Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muommolari, tadqiqot metodlari - Psixologiya - Slaydlar

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muommolari, tadqiqot metodlari

Yuklangan vaqt:

05.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.287109375 KB

Ko'chirib olish

YOSH PSIXOLOGIYASINING PREDMETI, YAZIFALARI, MUOMMOLARI, TADQIQOT METODLARI Reja: 1. Yosh psixologiyasi fanining predmeti. 2. Yosh psixologiyasi fanining nazariy va amaliy vazifalari. 3. Psixik rivojlanish determinatsiyasi muammosi. 4. Yosh psixologiyasining asosiy tushunchalari

• Yosh psixologiyasining o‘rganish obyekti — ontogenezda normal, sog‘lom insonning o‘zgarishi va rivojlanishidir .

• Yosh psixologiyasining predmeti — rivojlanishning yosh davrlari, bir yosh davridan keyingisiga o‘tishning sabablari, mexanizmlari, ontogenezda psixik rivojlanish, yo‘nalishlari, tempi, tendensiyalari va umumiy qonuniyatlaridir .

• Yosh psixologiyasining bir qator muammolarini ajratib ko‘rsatish mumkin. • 1. Inson psixik xususiyatlari va xulq-atvori rivojlanishining organizm va muhitga bog‘liqligi muammosi. • 2. Insonning rivojlanishiga stixiyali ta’lim va tashkil etilgan ta’limning ta’siri muammosi. • 3. Layoqat va qobiliyatlarning o‘zaro munosabati muammosi.

• Bir tomondan psixik rivojlanish organizmga, ya’ni inson organizmining anatomik-fiziologik tuzilishiga bog‘liq. • Nasliy yo‘l bilan yoki jiddiy kasallik oqibatida yuzaga keluvchi organizm anatomik-fiziologik holatidagi buzilishlar psixik taraqqiyotga ta’sir etishi va rivojlanishdan orqada qolishga olib kelishi mumkin. Bolaning miyasi yetilib bo‘lmaguncha unda verbal nutqni va u bilan bogiiq bo‘lgan qobiliyatlarni shakllantirish mumkin emas. Ikkinchi tomondan, organizmning psixik rivojlanishi muhitga ham bog‘liq. Chunki psixik taraqqiyotga ta’lim-tarbiyaning ta’siri juda beqiyos. Biroq, psixik taraqqiyotning u yoki bu bosqichida bu omillardan qaysi biri ko‘proq ta’sir etishini aniq aytish qiyin.

• Stixiyali ta’lim-tarbiya maxsus ta’limiy maqsadlarsiz, hech qanday dasturlarsiz, insonning jamiyatda boshqa kishilar bilan munosabatlari natijasida amalga oshadigan ta’lim-tarbiya. Tashkil etilgan ta’lim-tarbiya esa maqsadga qaratilgan holda maxsus ta’limiy tizimda olib boriladigan ta’lim-tarbiyadir .

• Psixika va xulq-atvorda yuzaga keladigan bu turdagi yoshga xos o‘zgarishlar evolutsion o‘zgarishlar deb ataladi. Evolutsion o‘zgarishlarda miqdoriy va sifatiy qayta qurishlar nisbatan sekinlik bilan amalga oshadi.

• Nisbatan qisqa vaqt oralig‘ida jadal yuz beradigan chuqur o'zgarishlarni revolutsion o‘zgarishlar deb atash mumkin. Revolutsion o'zgarishlar odatda bir yosh davrining tugallanishi, ikkinchi yosh davrining boshlanishi arafasida ro‘y berib, yosh taraqqiyotining inqirozlari bilan bog‘liq bo‘ladi. Yosh taraqqiyotidagi inqirozlar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan psixika va xulq- atvorda ro‘y beradigan revolutsion qayta (qurishlar) tuzilishlar yoshni davrlarga ajratishning asoslaridan biri sifatida qaralishi mumkin .

• Rivojlanish belgilaridan biri bo‘lgan yana bir turdagi o‘zgarishlar aniq bir ijtimoiy vaziyatning ta’siri bilan bog‘liq bo‘lib, ularni situatsion (ya’ni vaziyat bilan bog‘liq bolgan) o‘zgarishlar deb atash mumkin. Bunday o‘zgarishlar inson xulq- atvori va psixikasida tashkil etilgan yoki maxsus tashkil etilmagan ta’lim-tarbiya ta’sirida vujudga keladi.

• Evolutsion va revolutsion o‘zgarishlar odatda barqaror hamda qaytarilmas bo‘lib, sistematik mustahkamlashni talab qilmaydi. Situatsion o‘zgarishlar beqaror, O‘zgaruvchan, ularni mashqlar orqali mustahkamlash talab qilinadi. Evolutsion va revolutsion o‘zgarishlar inson psixologiyasini shaxs sifatida qayta o‘zgartirsa, situatsion o‘zgarishlarda xulq-atvorning ba’zi ko‘rinishlari, bilim, malaka va ko‘nikmalar hosil bo‘ladi.

• Yosh psixologiyasining sohalari ; • 1. Bolalar psixologiyasi. • 2. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar psixologiyasi. • 3. 0 ‘smir psixologiyasi. • 4. Ilk o‘spirinlik yoshi psixologiyasi. • 5. Katta yoshdagilar psixologiyasi. • 6. Gerontopsixologiya (qarilik) psixologiyasi

• Bolalar psixikasining o‘sishi bilan ta’lim va tarbiyaning o‘zaro munosabati haqidagi masalalarni hal etishga qaratilgan uch xil nazariya bor. Ulardan birida ta’lim- tarbiya va taraqqiyot jarayonlari bir-biridan mustaqil mavjuddir, degan g‘oya olg‘a suriladi. Ikkinchi nazariyada ta’lim-tarbiya ayni vaqtda taraqqiyotdir, ya’ni ta’lim bilan taraqqiyotning o‘rtasida asos e’tibori bilan sezilarli tafovut yo‘qdir, deb da’vo qilinadi. Nihoyat, uchinchi xil nazariya bo'yicha ta’lim-tarbiya va taraqqiyot jarayonlari, garchi boshqa-boshqa jarayonlar bolsa ham, bir-biriga mos kelar va bir-biriga ta’sir o‘tkazar ekan

• Ta’lim va psixik o‘sish bir-biridan mustaqildir, degan nazariyaning namoyandalari ta’lim va psixik o‘sishni bir-biriga duch kelmaydigan ikkita parallel jarayon deb hisoblaydilar • Bu namoyandalar va ularning hozirgi izdoshlari aqliy qobiliyat «tug‘ma» bo‘lib, unga ta’lim ham, muhit ham ta’sir etmaydi, degan fikrga asoslanadilar

• Ta’lim va psixik o‘sish bir-biriga mos keladigan nazariyaning namoyandalari (amerikalik psixologlar Djeyms, Torndayk va ingliz psixologi Makdugall)ning da’vo qilishicha: • 1) ikkala jarayon bir-biriga yaqin va parallel holda boradi — ta’lim-tarbiya bilan psixik o‘sish qadam- baqadam boradi; • 2) ta’lim va psixik o‘sish bir vaqtda amalga oshadi. Bu nazariya ikki jarayonni aralashtirib, bir-biriga tenglashtirib qo‘yadi. Bu ta’lim jarayoni o‘rganilsa, psixik o‘sish jarayoni ham o‘rganilgan bo‘ladi, degan xulosaga olib keladi

• Ta’lim-tarbiya va psixik rivojlanish garchi har xil jarayon bo‘lsa-da, bir-biriga qarama-qarshi qo‘yiladigan jarayonlardir, degan uchinchi nazariyaning namoyandasi — Koffkadir • Nerv sistemasining yetilish jarayoni bolani o‘qishga tayyorlaydi va o‘qiy oladigan qilib qo‘yadi, deb e’tirof etadi. 0 ‘qitish esa, o‘z navbatida, nerv sistemasining yetilish jarayonini kuchaytiradi va oldinga suradi, deydi.

• Ta’lim va taraqqiyotning o‘zaro munosabati qanday baholanishiga qarab, bu masalada 2 nuqtayi nazarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Nemis psixologi V.Shtern ta’lim psixik taraqqiyotning orqasidan boradi va unga moslashadi, degan fikrni ilgari suradi. Uning ta’kidlashicha, bola tomonidan narsalar bilan tanishish va ularni bilib olish o‘z-o‘zidan amalga oshadi, ta’lim esa mustaqil, avtonom ravishda amalga oshadigan taraqqiyotga moslashadi («Personalistik psixologiya» konsepsiyasini yaratgan, ya’ni shaxsning yaxlitligi, psixik va fizik birliklarga bo‘linmasligi to‘grisidagi nazariya.

• Bunga qarama-qarshi flkrni rus psixologi L.S.Vigotskiy bildiradi. U bolaning psixik rivojlanishida ta’lim va tarbiyaning yetakchi roli haqidagi qoidani birinchi bo‘lib ilgari surdi. • Ta’lim rivojlanishga stimul — turtki beradi, rivojlanishni o‘z orqasidan ergashtirib boradi. Lekin rivojlanishga stimul bo‘lish bilan bir vaqtda ta’lim o‘zi rivojlanishga tayanadi, erishilgan taraqqiyot darajasining xususiyatlarini hisobga oladi. Taraqqiyotdan oldinda boradi va uni o‘z orqasidan ergashtiradi

• L.S.Vigotskiy bola taraqqiyotining ikki zonasini ajratib ko’rsatadi: • 1. Aktual taraqqiyot zonasi. • 2. Yaqin kelajak taraqqiyot zonasi. • Agar bola biror ishni kattalar yordami bilan bajara olsa, bu uning yaqin rivojlanish darajasi, zonasidan dalolat beradi. Yaqin kelajak zonasi bizga bolaning ertangi kunini, rivojlanishining dinamik holatini aniqlashga yordam beradi.

• Agar bola topshiriqni mustaqil ravishda bajara olsa, bu uning aktual taraqqiyot zonasini ko£rsatadi. Shu bilan birga L.S.Vigotskiy ta’lim-tarbiya jarayonida bir tomondan, bolaga kuchi yetmaydigan, uning aktual rivojlanish darajasi va yaqin imkoniyatlariga to‘g‘ri kelmaydigan talablar qo‘ymaslik kerakligini ta’kidlaydi. Boshqa tomondan esa, o‘qituvchi bugun bola kattalar yordami bilan, ertaga esa mustaqil tarzda bajara olishini bilsa, bola taraqqiyotini jamiyat talablariga mos ravishda, maqsadga muvofiq tarzda takomillashtirib borishi mumkin

• Yosh psixologiyasining asosiy tushunchasi «rivojlanish» tushunchasidir. Rivojlanish — bu bir holatdan boshqa murakkabrog‘iga o‘tish, eski holatdan yangi sifat bosqichiga o‘tish, oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga o‘tish jarayonidir. Psixikaning rivojlanishi — psixik jarayonlarning miqdor, sifat va tuzilishi bo‘yicha qayta o‘zgarishlarda namoyon bo‘ladigan vaqt bo‘yicha qonuniy o‘zgarishidir

• 0 ‘sish — rivojlanish jarayonining miqdor jihati. Rivojlanishning o‘sishdan asosiy farqi quyidagicha: o‘sish miqdor o‘zgarishlariga, rivojlanish esa yangi tuzilmalar, mexanizmlar, jarayonlar, strukturalarning paydo bolishida namoyon bo‘ladigan sifat o‘zgarishlariga taalluqlidir.

• Rivojlanish va yetilish tushunchalarini ham bir- biridan farqlash zarur. Bir qator yosh psixologiyasidagi xorijiy nazariyalar uchun yetilish — rivojlanishning muhim omili, u yoki bu yutuqlarning sababidir. Zamonaviy rus rivojlanish psixologiyasida yetilish markaziy nerv sistemasi va boshqa organizm sistemasida ketma-ket yosh o‘zgarishlarining psixofiziologik jarayoni, psixik funksiyalarning vujudga kelishi va amalga oshishi uchun sharoitning ta’minlanishi sifatida qaraladi

• Kamolot, yetuklik tushunchalari bilan yosh davrlari psixologiyasining asosiy tamoyillaridan biri — geteroxron rivojlanishga bogliq. U inson shart-sharoit, ijtimoiy muhit, individual xususiyatlar ta’sirida turli yosh davrlarida yetuklikka erishishni tavsiflaydi. Bu esa turli yosh davrlari o‘zining betakror psixofiziologik tuzilishidan darak beradi va shu yosh davrini psixologik imkoniyatlari potensialini belgilaydi

• Psixologik rivojlanishning asosiy uch turi mavjud: filogenetik, ontogenetik va funksional. Filogenez psixikasi - insoniyat tarixida insonning psixik shakllanishi va biologik evolutsiyasi. Ontogenez psixikasi — individning butun umri davomida psixologik tuzilishining shakllanishi. Funksional rivojlanish psixikasi — psixologik funksiyalar, yangilanishlar, yangi intellektual, perseptiv, mnemik, aqliy funksiyalarning paydo bo‘lishi. Bu ontogenetik taraqiqiyatoing bir qismi hisoblanadi.

• Psixik rivojlanishning yuqoridagilardan tashqari m e ’y o riy va individual rivojlanish shakllari ham mavjud. Me’yoriy rivojlanish shu yosh davridagi insonlarga xos bo‘lgan o‘zgarishlarni tavsiflaydi. Aksariyat hollarda me’yor borasida, psixologik va shaxs rivojlanishining yuqori darajasi deb qaraladi. Individual rivojlanish shaxsning alohida xususiyatlarining vujudga kelishini anglatadi.

• Psixologiyaning asosiy tushunchalaridan biri — psixologik yoshdir. U individning ontogenezdagi obyektiv, tarixiy va xronologik jihatlarini belgilaydi

O'xshashlar

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muammolari, tadqiqot metodlari

Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Yosh psixologiyasi fanining maqsad va vazifalari

Rivojlanish psixologiyasining asosiy tushunchalari