnatni boshlamasdan oldin u mehnatni boshlamasdan oldin uni natijasini tasavvur qilish uni natijasini tasavvur qilish imkoniyatini beradi. imkoniyatini beradi.

► Demak, biz ilgari idrok qilmagan predmet va Demak, biz ilgari idrok qilmagan predmet va hodisalarni yaratishdan iborat bo`lgan psixik hodisalarni yaratishdan iborat bo`lgan psixik jarayon hayol deb ataladi.jarayon hayol deb ataladi. ► Hayolni ko`pincha fantaziya deb ataydilar, Hayolni ko`pincha fantaziya deb ataydilar, xolbuki, ba’zan “fantaziya” degan so`z bilan xolbuki, ba’zan “fantaziya” degan so`z bilan haqiqiy hayotda kam aloqador bo`lgan haqiqiy hayotda kam aloqador bo`lgan tushunchadir. Hayolning boyligi idrok qilish tushunchadir. Hayolning boyligi idrok qilish ko`nikmasiga, predmetlar va hodisalarning ko`nikmasiga, predmetlar va hodisalarning obrazlarini kuzatishi va xotirada saqlab obrazlarini kuzatishi va xotirada saqlab qolishga bog`liq bo`lib, ular keyinchalik qayta qolishga bog`liq bo`lib, ular keyinchalik qayta ishlab chiqiladi. ishlab chiqiladi.

► Tafakkur fantaziya Tafakkur fantaziya natijalariga tuzatish natijalariga tuzatish kiritadi. Uni tanqidiy kiritadi. Uni tanqidiy baholaydi. His baholaydi. His tuyg`ular ham tuyg`ular ham hayolga ta’sir hayolga ta’sir ko`rsatadi, ular ko`p ko`rsatadi, ular ko`p jihatdan hayolga jihatdan hayolga bog`liq bo`ladi. bog`liq bo`ladi. Nihoyat, kishining Nihoyat, kishining hayoli bilan yaratilgan hayoli bilan yaratilgan ijodiy niyatlarini ijodiy niyatlarini amalga oshirish amalga oshirish uchun iroda zarur uchun iroda zarur bo`ladi.bo`ladi.

► Fantaziya timsollarining tarkib Fantaziya timsollarining tarkib topishi va ularning faoliyat topishi va ularning faoliyat jarayonlariga qo`shishga miya jarayonlariga qo`shishga miya yarim sharlari po`stlog`i bilan yarim sharlari po`stlog`i bilan birga qatnashuvchi miyaning ana birga qatnashuvchi miyaning ana shunday chuqur qismlari shunday chuqur qismlari gipotalam-limbik (uning qadimsgi gipotalam-limbik (uning qadimsgi po`stloq va po`stoq osti qismlari po`stloq va po`stoq osti qismlari bilan bog`lanishi miya yarim bilan bog`lanishi miya yarim sharlarga chiqaverishda oldingi sharlarga chiqaverishda oldingi qismi atrofida «limb» yoki chegara qismi atrofida «limb» yoki chegara hosil bo`ladi) sistemadir. hosil bo`ladi) sistemadir. Eksprimentlardan shu narsa Eksprimentlardan shu narsa aniqlagandiki, gipotalam - limbik aniqlagandiki, gipotalam - limbik sistema zararlanganda, kishi sistema zararlanganda, kishi psixikasida o`ziga xos buzilishi psixikasida o`ziga xos buzilishi sodir bo`ladi: odamning xatti-sodir bo`ladi: odamning xatti- harakatlari guyo ma’lum harakatlari guyo ma’lum programma bilan boshqarilayotgan programma bilan boshqarilayotgan va bir biri bilan bog`lanmagan va bir biri bilan bog`lanmagan alohida-alohida shu bilan birga o`z-alohida-alohida shu bilan birga o`z- o`ziga etarli darajada murakkab va o`ziga etarli darajada murakkab va bir butun harakatlardan iboratdek bir butun harakatlardan iboratdek tasavvur tug`iladi. tasavvur tug`iladi.

HAYOLNING TURLARIHAYOLNING TURLARI ► TushlarTushlar – uyquda yuzaga keladigan ixtiyorsiz – uyquda yuzaga keladigan ixtiyorsiz obrazlar bo`lib, ular tez unitilishi yoki uzoq obrazlar bo`lib, ular tez unitilishi yoki uzoq muddatga saqlanishi mumkin. muddatga saqlanishi mumkin. ► Orzu – Orzu – inson ongidagi real va noreal tasavvurlar inson ongidagi real va noreal tasavvurlar bilan bog`liqdir.bilan bog`liqdir. ► Aktiv hayol – Aktiv hayol – insonning hayotiy rejalarini, insonning hayotiy rejalarini, xohish – istaklarini amalga oshirishda o`z aksini xohish – istaklarini amalga oshirishda o`z aksini topadi. Masalan: yangi avtomabil yaratish, topadi. Masalan: yangi avtomabil yaratish, GESS qurilishi rejasini tuzish shularga misoldir. GESS qurilishi rejasini tuzish shularga misoldir. Reproduktiv hayolda aniq real vazifani amalga Reproduktiv hayolda aniq real vazifani amalga oshirish maqsad qilib qo`yiladi. Unda fantaziya oshirish maqsad qilib qo`yiladi. Unda fantaziya elementlari mavjud bo`ladi. elementlari mavjud bo`ladi. ► ProduktivProduktiv (ijodiy) hayol - bizning tajribamizda (ijodiy) hayol - bizning tajribamizda mavjud bo`lmagan obraz va ob’ektlarni mavjud bo`lmagan obraz va ob’ektlarni yaratish bilan bog`liq bo`lgan hayol turidir. yaratish bilan bog`liq bo`lgan hayol turidir. Masalan: Ixtirochi, yozuvchi yangi narsa Masalan: Ixtirochi, yozuvchi yangi narsa yaratadi.yaratadi. ► Ijodiy hayol - Ijodiy hayol - san’atning barcha turlarida san’atning barcha turlarida ifodalanadi va aks etadi.ifodalanadi va aks etadi. ► Tasavvur hayoli Tasavvur hayoli deb hozir yoki o`tmishda aslida deb hozir yoki o`tmishda aslida bo`lgan bo`lsada, lekin bizning tajribamizda bo`lgan bo`lsada, lekin bizning tajribamizda hali uchramagan va biz idrok qilmagan narsa hali uchramagan va biz idrok qilmagan narsa va hodisalar to`g`risida tasavvur va obrazlar va hodisalar to`g`risida tasavvur va obrazlar yaratishdan iborat bo`lgan hayol turiga aytiladi.yaratishdan iborat bo`lgan hayol turiga aytiladi.

► Hayol jarayoni natijasida Hayol jarayoni natijasida hayol obrazlari yuzaga hayol obrazlari yuzaga keladi. keladi. Ular ertak, ilmiy Ular ertak, ilmiy fantastik, mistik bo`lishi fantastik, mistik bo`lishi mumkin. Badiiy obraz mumkin. Badiiy obraz yaratilish jarayoni ma’lum yaratilish jarayoni ma’lum texnologiyaga ega bo`lib, texnologiyaga ega bo`lib, avval obrazga asos avval obrazga asos solinadi keyin u ustida solinadi keyin u ustida analitik ish olib boriladi, analitik ish olib boriladi, so`ng g`oya amalga so`ng g`oya amalga oshiriladi.oshiriladi.

Xayol yoki fantaziyaXayol yoki fantaziya , tafakkur kabi yuksak bilish jarayonlariga kiradi va faqat odamlarga xos bo’lgan faoliyatlarda yuzaga chiqadi. Mehnatning tayyor natijasini xayolga keltirmay turib, ishga kirishib bo’lmaydi. Fantaziya yordamida kutilayotgan natijani tasavvur qilish - inson mehnatining hayvonlar instinktiv harakatlaridan tubdan farqidir . XAYOL inson ijodiy faoliyatining zarur elementi bo’lib, mehnatning oxirgi va oraliq mahsulotlarida o’z ifodasini topadi. Xayol mehnat natijalarini narsalarda gavdalantirishga undaydi va shuning bilan birga muammoli vaziyat aniq bo’lmagan hollarda ish-harakat programmasini tuzishni ta’minlaydi.

Xayol tafakkur singari, muammoli vaziyatda, ya’ni masalani yechishning yangi usullarini qidirib topishda yuzaga keladi. ehtiyojlarni qondirishning real jarayonidan oldin ehtiyojlarni qondirishning soxta, xayoliy jarayoni sodir bo’ladi . Muammoli vaziyatda masalani hal qilish uchun biz tushunchalarga (bilimlarga) va obrazlarga suyanamiz. Ko’pincha bu ikkala vosita ham birgalikda qo’llaniladi. Ammo ulardan qaysi birining ustunligi muammoli vaziyatning xarakteriga bog’liq. Agar muammoli vaziyat ko’p jihatdan o’zining noaniqligi bilan ajralib tursa, dastlabki ma’lumotlarni aniq analiz qilish juda qiyin bo’lsa xayol mexanizmlari ishga tushadi.

Xayol o’zining faolligi va aktivligi bilan xarakterlanadi. Shu bilan birga xayol kishini faollikka undovchi kuch, turtki sifatida ham ishlaydi. Lekin ayrim hollarda xayol faoliyatning o’rnida, ya’ni soxta faoliyat sifatida harakat qilishi mumkin. Odam og’ir ahvolga tushganda, biror masalani yecha olmaganda, o’z xatolaridan qochishga harakat qilgan kabi hollarda u foydasiz orzularga, real hayotdan uzoq fantastika olamiga kirib ketishi mumkin. Bunday hollarda kishi amalga oshirib bo’lmaydigan ish- harakat rejalarini tuzadi. Xayolning bunday turi PASSIV XAYOL deb ataladi. PASSIV XAYOL IXTIYORSI Z IXTIYORIY

Ixtiyoriy ravishda yuzaga keltirilgan, lekin hayot bilan, real hayotdagi faollikka olib kelmaydigan passiv xayol turi SHIRIN XAYOL deb ataladi. Qandaydir quvonchli, yoqimli narsalar haqida shirin xayollarga berilish hammaga xos. Passiv xayol ixtiyorsiz ravishda ham yuzaga kelishi mumkin. Xayolning bu turi asosan ong faoliyatining, ikkinchi signallar tizimining susayishida, odamning vaqtinchalik harakatsizlik holatida, uyqisirash holatida, affekt holatida, uyqida (tush ko’rish), ongning kasallikka uchrab buzilishida (gallyutsinatsiyada) va shu kabilarda sodir bo’ladi. Passiv xayolning aksi bo’lgan AKTIV XAYOL ijodiy va qayta tiklovchi xayol turlariga bo’linadi. Ma’lum bir asosga, yozuvlarga, chizmalarga asoslanib ularga muvofiq keladigan obrazlar tizimini yaratuvchi xayol QAYTA TIKLOVCHI XAYOL deyiladi. IJODIY XAYOL qayta tiklovchi xayoldan farq qilgan holda, orginal va qimmatli moddiy mahsulotlarda amalga oshiriladigan yangi obrazlarni yaratish.

Xayol (fantaziya) obrazlari qanday yaratiladi? Xayol jarayonlari ham idrok, xotira, tafakkur kabi analitik va sintetik xarakterga ega. Analiz idrok va xotiradek ob’ektning ayrim umumiy belgilarini ajratish va saqlash hamda muhim bo’lmagan belgilardan chetlashish imkoniyatini beradi. Analiz va sintez xayol jarayonida boshqacha o’ringa va yo’nalishga ega. Chunki xayol jarayonida yangi, avval bo’lmagan obrazlar, tasavvurlar yaratiladi. AGGLYUTINASIYA. Agglyutinatsiya - kundalik hayotimizda birlashtirib bo’lmaydigan turli sifatlar, xususiyatlar va qismlarni "yopishtirib" birlashtirishdan iborat xayol jarayoni. Agglyutinatsiya yo’li bilan ko’proq ertak obrazlari yaratiladi (suv parisi, tovuq oyog’ida turgan uy, pegas, kentavr va shu kabilar). Agglyutinatsiyadan texnik ijodda ham foydalaniladi (tank amfibiya, gidrosamolyot). GIPERBOLIZASIYa. Giperbolizatsiya narsalarni kattalashtirish, kichraytirish, ularning ma’lum qismlarining sonini ko’paytirish, ularning o’rnini almashtirish orqali yangi obrazlar yaratish.

URG’U BERISh Fantaziya obrazlarini yaratishning yana bir yo’li narsalarning qandaydir sifatlarini, belgilariga urg’u berish, ularga diqqatni turli yo’llar bilan jalb qilishdir. Bu usullar ayniqsa satirik jurnallarda ko’p qo’llaniladi. Bu usul bilan o’rtoqlik hazillari va turli karikaturalar yaratiladi.

SXEMATIZASIYa (sxemalashtirish) - biror mavjud narsadan andoza olib, shu andoza asosida obrazlar yaratish. Masalan rassomlar turli o’simliklarning obrazi asosida naqshlar yaratadilar. Yangi xayol obrazlarini yaratishning yana bir usuli, TIPIKLASHTIRISH. Tipiklashtirishdan badiiy adabiyotda keng qo’llaniladi. Bu usul yordamida biror hodisaga, kishilar toifalariga, davrga xos yoki ularda ko’p takrorlanuvchi belgilar ma’lum obrazlarda gavdalantiriladi.

ETIBORINGIZ ETIBORINGIZ UCHUN RAHMATUCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Xayol

Emotsiya haqida tushuncha

Xayol, fantaziya

Temperament haqida

Tafakkur psixologiyasi