Psixologiyada empirik metodlar - Psixologiya - Slaydlar

Psixologiyada empirik metodlar

Yuklangan vaqt:

27.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2521.099609375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Psixologiyada empirik metodlar

Boshqa fan sohalari, ayniqsa, tibbiy-biologik izlanishlarda inson va uning murakkab tuzilishi, ruhiy hayotiga qiziqish ortib borgan sari sekin-asta psixik jarayonlarning ham yaxlit bir tizimi bo’lishi va uni ham fanning yutuqlaridan foydalangan holda o’rganish mumkinligi g’oyasi paydo bo’ldi. Qolaversa, XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib , inson ruhiyati to’g’risidagi psixologik hamda falsafiy qarashlar bilan tabiiy-ilmiy (anatomik, fiziologik, biologik, bioximik va boshqalar) qarashlar o’rtasida tafovutlar chiqqani sari uning alohida fan sifatida shakllanishi zarurati ortib bordi. Olimlar orasida aynan inson ruhiy olamini izchil va tizimli o’rganishga extiyoj paydo bo’ldi

Balki, aynan bir qator fanlarni – ham gumanitar, ham tabiiy fanlar asoslarini yaxshi bilganligi obyektiv sabab bo’lgandirki, olim odam psixologiyasi, unda ro’y beradigan jarayonlar – oddiy sezishdan tortib , mavhum tafakkurgacha bo’lgan jarayonlarni, hissiy holatlarni amaliy tarzda eksperimentlarda o’rgana boshladi. Uning maqsadi – eng avvalo inson ongini tashkil etuvchi sof elementlarni ajratib olishdan iborat edi. Shuning uchun ham psixologiyada u asos solgan yo’nalish strukturalizm deb nomlandi.

 XIX asr oxirlarida, aniqrog’i, 1879 yilda nemis olimi Vilgelm Vundt Leybnis universitetida dunyoda birinchi ekmperimental psixologik laboratoriyaga asos soldiki, unda o’tkazilgan yuzlab tajribalar va eksperimentlar psixologiyaning ham alohida fan sifatida o’zini ko’rsatishga haqli ekanligini isbotladi. Aynan shu insonning , Vundtning, psixologiya ilmi maktabini yaratganligida ham ma’no bor. Chunki Vundt tibbiyot fani bo’yicha ham mukammal bilimlarga ega bo’ldi, keyin fiziologiya sohasida muvaffaqiyatli ishladi, so’ngra falsafaga berilib ketdi.

Tabiatni o’rganish uning ustidan hukmronlik qilish uchun kerak. Tabiatni o’rganish metodi umumiy og’zaki mulohazalardan emas, balki tajribadan iborat bo’lmog’i kerak. Bekon rasionalistik deduktiv metodni fanda befoyda deb inkor qildi va tajribaga asoslangan induktiv metodni asoslab berdi. Ayni vaqtda Bekon ruh va ruhiy hayot haqidagi masalalarni ham qo’zg’agan edi.

Bekon ruhni ikkiga bo’ladi: aqliy va hissiy ruhlar. Birinchisi ilohiy nafasdan kelib chiqadi, ikkinchisi moddiy (jismiy) bo’lib, barcha organik mavjudotlarga xosdir. Hayvonlarning tanasi hissiy ruh organidir, insonda esa tana aqliy ruh organi bo’lib xizmat qiladi. Bekon ruhning qobiliyatlari haqida gapirar ekan , fahm, aql, xotira, istak, irodalarni ko’rsatadi. Lekin uning ta’limotining bu qismi rivojlantirilmagan. Psixologiya masalalarida u ayrim-ayrim tasodifiy mulohazalar bilan cheklanib qolgan.Bekonning tasavvurlar mexanikasi haqidagi fikrlarini boshqa bir ingliz faylasufi – Gobbs yanada mufassalroq rivojlantirdi.

Bekonning tasavvurlar mexanikasi haqidagi fikrlarini boshqa bir ingliz faylasufi – Gobbs yanada mufassalroq rivojlantirdi. Gobbsning fikricha, psixik hayotning asosini go’yoki o’ziga tortuvchi, jalb qiluvchi (huzur, istak, muhabbat) va ranjitadigan (og’riq, qo’rquv, nafrat) kuchlaridan iborat bo’lgan ehtiroslar tashkil etadi. Psixologik hodisalarning o’zi moddiy tartibdagi faktlardir. Ularning rivojlanishi nutqning rivojlanishi bilan bog’liqdir.

Dekart psixologiya sohasidagi ta’limotini, asosan o’zining “Ruh ehtiroslari haqida” degan asarida bayon qilgan. Ruhning faoliyati sezgilar, xotira, tafakkur, iroda – o’z qonuniyatlariga , ya’ni ruhiy qonunlarga binoan ro’y beradi, tananing faoliyati (harakat) esa mexanika qonunlariga binoan ro’y beradi. Shunday qilib, psixik va fiziologik (moddiy.) jarayonlar parallel holda ro’y beradi.

Shuning uchun ham Dekart XX asrgacha bo’lgan psixologiyada keng tarqalgan nazariyaning, ya’ni; psixofizik parallelizm ta’limotining asoschisi hisoblanadi.Ingliz olimi va pedagogi Jon Lokk Bekon kashf qilgan ilmiy metodning bevosita davomchisi edi.

Lokk psixologiya ham, boshqa tabiat fanlari singari, og’zaki mulohazalarga emas , balki tajribaga asoslanmog’i kerak, deb hisoblaydi. Shuningdek u ruhning va uning kuchlarining asl mohiyatini bilish mumkinligini inkor qildi. “Men, deydi Lokk, ruhning mohiyati nimadan iborat yoki hayotiy ruhimizning qanday harakatlari sezgilarga... yoki tasavvurlarga olib keladi degan tekshirishlar bilan o’zimni qiynab o’tirmayman, chunki bu quruq mavhum fikr yurgizishdir” Lokkning aytishicha, faqat ruhiy hodisalarni o’rganish kerak. Bu hodisalarni o’rganishning birdan-bir metodi tajriba va kuzatishdir.

Metod – (Yunoncha. Metodos- tabiat hodisalarini tekshirish usuli).Psixodiagnostik metod – psixologiya fanining tadqiqot usulidir. Psixodiagnostik metod psixologiya fanining eksperimental va eksperimental bo’lmagan an`anaviy tadqiqot metodlariga nisbatan o’ziga xoslikka ega. Psixodiagnostik metodlarning asosiy xususiyati shundan iboratki, o’rganilayotgan hodisaning miqdoriy (va sifatiy ) baholash imkoniyatining mavjudligi tufayli o’lchash-sinashga yo’naltirilganligidir.Buni ma`lum qoidalarni bajarish natijasida amalga oshirish mumkin bo’ladi.

 Psixologiyaning metodlari: kuzatish, eksperiment, suhbat, anketa, test, faoliyat natijalarini tahlil qilish, sotsiometriya. SHaxsning biror bilish jarayonlari, psixik holatlari yoki individual-psixologik xususiyatlarini aniqlashga qaratilgan aniq test yoki so’rovnoma metodika deyiladi.  Jahonda psixodiagnostik metodlarning mingdan ortiq turi mavjud bo‘lib, ularni sxematik qarab chiqilmasa, farqlab olish juda ham mushkul. Psixodiagnostik metodlarning umumiy sxematik klassifikatsiyasini quyidagicha ko‘rsatib o‘tish mumkin:  Kuzatish asosidagi psixodiagnostik metodlar.  Savolnomali psixodiagnostik metodlar.

Kuzatish asosidagi psixodiagnostik metodlar, albatta, kuzatish olib borish hamda olingan natijalardan psixodiagnostik xulosalar chiqarishning muvaffaqiyatli garovidir. Bunday kuzatishda standart sxemalar va sharoitlar kiritiladi, bunda nimani kuzatish, qanday kuzatish, kuzatish natijalarini qanday qilib belgilab borish, qanday baholash hamda sharhlash asosida xulosa chiqarish aniq belgilab olinadi. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan psixodiagnostik talablar – standartlashtirilgan kuzatish deb Yuritiladi.

M.S. Rogovin va T.B. Zapevskiylarning fikricha, metod bu – idrok jarayonida ob`ekt va sub`ekt orasidagi ba`zi bir nisbatlarning ifodalanishidir. Ular asosiy psixologik metodlarning sonlarini 6 taga birlashtirishadi. 1) germenevtik – fanning bo’linmagan yakka holatiga to’g`ri keladi; 2) biografik metod – psixika to’g`risidagi fanning yakka ob`ektiv idrokini ko’rsatish; 3) kuzatish – idrok ob`ekti va sub`ekti farqlanadi; 4) o’z- o’zini kuzatish - sub`ektni oldingi farqlanish asosida ob`ektga aylanishi; 5) klinik – birinchi o’ringa mexanizmning tashqi kuzatuvchidan ichki kuzatuv mexanizmiga o’tish vazifasi chiqadi; 6) eksperiment sub`ekti ob`ekt idrokining faol qarshiligi sifatida, sub`ektning roli idrok jarayonida hisobga olinadi.

Xulosa Psixikani o'rganish borasida turli maktab va yo'nalish namoyondalari turli tarixiy davrlar mamlakatlarda ishlagan va ishlanayotgan olimlar ular psixik hayotni tushunishlari nuqtayi nazaridan turli yondashishlarga amal qilganlar. Misol uchun, fan tarixida quyidagilar ma'lum; psixikaga funksional yondashish shaxsiy yondashish va faoliyatli yondashish ularning har binning mohiyati nimadan iboratligini ko'pchilik psixologlar amal qiladigan shaxsiy va faoliyatli yondashishda qanday farq borligini ko'rsatib ma'ruzada ochib berish mumkin. Shundan keyin talabalarga darsliklardan uch xil yondashishlarning har biriga misollar topish topshirig'ini berish mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI  Karimov I.A. «Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch» Toshkent. «Ma’naviyat» 2008  Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» - T., O’zbekiston 1999  Xaydarov F., N.Xalilova “Psixologiya fanlarini o’qitish metodikasi”. “Aloqachi” 2007  Uzbekistan Respublikasi "Ta’lim tugrisidagi" Konuni T.,1992  "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" T., 1997  I.A.Karimov "Barkamol avlod orzusi" T., 1996  Goziyev E.G. Mamatov M.M. va boshkalar "Uspirin psixologiyasi" ToshD.U 1992  Goziyev E.G Utanov B "Xamkorlik psixologiyasi'' T., Tosh D.U. 1992  Goziyev E.G. Oliy maktab psixologiyasi. ToshDU 1996 y.  Lyaudis V.L. - Metodika prepodavaniya psixologii, iz.vo 2000 URAO  Davletshin M.G. Obshaya psixologiya T. 2002  Filatova O.G Sotsialnaya psixologiya SP 2000  Badmayev M. Metodika prepodavaniya psixologii. M. "Vlados" 2001

O'xshashlar

Empirik tadqiqot usullari

Kognitiv psixologiyada xotira tadqiqotlari

Psixologiyada ekspremental metod tarixi

Ijtimoiy psixologiyada qo’llaniladigan metodikalar

Psixologik tadqiqot tarkibi va mantiqiy izchilligi