Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari - Psixologiya - Slaydlar

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1700.5478515625 KB

Ko'chirib olish

PSIXOLOGIYA FANINING PREDMETI, RIVOJLANISH TARIXI, SOHALARI VA TADQIQOT METODLARI

REJA: 1. Psixologiya haqida tushuncha. 2. Psixologiyaning fan sifatida shakllanishi. 3. Psixologiya fanining boshqa fanlar tizimida tutgan o‘rni. 4. Hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi. 5. Hozirgi zamon psixologiyasining tarmoqlari va ilmiy tadqiqot metodlari.

Psixologiya Psixologiya fan sifatida psixik faktlar, ularning qonuniyatlari va mexanizmlarini o‘rganadi. Psixologiya so’zining lug’aviy ma'nosi grekcha psyuxe (ψυχή) - jon, ruh, logos (λόγος) - fan, ta’limot degan ma’noni anglatadi. 0118191A1B1C1B1D 01 0C15 0405 11 0E 1B 071C 01 0C040724 08 0919 2C 2C 1B

Psixologiya fani inson ruhiyatini o‘rganuvchi fan hisoblanadi 11/23/2024

Psixologiya fanining predmeti - shaxsning psixikasi va uning psixologik xususiyatlari hisoblanadi

Psixologiya fanining asosiy vazifasi psixik hodisalarni o‘rganish va ilmiy asoslashdir.

Psixika - obyektiv olamning subyektiv obrazi

Psixikaning namoyon bo‘lish shakllari Psixik jarayonlar (Bilish jarayonlari) 1. Sezgi 2. Idrok 3. Diqqat 4. Xotira 5. Xayol 6. Tafakkur 7. Nutq Shaxsning hissiy-irodaviy sohalari 1. Hissiyot (Emotsiya) 2. Iroda Shaxsning individual xususiyatlari 1. Xarakter 2. Temperament 3. Qobiliyat

M.G.Davletshin fikricha, psixika deganda - oliy darajadagi materiyaning (miyaning) xususiyati tushunilib, u obyektiv borliqni aks ettirilishida namoyon bo‘ladi, subyekt faoliyatini ma'lum maqsad asosida yo‘naltiradi hamda xulq-atvor negizida shakllanadi V.M.Karimova fikricha psixika - inson ruhiyatining shunday holatiki, u tashqi olamni (ichki ruhiy olamni) ongli tarzda aks ettirishimizni, ya’ni bilishimiz, anglashimizni ta'minlaydi.

Psixika bu aks ettirishdir. Jonli va jonsiz tabiatda aks ettirishning o’ziga xos usullari mavjud Jonsiz materiya uchun aks ettirish turlari mexanik kimyoviy fizik Jonli materiya uchun aks ettirish turlari fiziologik psixik 42 0B1604 42 0B1604

PSIXIK AKS ETTIRISH QUYIDAGI XUSUSIYATLARGA EGA:  obyektiv borliqni to‘g‘ri aks ettirish imkoniyatini beradi;  shaxsning faoliyati davomida mukammallikka erishib boradi;  doimo rivojlanib va takomillashib boradi;  shaxsning individualligi orqali namoyon bo‘ladi.

Psixologiyaning fan sifatida shakllanishi

Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ilk davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi deb tushuntirilgan. Jonning o‘zi esa odam tanasidagi maxsus ikkilamchi jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar “animism” deb ataladi. Animizm so‘zi -anima “ruh”, “jon”, degan ma'noni anglatadi.

Geraklit • Jon o‘z mohiyatiga ko‘ra olovsimon uchqundan iborat Demokrit • Jon o‘z mohiyatiga ko‘ra olovsimon atomdan iborat 072C221F2F1C 02 42 0708072104051B 051807190B 0F 02 42 0708072104051B

Platon ta’limotiga ko‘ra “ideyalar” mohiyati abadiy va o‘zgarmas, ularning tabiiy olamdan tashqarida oliy olam mavjud bo’lib, ularni odam ko‘zi bilan ko‘ra olmaydi. “ Ideyalar tug‘ma bo‘ladi”

Dualizm so‘zi ikki yoqlamalik yoki ikki mustaqil fikr degan ma’noni anglatadi. Dualizm ta'limoti mohiyati moddiy va ruhiy olam tana va psixikaning bir-biriga bog‘liq bo’lmagan holda mavjud bo’lib, azaldan qarama-qarshi narsalar deb tushuntiradi.

Arastu (Aristotel eramizdan oldingi IV asr 384-322 yillar)"JON HAQIDA" Arastu kishilik tafakkuri tarixida birinchi bo’lib ruh va jonli tananing ajralmasligini isbotlab berdi. Unga ko’ra, jon qismlarga bo’linmaydi, lekin u faoliyatimiz davomida oziqlanishi, his etishi va harakatga kelishi, aql-idrok kabi turlarga oid qobiliyatlarda namoyon bo’lishi mumkin.

Bosqich Nomlanishi Mazmuni 1-bosqich Jon haqidagi fan Bu yo’nalish psixologiyada bundan 2500 yil oldin paydo bo’lgan. Inson hayotidagi barcha narsalar tushunchalarni, tushunarsiz hodisalarni jon, ruh bilan tushuntirishga harakat qilganlar. 2-bosqich Ong haqidagi fan XVII asrda tabiiy fanlar rivojlanishi bilan boshlanadi. Fikrlash, xohlash, his qilish, qobiliyatini ong deb atashgan. O’z-o’zini kuzatish asosiy metod hisoblangan. 3-bosqich Xulq-atvor haqidagi fan XIX asrdan boshlanadi. Psixologiyaning vazifasi ko’rgan narsalarni bevosita kuzatish, aniqrog’i inson xulq-atvori, faoliyatini reaktsiyasini kuzatish deb hisoblangan. Bunda motivlarning o’rni hisobga olinmagan. 4-bosqich Psixikaning mexanizmlari, qonuniyatlari va faktlarini o’rganuvchi Dunyoga materialistik nuqtai-nazardan qarash shakllangan. Rossiya psixologiyasining asosida aks ettirish nazariyasi asosiy qonuniyat sifatida ko’rsatiladi.

Abu Ali ibn Sino Uning ruh, asab tizimi haqidagi qarashlari katta ahamiyatga ega. Dunyoda birinchi bo‘lib psixoterapevtik usullarni qo‘llab ko‘rgan olimlardan biridir

Klavdiy Galen Fiziologiya va tibbiyot yutuqlarini umumlashtirib, psixikaning fiziologik asoslari to`g`risidagi tasavvurlarini yanada boyitdi. Uning ilgari surgan g`oyalari “ong” tushunchasi talqiniga muayyan darajada yaqinlashadi.

Rene Dekart (1596-1650) Xulq-atvorning reflektor (g`ayriixtiyoriy) tabiatga ega ekanligi, yurakdagi mushaklarning ishlashi (faoliyati) qon aylanishning ichki mexanizmi bilan boshqarilayotganligini tushuntirilishga harakat qiladi.

Refleks (lotincha reflexus aks ettirish) organizmning tashqi ta`sirga qonuniy ravishdagi javob reaksiyasi sifatida talqin qilinib, asab-mushak faoliyatini obyektiv tarzda bilish vositasiga aylandi. Sezgi, assotsiatsiya, ehtiros yuzaga kelishini izohlashga imkon yaratildi.

Tomas Gobbs (1588-1679) Ruhni mutlaqo rad etib, mexanik harakatni yagona voqelik deb tan olib, uning qonuniyatlari psixologiyaning ham qonuniyatlari ekanligini ta`kidladi. Uning negizida - epifenomalizm (yunoncha eri - o`ta, rhainominon –g`ayritabiiy hodisa) vujudga keldi, ya`ni psixologiya tanadagi jarayonlarning soyasi singari ro`y beradigan ruhiy hodisalar to`g`risidagi ta`limotga aylandi

Benedikt Spinoza (1632-1677) “ Ongni katta ko‘lamga ega materiyadan sira qolishmaydigan voqelik, ya‘ni yaqqol narsa”. Spinoza determinizm (lotincha determino - belgilayman) tamoyilining, ya`ni tabiat, jamiyat hodisalarining, shu jumladan psixik hodisalarning obyektiv sabablar bilan belgilanligi haqidagi ta’limot targ‘ibotchisi edi.

G.V.Leybnis (1646-1716) Psixika hayot manzarasi arifmetik yig‘indi tariqasida emas, balki integral tarzda namoyon bo‘ladi. Leybnis tasavvurlarning uzluksiz chegaralanishi g‘oyasiga tayangan holda persepsiya (bevosita ongsiz idrok)ni appersepsiyalar diqqat va xotirani o‘z ichiga olgan anglangan idroklardan farqlagan edi.

Leybnis psixologiyaga psixikaning faolligi tabiati va uzluksiz rivojlanishi hamda psixikaning onglilik va ongsizlik ko`rinishlari o‘rtasidagi murakkab nisbat haqidagi g‘oyani olib kirdi.

Jon Lokk (1632-1704)EMPIRIK PSIXOLOGIYANING ASOSCHISI Tajribaning ikkita manbai mavjud bo‘lib, biri tashqi sezgi a’zolarining faoliyati (tashqi tajriba) va ikkinchisi o‘zining xususiy miyani idrok etuvchi aqlning ichki faoliyati (ichki tajriba)dir. Kishi hech qanday g‘oyalarga ega bo‘lmagan holda dunyoga keladi. Uning ruhi – “ toza taxta ” bo‘lib, keyinchalik unga tajriba yozuvlari bitiladi.

Devid Gartli (Xartli) (1705-1757) A.N.Radishchev (1749-1802) Inson psixikasining ichki mazmuni asosida odam atrof-muhit bilan o‘zaro munosabati yotadi

Charlz Bell (1763-1820) Fransua Majandi (1783-1855) Yoyiluvchi va harakat nervlari o‘rtasidagi tafovut ochib berildi. Uning negizida psixologiya fanida reflektor yoyi degan yangi tushuncha paydo bo‘ldi. Bularning natijasida ixtiyoriy (ongli) va ixtiyorsiz (ongsiz) reflektor turlari kashf qilindi.

I.M.Sechenov (1896-1934) REFLEKTOR NAZARIYASI Ushbu nazariya psixologiya fanining fiziologik asoslari, mexanizmlari bosh miya reflekslarining o‘ziga xos xususiyatlari tabiatini ochib berish imkoniyatini yaratadi.

Psixologiya Umumiy Pedagogik Yosh davrlar Ijtimoiy Mehnat Injenerlik Yuridik Harbiy Tibbiyot Oila Boshqaruv Sport Shaxs Rahbar Muloqot

Pedagogik psixologiya – insonga ta’lim-tarbiya berishning psixologik qonuniyatlarini o ‘rganadi. 11/23/2024

Yosh davri psixologiyasi – turli yoshdagi odamlarning tug‘ilganidan to umrini oxirigachа psixik rivojlanish jarayonini, shaxs shakllanishi va o‘zaro munosabatlarni o‘rganadi. 11/23/2024

Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o‘rni: Psixologiya ko‘plab fanlar bilan uzviy bog‘liq holda rivojlanib bormoqda. Fanlar orasidagi bog‘liqliklar psixologiyaning fanlar tizimidagi o‘rnini aniqlaydi. Bizga ma’lumki, mavjud fanlar gumanitar, tabiiy va falsafiy turlarga bo‘linadi. Bir qator bir-biri bilan yondosh bo‘lgan fanlar mazkur tasniflashga kiritiladi, lekin psixologiya mustaqil fan sifatida namoyon bo‘ladi. U inson ruhiy faoliyatining tabiiy, tarixiy va ijtimoiy tomonini o‘rganadi. Psixolgiya barcha turdagi fanlar orasida muhim o‘rinni egallaydi. Psixologiya falsafa, tarix, san’atshunoslik, texnika, pedagogika fanlari bilan uzviy bog‘liq.

Tabiiy fanlar – biologiya, fiziologiya, ximiya, fizika va boshqalar jarayonlarning tabiiy fiziologik mexanizmlarini tushunish va shu orqali ularning kechish qonuniyatlarini ob’ektiv o‘rganish uchun materiallar beradi. Ayniqsa, bosh miyaning hamda markaziy asab tizimining psixik faoliyatlarini boshqarishda va ularni muvofiqlashtirishdagi rolini e’tirof etgan holda psixologiya fani tabiiy fanlar erishgan yutuqlar va ulardagi tadqiqot uslublaridan omilkorona foydalanadi.

HOZIRGI ZAMON PSIXOLOGIYASINING TUZILISHI Aniq faoliyat turlarini o’rganuvchi psixologiya sohalari

Aniq faoliyat turlarini o‘rganuvchi psixologiya sohalari  Mehnat psixologiyasi (muhandislik, aviatsiya, kosmik)  Pedagogik psixologiya (ta’lim, tarbiya, o‘qituvchilik)  Tibbiyot psixologiyasi (neyropsixologiya, psixofarmakologiya, psixoterapiya)  Yuridik psixologiya (sud, kriminal)  Harbiy psixologiya  Sport psixologiyasi  Savdo psixologiyasi  San’at psixologiyasi  Ilmiy ijodiyot psixologiyasi

HOZIRGI ZAMON PSIXOLOGIYASINING TUZILISHI Aniq faoliyat turlarini o’rganuvchi psixologiya sohalari Rivojlanishning yosh xususiyatlarini o’rganuvchi sohalar

 Yosh psixologiyasi (bolalar psixologiyasi, o‘smirlar psixologiyasi, kattalar psixologiyasi, gerontopsixologiya)Rivojlanishning yosh xususiyatlarini o’rganuvchi sohalar  Patopsixologiya (Oligofrenopsixologiya, Surdopsixologiya, Tiflopsixologiya)  Qiyosiy psixologiya  Akmeologiya

HOZIRGI ZAMON PSIXOLOGIYASINING TUZILISHI Aniq faoliyat turlarini o‘rganuvchi psixologiya sohalari Rivojlanishning yosh xususiyatlarini o‘rganuvchi sohalar Inson va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning psixologik tomonlarini o‘rganuvchi psixologiya sohalari

Inson va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarning psixologik tomonlarini o’rganuvchi psixologiya sohalari  Ijtimoiy psixologiya  Differensial psixologiya  Din psixologiyasi  Etnopsixologiya  Boshqaruv psixologiyasi  Marketing psixologiyasi

Shu bilan birga psixologiyaning bir qator tadbiqiy sohalari ham mavjud Eksperimental psixologiya - eksperimental metodlar yordamida psixik hodisalarni tadqiq qilishning umumiy sohasi. Psixologiya fan sifatida falsafadan ajralib chiqishida, eksperimental tadqiqotlar o’tkazishda asosiy rol o’ynagan. Ekstremal psixologiya - insonnning o’zgargan muhit shart- sharoitlarida psixik faoliyatning kechishi qonuniyatlarini o’rganadigan psixologiya sohasi. Psixofiziologiya - odamlarning individual psixologik va psixofiziologik farqlarini tadqiq qiluvchi, psixologiya sohasi. Siyosiy psixologiya - jamiyatning siyosiy hayotidagi psixologik xususiyatlar, holatlar, qonuniyatlar, ta'sirchanlik va ta'sir ko’rsatish jarayonlari kabi jabhalarni tekshiruvchi psixologiya so?asi. Oila psixologiyasi - oila psixologiyasini o’rganuvchi, fanlararo tadqiqot qilishga yo’nalgan psixologiya sohasi. Parapsixologiya - Hozirgi zamon fanining chegarasidan tashqaridagi, tushuntirish qiyin bo’lgan psixik hodisalarni o’rganadi.

Psixologiya fanining qanday metodlari borligini bilasizmi?

Rus psixologi B.G.Ananev mazkur metodlarni xususiyatlariga qarab klassifikatsiya qilgan A) tahliliy- qiyoslash, longtyud, kompleks metodlari kiradi; B) Empirik guruhga kuzatish, eksprement, suhbat, so‘rovnoma, test, faoliyat mahsulini o‘rganish metodi, biografiya, sotsimetriya; V) natijalarni qayta tiklash yoki statistik; G) natijalarni sharhlash, guruhiga sharhlash va donalash metodlari kiradi.

Kuzatish metodi Kuzatish metodi – ikki xil bo`lib, obyektiv (tashki) va subyektiv (ichki) kuzatish turlari mavjud. Inson psixikasidagi o`zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilarni amalga oshiriladi: a) kuzatishning maqsad vazifasi belgilanadi; b) kuzatilayotgan obyekt tanlanadi; v) tadqiqot o‘tkazish vaqti rivojlantiriladi; g) kuzatish qancha davom etishi qat’iylashtiriladi; d) kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o‘qish, o‘yin, mehnat, sport) amalga oshirilishi tavsiya qilinadi;

Tajriba yoki eksperiment metodi – o‘z navbatida tabiiy va laboratoriya metodlariga ajratiladi. Tabiiy tajriba metodlarining ilmiy asoslarini 1910 yilda rus psixologi A.F.Lazurskiy kichik maktab yoshidagi bola shaxsini shakllantirishni o‘rganish maqsadida qo‘llagan

Suhbat metodi -bilan inson psixikasini o‘rganishda suhbatning maqsadi va vazifasi belgilanadi. Uning ob’ekti va sub’ekti tanlanadi, mavzu o‘tkaziladigan vaqti aniqlanadi, yakka shaxslar guruh va jamoa bilan o‘tkazish rejalashtiriladi, o‘rganilayotgan narsa bilan bog‘liq savol – javob tartibi tayyorlanadi. Suhbatning bosh maqsadi ma’lum bir vaziyat yoki muammoni hal qilish jarayonida inson psixikasidagi o‘zgarishlarni o‘rganishdir.

Faoliyat mahsulini tahlil qilish metodi- inson xotirasi, tafakkuri, qobiliyati va hayolining xususiyatlarini aniqlash maqsadida bu metod yosh davri psixologiyasida keng qo‘llaniladi. Bolalar chizgan rasmlar, yasagan o‘yinchoklar, modellar, yozgan she’rlarini tahlil qilish orqali ularning mantiqiy xotirasi, tafakkuri, texnik, badiiy va adabiy qobiliyati, ijodiy xayoli yuzasidan materiallar qo‘llash mumkin.

Biografiya (tarjimai hol) metodi- inson psixikasini tadqiq qilish uchun uning hayot faoliyati, ijodiyoti to‘g‘risidagi og‘zaki va yozma ma’lumotlar muhim ahamiyatga ega. Bu borada kishilarning tarjimai holi xotiralari, esdaliklari, o‘zgalar ijodiga bergan baholari taqrizlari alohida o‘rin egallaydi. Shu bilan birga o‘zgalar tomonidan to‘plangan tarjimai hol haqidagi materiallar, esdaliklar, xatlar, rasmlar, tavsiflar, baholar, magnitafon ovozlari, fotolavxalar, hujjatli filmlar o‘rganilayotgan shaxsni to‘liqroq tasavvur etishga xizmat qiladi .

So‘rovnoma metodi- psixologiyada keng qo‘llaniladigan metodlardan biridir. Uning yordamida turli yoshdagi odamlarning psixologik xususiyatlari narsa va xodisalarga munosabatlari o‘rganiladi. So‘rovnoma odatda 3 xil tuzilishda bo‘ladi. Ularning birinchisi xayoli anglatilgan motivlarni aniqlashga mo‘ljallangan savollardan tuziladi. Ikkinchi xilida har bir savolning bir nechtadan tayyor javoblari beriladi. Uchinchisida sinaluvchiga yozilgan to‘g‘ri javoblarni ballar bilan baholash tavsiya etiladi.

Sotsiometrik metod- bu metod kichik guruh a’zolari o‘rtasidagi bevosita emotsional munosabatlarni o‘rganish va ularning darajasini o‘lchashda qo‘llaniladi. Bunga Amerikalik sotsiolog J.Moreno asos solgan mazkur metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a’zoning munosabatini aniqlash uchun uning qaysi faoliyatida kim bilan birga qatnashilishi so‘raladi. Olingan ma`lumotlar matritsa grafik sxema jadvali shaklida ifodalanadi.

Psixologik xizmat mutaxassislari barcha muammolarni hal qilishda har qaysi shaxs (pedagog, o‘qituvchi, ota-ona, talaba) manfaati va uning har tamonlama garmonik rivojlanishidan kelib chiqqan holda yondashadi.

E’TIROBINGIZ UCHUN TASHAKKUR!

O'xshashlar

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari

Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi

Pedagogik psixologiya metodlari

Psixologiya fanining prеdmеti

Psixologiya fanining predmetlari va rivojlanishi