Шахснинг ички регуляцияси - мотивация, эмоция ва ирода - Psixologiya - Slaydlar

Шахснинг ички регуляцияси - мотивация, эмоция ва ирода

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

371 KB

Ko'chirib olish

Шахснинг ички регуляцияси: мотивация, эмоция ва ирода

Мотивация нинг психологик назариялари

Антик ва ўрта асрларда • Рационал • иррационал

Мотивациянинг рационал назарияси • Аристотель ва бошқа грек файласуфлари фаолиятига боғлиқдир. Инсон ҳар бир ҳаракатни ақлга таяниб амалга оширади. Инсон ўз ақли туфайли ирода ва эркинликка эга, мақсад қўяди ва уни амалга оширади.

Мотивациянинг иррационал назарияси • Кўпроқ жониворлар хулқ-атворига хослиги қайд этилиб, эркин эмас, ақлсиз, яширин ва англашилмаган кучлар бошқаради, Улар эса органик эҳтиёжлар билан боғлиқ.

Қарор қабул қилиш ва автоматлар назарияси • Мотивациянинг биринчи илмий назарияси 17-18 асрда яратилган бўлиб, у қарор қабул қилиш ва автомат назарияси деб номланади. • Қарор қабул қилиш назарияси инсоннинг рационал хулқ-атвори асосида тушунтирилади. Автомат назарияси ҳайвонларнинг иррационал хулқ-атвори асосида тушунтирлади. Биринчи назария, хулқ-атворни математик билимлардан фойдаланиб тушунтирилади. У инсоннинг иқтисоддаги танлаш муаммосини кўриб чиқди. Автомат назариясини вужудга келиши ва ривожланиши механиканинг ютуқлари билан боғлиқдир. Унинг марказини рефлекслар назарияси белгилайди. Рефлекс тирик организмнинг ташқи таъсирларга туғма механик жавобидир.

Мотивациянинг табиий илмий назарияси • 19-асрнинг иккинчи ярмида шакллантирилган бўлиб, унда инсон хулқ- атворини инстиктлар асосида кўриб чиқишни тавсия этган. Ч.Дарвин бунинг асосий вакили ҳисобланиб, унинг ғоясича инсон ва ҳайвон эҳтиёжлари ва хулқ- атворида ўхшаш жиҳатлар борлиги қайд этилиб, энг асосийси эса инстиктлар ва эмоционал-экспрессив ифодалар ҳисобланади.

• Термины "потребность", "инстинкт", "рефлекс" и другие прочно заняли своё место в научном аппарате. Стали выделять не только биологические, но и социальные потребности. Некоторые учёные при этом рассматривали социальные потребности как преломление биологических.

Биологик назарияси • Асосий вакиллари: З.Фрейд ва Макдугалл • Фрейд ўз назарияси битта инстиктни ҳаёт (инстикти-либидо), сўнгра ўлим инстинктини киритди. • Макдугалл эса ўнта инстиктлар предложил набор из десяти инстинктов: - инстинкт изобретательства, - инстинкт строительства, - инстинкт любопытства, - инстинкт бегства, - инстинкт стадности, - инстинкт драчливости, - репродуктивный (родительский) инстинкт, - инстинкт отвращения, - инстинкт самоунижения, - инстинкт самоутверждения.

Мотивация назариялари • Мазмуний назария (Маслоу, Герцберг, МакКлелланд ва бошқ.); • Процессуал назария (Врум ва бош қ алар); • Инсоннинг меҳнатга муносабатида асосланади назария (Макгрегор, Оучи).

А. Маслоу • Физиологик эҳтиёжлар (1-даражали ); • Хавфсизликка эҳтиёж (2-даражали); • Социал эҳтиёжлар (3-даражали); • Ҳурматга ва ўзини ўзи эътироф эттиришга эҳтиёж (4-даражали); • Ўзини ўзи ифодалашга эҳтиёж (5- даражали).

А.Маслоу назарияси асосида ётувчи асосий ғоя: • Эҳтиёжлар бирламчи ва иккиламчи бўлиб, улар аҳамиятига кўра беш даражага эга; • Эҳтиёжлар иерархиясининг энг қуйи қондирилганлиги инсон хулқ-атворини белгилайди; • Эҳтиёж қондирилгандан сўнгра унинг мотивлаштирувчи таъсири йўқолади.

Даражасига кўра эҳтиёжларнинг қондирилиш даражаси • - 1-даража- 85%; • - 2-даража - 70%; • - 3-даража - 50%; • - 4-даража - 40% • -5-даража - 10%.

Маслоу нинг назариясини Д. МакКлелланд ривожлантирди

Ф. Герцберг назарияси • Эҳтиёжлар гигиеник (маош ўлчами, меҳнат шароити, шахслараро муносабат , назорат характери) ва мотивлаштирувчи омиллар(муваффақиятни сезиши, хизмат бўйича кўтарилиши, эътироф этилиши, масъулилиятлилик, ўсиш имкониятлари); • Гигиеник омилларнинг мавжудлиги ишдан қониқиш имкониятини ривожланишини бермайди; • Эришиш мотивацияси учун мотивлаштириш омиллар таъсирини таъминлаш зарур; • Қўл остидагиларда самарали мотивацияси учун раҳбар ишнинг моҳиятига кириб бориши зарур.

В.Врумнинг процессуал назарияси

Х ва У назарияси • Кишини ишга уйғотиш керак, уни мажбурлаш керак эмас. • 1981 йилда У. Оучи агар инсон Х ёки Y типга мансуб бўлмаса, у ҳолда Z типга мансуб. Z типга мансублик, яъни инсон мураккаб вазиятларга боғлиқ тарзда ўзини Х ёки Y тарзда тутади, уларга мос мотивация усулларини танлайди.

Х тип • Табиатан ялқов, ишлашни хоҳламайди; • Масъулиятни ўз зиммасига олмайди, асаби кучини зўрлашдан ўзини олиб қочади; • Агар унга туртки бермаса, ташаббусга эга эмас. Шу сабабли унинг меҳнатга мажбурлаш ёки рағбатлантириш йўли билан мажбурлаш керак.

Y тип • Ишда табиий эҳтиёжга эга; • Масъулиятга интилади; • Ижодкор инсон . • Шу сабабли унинг меҳнатга мажбурлаш эмас, балки уйғотиш керак

Хоторн экспериментлари • Меҳнат мотивациялари билан боғлиқ тадқиқотлар • Хоуторн экспериментлари предмети меҳнат шароитининг фаолият самарадорлигига таъсири масаласи ташкил этган бўлиб, унинг натижасида хулосалар меҳнат унумдорлигини белгиловчи омилларнинг ўрни аниқланди. • Хоуторн экспериментларида меҳнат унумдорлигини ходимларнинг субъектив идроки белгилайди деган хулосаган келинди.

К.Левин б ўйича мотивация низо типлари № МОТИВАЦИЯ НИЗО ТИПЛАРИ ҲАЛ ЭТИШ ЙЎЛИ 1 МОТИВАЦИЯ НИЗОЛАРИНИНГ БИРИНЧИ ТИПИ: “ ЁҚИМЛИ- ЁҚИМЛИ” МУРОСА ҚИЛИШ2 МОТИВАЦИЯ НИЗОЛАРИНИНГ ИККИНЧИ ТИПИ: “ ЁҚИМСИЗ- ЁҚИМСИЗ” 3 МОТИВАЦИЯ НИЗОЛАРИНИНГ УЧИНЧИ ТИПИ: “ ЁҚИМЛИ- ЁҚИМСИЗ”

Эмоция

Эмоция тўғрисидаги ёндашувлар • Замонавий эмоция назариялари У.Джемс томонидан илгари сурилган 1884 йилдаги “Эмоция нима” мақоласи билан бошланди. • Инсон хафа бўладиб чунки йиғлайди, хурсанд бўлади, чунки кулади. • Джемс-Ланге назариясига кўра: органик ўзгаришлар эмоция пайдо бўлишининг асосий шартлари деб ҳисоблайди.

В.Вундтнинг эмоциянинг уч ўлчамли назарияси • Қўзғалиш с f Кескинликни • юмшаши • Қониқиш Қониқмаслик • a b • Зўриқиш e d Тинчланиш

Джемс-Ланге назарияси: ЭМОЦИОГЕН СТИМУЛЛАРНИНГ ИДРОК ЭТИШ ОРГАНИЗМДАГИ АСАБ-МУСКУЛ РЕАКЦИЯЛАР ОРГАНЛАРДАН ТУШАЁТГАН ИМПУЛЬСЛАРНИНГ МНС ҚАЙТА ИШЛАНАДИ СУБЪЕКТИВ КЕЧИНМА СТИМУЛИНИНГ ЭМОЦИЯ КЎРИНИШИДА ПАЙДО БЎЛИШИ

ЭМОЦИОНАЛ ҚЎ З Ғ АЛИШЛАР КУЧИ (Д.О.ХЕББ) КУЧСИЗ Ў РТАЧА КУЧЛИУйқу ҳ олатиЭмоционал қ ў з ғ алишлар ва фаол.бош. Эмоционал фаолликнинг ортиши ва фаолият муваффақиятлари. ортиши Юқори эмоционал фаоллик ва фаолиятнинг дезорганизациялашуви . Эмоционал стресс ҳолати ва фаолиятнинг тўлиқ деорганизациялашуви ЭМОЦИОНАЛ ҚЎЗҒАЛИШ КУЧИ

Эмоциянинг ахборот назарияси • Э= f (П, (Ин-ИС), …) • Э-эмоция, унинг кучи ва сифати. • П-фаолият з ҳ ти ё жлар ў лчами • (Ин-Ис)-(имконият) ту ғ ма ва онтогенитик тажрибалар асосида э ҳ тиёжларни қондириш э ҳ тимолини ба ҳ олаш • Ин-э ҳ тиёжларни қондириш учун за р ур башорат қилинган воситалар ҳ ақидаги ахборот • Ис-айни дамда субъектнинг мавжуд воситалар ҳ ақидаги э ҳ тимоли

Эмоциянинг ахборот назарияси • Агар э ҳ тиёжнинг қондириш э ҳ тимоли Ин > Ис б ў лганда , салбий эмоцияни келтириб чиқаради . • Э ҳ тиёжнинг қондирилиш э ҳ тимоли олдин башорат қилинганга қиёслаганда орт са (Ин < Ис) ижобий эмоцияни вужудга ке л тиради .

Когнитив диссонанс (Фистенгер АЛИШЕРНИНГ ОТАСИ МАШИНААлишер

Стресс кутилмаган ва кескин вазиятлар билан • СТРЕСС ОҚИБАТИДА: • -ОЗҚОЗОНДА ЗЎРИҚИШ ПАЙДО БЎЛАДИ; • -ОҒИЗ ҚУРИЙДИ; • -ЮРАК УРИШИ ТЕЗЛАШАДИ. • -НАФАС ОЛИШ ЎЗГАРАДИ; • -ТЕР АЖРАБ ЧИҚИШИ ОРТТАДИ; • -ЮЗ ҚИЗАРАДИ; • -КЎЗ ҚОРОЧИҒИ КЕНГАЯДИ; • -МУСКУЛЛАР ТАРАНГЛАШАДИ; • -ФИЗИОЛОГИК ЖАРАЁНЛАР ФАОЛЛАШАДИ ВА АРТЕРИАЛ БОСИМ ВА ЮРАК ҚИСҚАРИШ ЧАСТОТАСИ ОРТТАДИ, МУСКУЛЛАРДА ҚОН АЙЛАНИШИ ТЕЗЛАШАДИ, ҚОН ТАРКИБИДА АДРЕНАЛИН МИҚДОРИ КЎПАЯДИ

Фрустрация • Фрустрацияни (лат сўздан олинган бўлиб, алдаш, панд бериш, кўнгил қолиши деган маънони англатади ).Шахсни мақсадарга эришиши жараёнида тўсиқларга дуч келиши ва ўз эҳтиёжларини амалга ошира олмаслиги • -физик • -биологик (кексариш, касаллик); • -психологик (қўрқув, зеҳннинг пас т лиги); • -ижтимоий (норма ва қоидалар).

Фрустрация оқибатида инсонда пайдо бўладиган реакция типлари бир неча сабабларга кўра ажратилади: РЕАКЦИЯ ТИПИГА КЎРА ШАХСНИНГ ФРУСТРАЦИЯ ҲОЛАТИ ВУЖУДГА КЕЛИШ САБАБЛАРИ ТАШҚИ МУҲИТГА БОҒЛАНАДИ ЭКСТРАПУНИТИВ Р ЕАКЦИЯ ТИПИГА КЎРА ШАХСНИНГ ФРУСТРАЦИЯНИ ВУЖУДГА КЕЛИШ САБАБЛАРИ НИЗОГА КЕЛМАСЛИК ИМПУНИТИВ Р ЕАКЦИЯ ТИПИГА КЎРА ШАХСНИНГ ФРУСТРАЦИЯНИ ВУЖУДГА КЕЛИШ САБАБЛАРИ СУБЪЕКТНИНГ ЎЗИГА БОҒЛ ИҚ ДЕБ ҲИСОБЛАНАДМ ИНТРАПУНИТИВ

Ижобий эмоцияларнинг фойдали томонлари (Барбара Л.Фредриксон) • Ҳаёт учун ижобий натижалар тақдим этади. • Фаолият ва фикрлаш жараёни самарадорлигига таъсир кўрсатади. • Шахсий ресурларни ҳосил қилади. • Саломатликни яхшилайди .

Салбий эмоцияларнинг фойдали томонлари (Джеральд Л.Клор) • Салбий эмоциялар (қўрқув ва безовталик) мотивация сифатида хизмат қилади. • Салбий эмоциялар ахборот билан таъминлайди. • Салбий эмоциялар ўрганишга ёрдам беради.

Умумий эмоционал йўналганлик (Б.И.Додонов) • Альтруистик • Коммуникатив • Праксик • Гностик • Романтик • Пугник ( lat. pugno- кураш) • Эстетик • Глорик ( lat.glori- шон-шараф ) • Акзитив (фр. а cquisition- ўзлаштириш). • Гедоник (грек сўз бўлиб, ҳузур олиш)

 Альтруистик - бошқалар учун фойдали меҳнат қилиш билан бирга бошқаларга ҳамдард, уларга мулойимлик, эриб кетиш эмоцияли тип..  Коммуникатив-инсонлар билан муносабат орқали, улар билан ўз фикр ва мулоҳазаларини баҳам кўрадиган, симпатияга мойил бўлган тип.  Праксик-амалий фаолиятга,мақсадга интилувчан, ижтимоий фойдали меҳнат билан шуғулланувчи тип.  Гностик-мураккаб билиш жараёнларини ҳал этиш учун уларга эмоциоген вазиятлар жалб этувчи саналади.  Романтик-экзотик, жумбоқли, ноодатий, сирли ҳолатларга интилувчан йўналишга қаратилган.  Пугник (lat. pugno-кураш)-экстремал вазиятларга қизиқувчан, таваккал қилишга мойил, курашувчан ва ғалабага интилувчан тип.  Эстетик -гўзалликдан ҳузур олишга асосланган эмоционал йўналишга мансублик типи  Глорик (lat.gloria-шон-шараф)-шон-шуҳратга интилувчан, завқ-шавқ олишни ёқтирадиган тип.  Акзитив (фр. аcquisition-ўзлаштириш)- бирор нарса ёки буюмларни йиғишдан ҳузур олишга асосланган эмоционал йўналишга мансублик типи.  Гедоник (грек сўз бўлиб, ҳузур олиш)-уларнинг эмоцияси ва туйғуларининг биринчиси органик туйғулардан ҳузур олишдан иборат.

ИРОДА • Ирода- инсоннинг ўз фаолияти ва психик жараёнларини ўзи бошқаришда намоён бўладиган қобилияти

• 3.1.Ироданинг мотивацион ёндашуви • 3.2.Ироданинг “Эркин танлов” ёндашуви • Ушбу назарияга кўра ирода мақсадларни ва ҳаракатларни сараловчилик характерига эга деб ҳисоблайди. • 3.3.Ироданинг регулиятив ёндашуви • Ушбу ёндашувга кўра: Ирода психик жараёнлар ва харакатларни ижро этувчанлик характерига эга.

O'xshashlar

Шахснинг ривожланиши, тарбияси ва ижтимоийлашуви

Эмоциялар, ирода, ихтиёрий фаолият. Меъёр ва патология чегаралари

Шахснинг ҳиссий-иродавий жабҳалари

Шахс ва фаолиятнинг эмоционал-иродавий таърифланиши

Go’daklik va ilk bolalik davri psixologiyasi