Умумий психология. Ўқув модули - Psixologiya - Slaydlar

Умумий психология. Ўқув модули

Yuklangan vaqt:

05.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

633.333984375 KB

Ko'chirib olish

Умумий психология Ўқув модули

• Мақсад Тингловчиларни психология фани билани таништириш

« Психологиянинг назарий ва методологик асослари »Модул 1 «Шахс психологияси»Модул 2 « Психологи к билиш жараён лари »Модул 3 « Индивидуал психологик хусусиятлар »Модул 40E 01 09 10 0F 18 01 0E10 18 01 0E 01 0102 07 06 0F 18 02 0E 0C 12 0F 18 03

• Психология фан сифатида психиканинг қонуниятларини ва механизмини, далилларини ўрганади. ( А.В.Петровский ). • Психика — бу инсон руҳиятининг шундай ҳолатики, у ташқи оламни (ички руҳий оламни ҳам) онгли тарзда акс этишимизни, яъни билишимиз, англашимизни таъминлайди ( В.Каримова ). 1- сессия Психология фан сифатида характеристика. Психология фаниниг объекти ва предмети.19 0D 150D 150D

Психология – бу инсонларнинг турли ҳаёт ва фаолияти босқичларида ҳамда ҳар хил шароитларда уларнинг психикасини намаён бўлиши, ривожланиши, шаклланиши, фаолият ҳамда юзага келиш қонунияти тўғрисидаги фан.

Психологиянинг объекти cифатида - бир инсон ёки аниқ бир шахс эмас балки турли ижтимой гуруҳлар, омма ва бошқа инсонларнинг уюшма шакллари хизмат қилади

Инсон психологиянинг предмети • Инсонларнинг турли ҳаёт ва фалияти босқичларида ҳамда ҳар хил шароитларда индивидуал ва гуруҳий психиканинг намаён бўлиши, ривожланиши, шаклланиши, фаолият ҳамда юзага келиш қонунияти, айрим психик феноменлар ва механизмларидир.

Психологик фанлар тизими Умумий психология  Ижтимоий психология Ёш даврлар психологияси Бизнес психологияси Юридик психология Реклама психологияси Педагогик психология Мода психологияси Меҳнат психологияси ОАВ психологияси Спорт психологияси Патопсихология Муҳандислик психологияси Этник психология Ҳарбий психология Эксперементал психология Саънат психологияси Амалий психология Сиёсий психология Тиббий психология Бошқарув психологияси ва б.қалар1C 1D 1F 21 22 18 18 24 27 22 1803 28 29 28 27 25 27 0E 1D 10

Ёш даврлар психологияси · Болалар психологияси · Ўсмирлар психологияси · Катталар психологияси · Геронтопсихологияси Педагогик психология · Мактабгача ёш тарбия психологияси · Мактаб ёши таълим ва тарбия психологияси · КҲТ психологияси · Олий таълим психологияси Юридик психология · Криминал психология · Ҳуқуқий-фуқоролик тартибга солиш ва суд тарғибот психологияси · Жиноят суд тарғибот психологияси · Пенитенциал психологияси26 02 2B0E 02 2C 02 2D 02 2E 15 02 2F 02 2F 0802 02 2D 02 01 32 28 02 2D 02 30 06 02 01 34 02 35

Ҳозирги замон психологиясининг илмий билимлар тизимидаги ўрини

Психологияни ҳозирги замон фанлар тизимидаги ўрни:

Психика – бу инсоннинг ички дунёси: унинг эҳтиёжлари ва қизиқишлари, истак ва майиллари, установкалари, қадир-қиймат тўғрисидаги мулоҳазалари, муносабати, кечинмалари, мақсади, ҳулқи ва фаолияти, билим, кўникма, малакалари ва ҳ.зо. Психика – объектив дунёнинг субъектив образи, реал ҳақиқатни идеал (матералистик бўлмаган) аксидир. 15 01 11 28 100F 06 0B 11 15 01 08 0705 0F0B

Психик жараёнларнинг намоён бўлиш шакллари ПСИХИК ЖАРАЁНЛАР ПСИХОЛОГИК ҲОЛАТЛАР ШАХСНИНГ ХУСУСИЯТЛАР БИЛИШ ЖАРАЁНИ сезгилар ҲИССИЙ ИРОДАВИЙ ИНДИВИДУАЛЛИК идрок эмоциялар эътиқодлилик йўналишлар темперамент характер бардамлик тетиклик апатия қизиқувчанлик қобилиятлар иқтидор ақлий салоҳиятхотира тафаккур ҳаёл нутқ диққат ҳайратланиш ишончилилик ижодий руҳланиш хулқ мотивацияси иш услуби масъулият

ПСИХИК АКС ЭТИШНИНГ УЧТА ДАРАЖАСИ ОНГГАЧА · шартсиз-рефлексив · табиий ОНГЛИ, ЎЗИГА ХОС ИНСОНИЙ ПСИХИК ДАРАЖА · шартли-рефлексив ОНГ УСТИ ВА ОНГДАН КЕЙИНГИ · шартли-рефлексив · автоматизм · установка ва ҳ.зо. Психиканинг икки томони мавжуд: англанилмайдиган (онггача ва онгдан кейинги сингари) ва англаниладиган . С.Л.РубинштейнПсихиканинг ўзига хос хусусиятлардан бири ходисаларни, ҳаракат ва ҳулқ-атворнинг натижаларини объектив дунёнинг ривожланиш қонуниятларини ва тенденцияларини англаш асосида олдиндан кўра олиш қобилиятидир.15 37 02 13 1F 02 13 06 37 15 02 13 1F 37 2D 02 13 1F 02 13 0F 02 13 120A06 04 120F0C 132B0814 0B 12 02 2D02

Инсон атрофдаги олам билан ўзининг ҳаракати, ўзаротаъсир субъекти сифатида муносабатга киришади. Унинг олам билан ўзаро таъсирини англашда субъективликни қуйидагича ифодалаш мумкин: Ўзини англаш ҳолатини англамоқ (ички) Атрофдаги оламни англаш (ташқи)Атрофдаги олам билан алоқани англаш (ички билан ташқининг ўзаро таъсири) Ўзаро таъсирнинг онг ҳолатига таъсирини англаш (ички) 2C 1E 3E0A 39 05 01 3E1C 39 05 3E0A 2A21 2C 0E0B 06 01 3E0A

Онг атрофдаги олам ва ўзи тўғрисидаги билимлар йиғиндиси сифатида унга ички ва ташқи, идеал ва реал, маънавий ва моддий маълумотнинг узликсиз равишда англаш орқали шаклланиб боради. Маънавий моҳияти Ижтимоий моҳияти Табиий моҳиятиОНГ ИЖТИМОИЙМ А Ъ Н А В И Й БИОЛОГИК37 05 0F06 11 06 100F2A 0807 01

ОНГСемантик мазмун Билимлар йиғиндиси (со-знание: знание+знание+….), уларнинг ички дунёда субъектив тўпланиши Фалсафий мазмун Акс эттириш назариясига мувофиқ «онг – олий, инсонга хос атрофдаги олам қонуниятлари ва турғун хусусиятларини объектив, умумлашган ҳолда акс этиш шаклидир. Технологик мазмун Объектив оламнинг субъектив моделини шакллантириши Гносеологик мазмун Онг оламга муносабатини белгилайди Табиий мазмун Генетик маълумот Ижтимоий мазмун Маълумотни ижтимоий мулоқот орқали сингиб бориши Маънавий мазмун Ўзининг ақли билан топилган маълумотни тушуниш37 2B 31 06 44 01 1B 1F 30 36 10 32 36 11 30 37 24 38 08 0B0C 39 10

Фикр, ғоя, идеал – онгнинг тоифалари. Онгда ҳақиқат идеал, турмушда ғоялар амалга оширилади. Ғоялар:  Тушунча;  Ҳақиқат;  Қадрият;  Идеал;  Субъектив реаллик;  Тафаккур маҳсулоти;  Самарали билим.

Билим – субъект томондан ўзлаштирилган маълумот43 24 0A 21

« Бўлиши керак» «Биламан»«Истайман» «Бажара оламан» Қ МЭ Э – эҳтиёжлар; Қ – қобилиётлар; М – меъёрлар.ОНГНИ ўз элементлар, алоқа ва муносабатлар тизимларига эга эҳтиёжлар, қобилиятлар, меъёрларнинг ягона ва яхлитлигини таъминлайдиган ўзаро боғланган элементлар йиғиндиси сифатида тасаввур қилиш мумкин.

ИНСОН ПСИХИКАСИ, ОНГНИ ЮЗАГА КЕЛИШИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР Ижтимоий-фойдали меҳнат Мулоқот Турли фаолият 2431 2F30223C 24 061B41 0B 30

Инсон фаолият ва ҳулқига таъсир этувчи иккита ўзаро боғланган, бир-бирини тартибга солувчи иккита психик функцияга ажралади: Психиканинг эмоционал- мотивацион соҳаси Билим, кўникма, малака, одат, қобилият

Психик тузилмалар Шахснинг психик хусусятлариПсихик жараёнлар Психик ҳолатлар Билим Кўникма Малака Одатлар ва б.қа Йўналганлик Характер Қобилият ТемпераментБилиш: диққат, сезги, идрок, тафаккур, тасаввур, хотира, нутқ Эмоционал: ҳис-туйғу Иродавий Функционал: интеллектуал эмоционал иродавий Умумий: мобиллик тайёрлик кайфият апатия ишонч ва ҳ.зо. 050505050505050505050505 43 05050505 2D 0B0C 37 04 3B 2C 49 30 43 01 07 02 03 06 06 09 0B0F 2F06 1E 24 44 030B 01 22 03 01 22 01 14 06 01 0A 01 05 031F0E

Y Ижтимоий гуруҳ ҳаёт тажрибаси; Y Ижтимоий гуруҳ ҳаёт фаолияти тарихий тажрибаси; Y Ўхшаш ижтимоий гуруҳлар ҳаёт фаолияти тажрибаси; Y Аниқ ҳаётий ҳолатлар; Y Етакчи (бошқа ) фаолият турлари; Y Мазкур инсонлар уюшмасига таъсир кўрсатувчи мафкуравий, тарбиявий ва бошқа мақсадга қаратилган ахборотлар таъсири ва ҳ.зо.04 06 1A 04 0606 1A34 1612 04 06 36 1612 04 06 250F042C0623122B 04 06 3716 04 06 18 202E 02 232D

Ижтимоий-психологик феноменалар тавсифи • Оммавий ижтимоий психологик феноменлар : Умумий эҳтиёжлар, қизиқишлар, мақсад, фикр, кайфият, одатлар, меъёрлар, қоида, қадриятлар, установка, бирлик, аҳлоқий-психологик муҳит ва ҳ.золар. • Шахснинг ижтимоий-психологик ўзига хослигини ифодаловчи жараён ва ҳолатлар : Тобелик, етакчилик, ҳамкорлик, конформизм, ноконформизм, шахснинг экстра-, интра-, абровертлик, шахснинг экстра-, интра-, импутивлик, шахснинг ўзини тутиши ва фаолияти, психологик адаптация ва ҳ.золар. • Ижтимоий уюшма ичида аъзоларнинг ўзига хос ўзаро таъсирини ифодаловчи ижтимоий-психологик феноменлар : Ижтимоий перцепция жараёнлари, ўзаро тушуниш, ўзаро алоқа, муносабат, симпатия, антипатия, ишонч, эмпатия, атракция, нафрат ва ҳ.золар. • Умуминтегратив ижтимоий –психологик феноменлар : Бирлик, аҳллик, аҳлоқий –психологик атмосфера, аҳлоқий- психологик муҳит.

Жамият ва унинг ривожланиш даражаси Ижтимоий ҳамкорлик Фаолият Аҳлоқий-психогик атмосфера Аҳлоқий-психогик муҳит

2- сессия Психика ва мия4F 0D 15

Капилляр Астроцитлар (глия) Локал тармоқ нейрониСенсор нейрон Дендрит Синапс - Олигодендроцит (глия) Миелин қобиқ Ҳаракат нейрони Сенсор нейрон Ҳаракат нейрони Симпатик нейрон Парасимпатик нейрон Тормоз ҳужайра Аксон коллатерали Тормоз ҳужайра Б В в а б1- дендритлар 2 – тана 3 - аксон А - аутотормозланиш Б – реципроктормозланиш В – синаптик алоқа: а) аксо-аксонал; б) аксодендрит; в) аксосоматик. (Бадалян бўйича)Йирик нейрон кўпгина дентридлар ёрдамида бошқа нейронлар (чап томондан тепада) билан синаптик алоқа орқали олади. Мислевлашган аксион ёрдамида учинчи нейрон билан симпатик контакт ҳосил қилади (пастда). Нейронларнинг усти уларни ўсимталарини ўраб турадиган гилий ҳужайраларисиз, юқорига капиллярга қаратилган тасвирланган (ўнгдан юқорида) (Блум бўйича).

Марказий нерв тизими. • Марказий нерв тизими бош мия билан орқа миядан таркиб топган. Бош мия қуйидаги қисмларга ажралади: 1) кетинги мия; 2) ўрта мия; 3) оралиқ мия.

Расм 8. Мия кесими Орқа мия Узунчоқ мия Бош мия пўстлоғи Пешона қисми Ўрта мия Кўприк Мия устуни Энса қисм Тарғил жисмАмонов шоҳи Эгатчалар жисмКўрув дўмбоғи Муртак бўлаги Тепа бўлаги Мияча

Ҳаракат пўстлоғи Расм. 9 . Яхлит мия >~ 1 *Узунчоқ мия Орқа мияКўрув нервиБош мия пўстлоғи МиячаКўз Сенсор пўстлоғ Кўприк Ретикуляр формация Гиппокамп Тарғил жисм Муртак

Бош мия ярим шарлари пўстлоғида олий Нерв марказининг жойлашуви: • 1-ҳид билиш; • 2- ёзув (ўнг қўл); • 3- сийпалаш (ўнг қўл); • 4-эшитиш; • 5- гапириш; • 6-ҳисоблаш; • 7- ўқиш; • 8- кўриш; • 9- сийпалаш (чап қўл) ; • 10- оҳанг, интонация; • 11- орентирлаш (ўзи турар жойини аниқлаш) ; • 12- геометрик шаклларни аниқлаш маркази.

Переферик нерв тизими. • И.П.Павлов таълимиотига кўра, периферидаги нерв анализаторнинг бир қисмини, яъни унинг рецептор қисмини (чекка тармоқларини) ва ўтказувчи йўлни ташкил этади. • Перефириядаги нервлар икки хилга, яъни сезувчи ва ҳаракатлантирувчи нервларга бўлинади.

Вегетатив нерв тизими . • Вегетатив нерв тизими (ёки висцирал, лотинча “висцера” – ички сўзидан олинган) нерв тугунлари ва бу нерв тугунларини орқа миядан ташқаридаги махсус бирикма ва чатишмалар ташкил этади. Вегетатив нерв тизимидаги нерв ҳужайраларининг ва нерв тугунларининг айрим бирикмалари ҳазм қилиш органларида, қон айланиш, нафас олиш ва шунга ўхшаш органларда бўлади. • Вегетатив нерв тизими икки бўлакдан: симпатик нерв тизими ва парасимпатик нерв тизимидан иборат.

ОЛИЙ НЕРВ ФАОЛИЯТИНИНГ УМУМИЙ ТИПЛАРИ Кучли жараёнлар Кучсиз жараёнларМувозанатлашган жараёнлар Кўп ҳаракатли жараёнлар Кам ҳаракат жараёнлар Мувозанатлашмаган жараёнларКучли тип (сангвиник) Серҳаракат тип (халерик)Мувозанатлашган тип (флегматик) Кучсиз тип (меланхолик)

ОЛИЙ НЕРВ ФАОЛИЯТИ ТИПЛАРИ (И.П.Павлов бўйича) • фикрловчи тип – уларнинг ҳаёт ва фаолиятида иккинчи сигнал типи устивор, тушунчалар аппарати, сўз ёрдамида мавҳумлашган, абстракт тафаккур қилишга моиллар. Кўпинча бу тоифадаги инсонлар прагматик, рационал, илмий ижодга ва олдиндан кўра олиш (прогноз) қобилиятига эга бўладилар. Ҳозирги замон атамасида улар чап ярим шар психотипидаги инсонлар деб аталади; • ижодий тип – ҳаёт ва фаолиятида иккинчи сигнал типи устивор инсонларга хос. Бу эмоционал-образли тафаккурга мойиллар, атрофдаги олам, дунёни идрок этиш фикрловчиларга нисбатан яхлитликда ўз ифодасини топади. Уларга ўраб турган ҳақиқатни бевосита тўлиқ, ёрқин, кучли ва яхлит, ўткир этиш характерлидир. Булар ўнг ярим шарли психотип бўлиб, унинг ҳаёт фаолиятида ўнг ярим шар етакчи рол ўйнайди; • ўрта тип – унда биринчи ва иккинчи сигнал типи нисбатан мувозанатлашган ва айрим бир шароитларда биринчи планга улардан ҳар иккаласидан бири чиқиши мумкин. Кўпгина инсонлар айнан ана шу типга мос келади.

3- сессия Психология принцип ва методлари Психология принциплари – инсонлар психикасини моҳияти ва келиб чиқишини, унинг шаклланиш, ривожланиш, намоён бўлиш шакллари ва фаолият кўрсатиш механизмини тушунишнинг, уни ўрганиш ва ўзгартириш йўлларига ёндашувнинг асосидир.541A 0D 15

Психология принциплари • Акс этиш принципи , инсон психикасининг ривожланиш даражаси, психика ва унинг асосий функцияларининг моҳиятини очиб беради. А.Н.Леонтев фикрича, унинг акс этиш чегараси мавжуд эмас. • Детерминизм (лат.determinata) белгилайман маъносини билдиради) принципи табиат ва жамият ҳодисалари, шу жумладан психик ҳодисаларнинг объектив сабаблар билан белгиланиши ҳақидаги таълимотдир.

Психология принциплари • Онг билан фаолият бирлиги принципини психология фанида қабул қилиниши шундай маънони англатади: а) онг билан фаолият бир-бирига қарама- қарши воқелик эмас; б) онг билан фаолият айнан бирор -бирига ўхшаши хам эмас; в) онг билан фаолиятнинг бирлиги уларнинг ҳукм суриши механизмидир; (Э.Ғозиев). • Психиканинг фаоллик принципи , тадқиқотчини психика, психик ҳолатларни ўрганишда инсонинг онгида ташқи ва бошқа тавсилотлар, ойнадагидак акс эмас, балки танловчан, мақсадга қаратилган ҳолда акс этишини инобатга олиш лозимлигига қаратади. Чунки ҳар бир психик актда муносбат акти мавжуд бўлади.

Психология принциплари • Психиканинг ривожланиш принципи , инсон онги фаолиятда ва олам билан ўзаро таъсир орқали, бошқа инсонлар билан мулоқот қилиш, унинг ижтимоий ва табиий муҳит билан ўзаро таъсир жараёнида инсоният психикасининг келиб чиқишини очиб беради.С.Л.Рубинштейн фикрича, онг фаолиятда намаён бўлади ва фаолият орқали шаклланади. • Яхтилик, тизимли ёндашув принципи . Психика ягона, интеграл ҳолат сифатида шаклланади, фаолият кўрсатади ва номаён бўлади. Барча индивидуал ва гуруҳий (ижтимоий) психик феноменлар ўзаро бир-бири билан узвий боғланган. • Психика тараққиётда фаолиятнинг етакчи роль уйнаши принципи инсон психикасининг меҳнатда юзага келганлиги ва фаолиятда таркиб топишидан келиб чикади. Шунга кўра психикани кишининг амалий фаолиятидан айрим ҳолда ўрганиш мумкин эмас.

Психология принциплари • Психик ходисаларнинг ўзаро боғлиқлик принципини бизнинг ички дунёмиз ягона бир бутун эканлигидан, маълум шарт-шаротларда шаклланган, аниқ шахсларга хос миянинг ягона маҳсули эканлигидан келиб чиқади. Шу жиҳатдан шахсларнинг айрим томонларини унинг психикасини ўрганишнинг ўзи асосий мақсад бўлиб қолмаслиги керак. Ҳар бир текширишда бирон психик ҳодисанинг бошка психик ҳодисалар билан узвий алоқасини ва таъсирини ҳисобга олиш лозим бўлади • Психик фаолиятни ўрганишда объективлик принципи бошқа текширувчилар қатори психолигияда ҳам реал маълумотларни ўрганишни ва реал аҳволни тасвирламайдиган шошилинч умумлаштириш ва хулосаларга йўл қўймасликни талаб қилади. • Назария билан амалиётнинг боғлиқлиги принципи назария амалиётни етаклаб боришини, ўз қобиғига ўралиб олмасдан амалиётга янги-янги йўлларни кўрсатишни талаб этади. Ҳаддан ташқари абстрактлаштириб юборилган текширишлар амалий жиҳатдан қийматсиз бўлгани сингари, етарли назарий мулоҳаза қилмай, ўқитувчининг одатдаги ишини шунчаки тасвирлаб беришнинг ҳам аҳамияти йўқ.

Психология методлари – инсонларнинг ўзига хос психологиясини ўрганиш, психологик маълумотларни йиғиш, тахлил қилиш ва қайта ишлаш, якуний маълумот олиш услубидир.15 01 0C 20 06 12

ТАДҚИҚОТ МЕТОДЛАРИ Тузилмали КузатувБиографик Комплекс Сифат тахлили Лонгитюд ГенетикФаолият маҳсулоти ва жараёнини тахлили Миқдорий тахлил Қиёсий Имтерпретация методлариЭмперик Маълумотларни тахлил қилиш методлариТашкилий Тажриба Психодиагностик Ички Ташқи Билвосита Қайд қилувчи ШакллантирувчиТаълимий Тест Мувофақият тести Интеллектуал ривожланиш тести Шахсий сўровнома Проектив методика Сўров Суҳбат Интервью Сўровнома Социметрия ва референтометрия Трансакт тахлил методи

Психик феноменларни ўрганишда қуйидаги асосий воситаларидан фойдалинилади:

Психологиядаги мавжуд методларни 4та гуруҳга ажратиш мумкин. • Эмперик методлар – ҳар бир айрим инсон, ижтимоий гуруҳнинг психик хусусиятлари тўғрисида маълумот йиғиш. • Тахлил қилиш методлари – математик статистика ва ЭҲМ методларини қўллаш олинган маълумотларни тахлил қилиш. • Назарий методлар – натижалар тахлили ва имтерпретацияси – ўрганилаётган инсон ёки ижтимоий гуруҳнинг психик хусусиятлари тўғрисида билим олиш ва тадқиқот ўтказиш. • Амалий характердаги методлар – уларга қуйидагилар киради: А) турли шаклдаги психологик ёрдам кўрсатиш методлари; Б) ижтимоий–психологик таълим методлари (гуруҳий тренинг, психологик ҳолатни тартибга солишга ўргатувчи индивидуал таълим методлари ва ҳ.зо.).

ЭМПЕРИК МЕТОДЛАР Y Кузатув; Y Таълимий суҳбат (индивидуал ва гуруҳий); Y Сўров (ёзма ва оғзаки); Y Экспертлар баҳоси; Y Қарама–қарши йўналишлар баҳоси; Y Тажриба (табиий ва лаборатор); Y Тест; Y Хужжатлар тахлили; Y Фаолият натижаларини тахлили; Y Ўз–ўзини кузатиш ва шахсий ҳисобот ва б.қалар2F 04 05 2D 04 05 30 04 05 2B 04 05 2F 04 05 490C 04 05 30 04 05 30 04 05 2C 04 05 44 04 05 01 1F

O'xshashlar

Когнитив психология

Гуманистик психология

Ижтимоий ва маданий-тарихий психология

Ижтимоий психология тўғрисидаги замонавий тасаввурлар

Ҳар хил психология мактабларидаги шахс назариялари