Суицидал ҳаракатнинг ижтимоий-психологик аспектлари - Psixologiya - Slaydlar

Суицидал ҳаракатнинг ижтимоий-психологик аспектлари

Yuklangan vaqt:

05.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

133.6142578125 KB

Ko'chirib olish

Суицидал ҳаракатнинг ижтимоий-психологик аспектлари

 Сўнгги йилларда ижтимоий меъёрлардан четлашиш яъни антиижтимоий девиант хулқ-атвор кўпайиб бормоқда. Жамиятдаги мавжуд ижтимоий меъёрларнинг бузилишига девиант хулқ-атвор дейилади.  Девиант хулқ ўз-ўзидан пайдо бўлмайди, уни шакллантирувчи ва тарбияловчи омиллар мавжуд. Девиант хулқ-атвор механизмларини меъёрга тескари иш қилдирувчи қатъият, мотив, мақсад ташкил қилади.  Девиант хулқ-атворнинг конкрет турлари: жиноятчилик, ичкиликбозлик, ўз-ўзини ўлдириш, гиёхвандлик ва хоказолар.

 Доимий оилавий келишмовчиликлар, оила ва атроф-муҳитдан норозилик, ўқишдаги, дўстлар орасидаги тушунмовчиликлар шахс рухиятини жароҳатлайди. Инсон ўз турмуш тарзини ўзгартириши, қизиқишларини алмаштириши, дўстлар билан алоқани узиши, бирор касбга эга бўлиши мумкинлигини тушунмай бу ҳолатни чиқиб бўлмайдиган ҳолат деб баҳолаб, кўнгилхушлик, ичкилик, гиёхвандликка ружу қўяди.

 Бундай одамларни ёшлигида яхши кўришмаган, суйишмаган. Ҳеч бўлмаганда уларга эътибор беришмаган, уларнинг тарбиясини "қўлдан чиқаришган", бундай одамлар етишмовчилик экстремал ҳолатини, катталар томонидан мулоқот ва эътибор танқислигини бошдан кечиришган. Бунинг фожиали оқибати эса - руҳий тузилмадаги кучли танқислик бўлган. Бундай аҳволга яна қўшимча жарохатловчи ходисалар: болаларга нисбатан шафқатсиз муносабат (жисмоний жазо) ёки уларнинг руҳий шафқатсизлик ва бефарқлик шароитида тарбияланишлари ҳам қўшилиши мумкин. Делинквент хулқ тарбияда жазолаш усули билан узвий боғлиқ. Шундай муҳитда ўсган бола жазолаш ва шафқатсиз муомала ҳақидаги билимдан бошқа нарсани ўзлаштирмайди.

 Делинквент хулқли шахс структурасини ўз-ўзини йўқотиш қўрқуви, бировни яхши кўрмаслик, яккаланиш, маъносизлик, ожиз ғазаб ва умидсизлик билан боғлиқ кечинмали психик ҳолатлар ташкил қилади.

СУИЦИД  Девиант хулқ-атворнинг кўринишларидан бири хисобланган суицид яъни ўз жонига қасд қилиш ҳаракатларининг вужудга келиши инсоннинг кучли руҳий азобланиши ёки психик касалланиши, унинг руҳиятига қаттиқ зарба берувчи ўткир ҳолатларнинг давом этиши туфайли рўй беради.

 Суицидал шахсига хос бўлган хулқ шаклларига депрессив кайфият, наркотик ёки алкоголга берилиш, ёлғизликни, умидсизликни хис қилиш, одамлар билан мулоқотда қийналиш кабилар киради.  Суицидал ҳолатлар кишининг физиологик ҳамда шахс сифатида ўзини кўрсата олмаслиги сабабларига кўра ҳам рўй бериши мумкин. Ўсмир ёшлар ўртасида ўз жонига қасд қилишнинг мотивлари бўлиб депрессив ҳолат, ижтимоий тажрибасизлик, ота-онаси, дўстлари, севган кишиси билан бўладиган салбий муносабатлар ҳисобланади.

 Етуклик даврининг барча босқичларидаги мотивлар эса қадрсизланиш, ҳурматсизланиш, ҳиссий, жинсий, жисмоний зўравонлик, ўзини оила- аъзолари ва бошқа яқинлари учун керак эмасдек ҳис қилиш, турмуш ўртоьи билан жинсий ва шахсий муносабатларда келиша олмаслик, турмуш ўртоғининг хиёнати ва бошқалар ҳисобланади.

Фрустрация  Фрустрация - мақсадга йўналтирилган хулқнинг тутилиб қолиши. Фрустрация мақсадга эришишимизга тўсқинлик қиладиган ҳамма нарса. Бизнинг мақсадга интилишимиз кучли мотивацияга эга бўлганда, биз лаззат кутиб, унга эга бўлмаганимизда фрустрация кучаяди. Бунинг натижасида одамда агрессия пайдо бўлади. Агар агрессия ичкарига, фрустрациялашган одамнинг ўзига йўналтирилса, суицидга сабаб бўлиши мумкин.

Депривация  Депривация ҳам суицидал ҳаракатлар қилишга ундаши мумкин. Депривация бу олдин одамни қониқтирган ҳолатнинг нейтрал бўлиб қолиши ҳисобланади. Янги муваффақиятларга мослашиш билан пайдо бўладиган қониқмаслик ҳиссидан одамлар ўзларини бошқаларга таққослаб қутулишга ҳаракат қиладилар. Қиёсий депривация – ўз ҳолатини бошқаларнинг ҳолатига нисбатан ёмонроқ деб идрок қилишдир.

Суицидал хулқ-атвор таркиби  суицидал фикрлар, суицидал тайёргарлик, суицидал уринишлар, суицидал акт киради.

Вербал реакцияда  Вербал реакцияда шахс кўпинча «Мен ўзимни ўлдириш ҳақида ўйлайман», «Мен яшашни хоҳламайман», «Яхшиси ўлганим яхши», «Бошқа мени кўрмайсиз», «Ҳамма нарса жонимга тегди» каби сўзлар билан ўз ўлимига шама қилади.

Хулқ-атвор реакцияси  Хулқ-атвор реакциясига эса хафа бўлиш ва йиғлаш, кўпинча ўлим билан боғлиқ бўлган адабиётларни ўқиш, оғир куй ва қўшиқларни тинглаш, ҳаётий активликнинг етишмаслиги, ўзини оиласидан ва одамлардан олиб қочиш, ичкилик ва наркотикка берилиш, уйқунинг бузилиши, иштаханинг йўқолиши ёки кўтарилиши, апатия, ўзи билан ўзи бўлиш, ўз буюмларини рад қилиш, хавфли ҳаракатлар қилиш, айбдорлик ҳисси, ўз-ўзига паст баҳо бериш, қизиқишнинг йўқолиши, шахсий гигиенага эътиборсизлик хос.

Суицидал хулққа сабаб бўлган факторлар  Яқин ўртадаги йўқотиш, ўлим билан боғлиқ ходиса, оиласидан, ишидан ажралиш, мол дунёсини йўқотиш, ижтимоий ҳолат, ўз-ўзига ишончнинг ва ўз-ўзига баҳонинг пасайиши, характерининг ўзгариши, ўз-ўзини назорат қилишнинг йўқолиши, ўзига ва атрофдагиларга зиён етказиш, ўзига ёққан нарсаларни бошқаларга тарқатиш ва хоказолар.

Ички ресурс  Ички ресурс деганда, шахснинг олдинги стресс ҳолатларидан қандай ижобий чиқиб олгани назарда тутилса, ташқи ресурсга уни бундай ҳолатлардан чиқишига ёрдам берган яқин дўсти ёки жамоаси киради. Кучли стрессга сабаб бўлувчи ёлғизлик, сурункали касаллик ёки дискамфорт, эмоционал ёлғизлик, тушкунлик, оиладаги ёки ишдаги муаммолар, алкогол ёки наркотикка берилишлар ҳам шахсни суицидал ҳаракатларни қилишига сабаб бўлади

Суицидал симптомлар  Суицидал симптомлар сифатида депрессия - руҳий тушкунлик, психоз – бош миянинг зарарланиши натижасида психик фаолиятнинг бузилиши ва хавфга қарши реакцияга ажратилади.

Депрессия ҳолати  Депрессия ҳолатини уйқунинг бузилиши, иштаҳанинг йўқолиши, озиб кетиш, ижтимоий изоляция, қизиқишларнинг йўқолиши, апатия яъни атрофдаги нарса ва ходисаларга, кишиларга нисбатан пассив ёки бефарқ муносабат, умидсизлик кабилар ташкил қилади.

ПСИХОЗ ҲОЛАТЛАР  психоз ҳолатлар - мания бу – ақлсизлик, эҳтирос, майл бўлиб, бунда кўтаринки кайфият, ҳаракат ва нутқ соҳасидаги ўта қўзғалувчанлик намоён бўлади, галлюцинация бу – алаҳлаш, босинқираш, реал воқеликдаги нарса ва ҳодисаларнинг анализаторларга бевосита таъсирисиз онгда турли образларнинг хаёлий равишда пайдо бўлиши ҳамда дезориентация билан белгиланади.

Хавфга қарши реакция  Хавфга қарши реакцияда қўрқув, толиқиш ва нутқда қийинчилик намоён бўлади. Бундай шахс структурасини ўз- ўзини йўқотиш қўрқуви, бировни яхши кўрмаслик, яккаланиш, маъносизлик, ожиз ғазаб ва умидсизлик билан боғлиқ оғир кечинмали психик ҳолатлар ташкил қилади.

 Айрим одамлар ўз хатти-ҳаракатлари, хулқи, кийиниши, ташқи кўриниши, мақсадларига нисбатан атрофдагилардан салбий муносабат кутиб, ўзини одамлар орасида ноқулай сезиб, доимий ҳижолатпазлик шароитида яшайди. Бу нуқсонлар шахсга ўз имкониятларини тўла намоён қилишга ҳалақит беради, баъзан нотўғри хулқ шаклланишига ва доимий кучли ҳаяжонланиш, депрессия, оғир соматик ҳамда руҳий силжишларга ҳам олиб келиши мумкин.

 Инсоннинг руҳий ва жисмоний ҳолати бир- бирига боғлиқ экан, шунинг учун биринчи навбатда асабларимизга маънавий озуқа берайлик. Турли руҳий толиқиш, стресс ҳолатларида фақат ақл-фаросат билан иш тутайлик. Хиссиётларни бошқаришни билайлик. Одамлар билан муносабатда самимий, хушмуомала бўлайлик. Суъбатдошимизнинг фикрларини очиқ юз билан тинглашни ўрганайлик. Яқинларимизнинг, танишларимизнинг хатто, камчиликларини кечиришни билайлик. Уларнинг энг яхши томонларини кўришга ҳаракат қилайлик. Ҳамиша яхшиликка, келажакка, муваффақиятларга ишониб яшашга ўрганайлик.

O'xshashlar

Бошқарувнинг ижтимоий-психологик муаммолари

Ижтимоий психологиянинг шаклланиши ва ривожланиши. Ижтимоий психологик ғояларнинг шаклланиш тарихи

Ўсмирлар орасида ўз жонига қасд қилиш (суицид) ҳолатларининг ижтимоий психологик хусусиятлари

Мотивациянинг психологик назариялари

Шахснинг психологик портрети