Psixologiyada ekspremental metod tarixi - Psixologiya - Slaydlar

Psixologiyada ekspremental metod tarixi

Yuklangan vaqt:

27.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3085.08203125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Psixologiyada ekspremental metod tarixi

Reja: 1. Psixologiya faning rivojlanish tarixi 2. Psixologiya faning boshqa fanlar bilan aloqdorligi 3. Fanning rivojlanishiga xissa qo’shgan olimlar

Amerika psixologiya assotsiatsiyasi 1984 yil dekabr Prinston universitetida har yili o’tkaziladigan uchinchi kengashi 22 ishtirokchisining asosiy faoliyati tashkilotning birinchi Konstitutsiyasini tasdiqlashdan iborat bo’lgan. Bu kichik hajmli hisobot tarzidagi etti maqoladan iborat hujjat edi. Birinchi maqola psixologiya fanining shakllanishiga doir asosiy masalalarni qamrab olganligi bilan diqqatga sazovor. Bunda assotsiatsiyaning maqsadi, ya’ni qay tarzda “psixologiyaning fan sifatida rivojlanganligi, a’zolikka huquqi bo’lgan shaxslar bu ishga jalb qilingan”ligi tavsiflashdan iborat bo’lgan

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida psixologiya maqomi asosiy masalalardan biri bo’lgan. Ba’zilar psixologiya har doim falsafa tarkibida bo’ladi deb qat’iy turishsa, ba’zilar uni fiziologiya tarkibiga kiritishni uqtirar edi. Psixologiya borasidagi turli qarashlarni 1980 yil boshlarida Prinston psixologi Jeyms Mark Bolduin misolida yaqqol tasvirlash mumkin. U Aleksandr Beynning ikki tomli mashhur psixologiya asarini buyurtma qildi va Bolduinga qarshi chiqdi. Hukumatning rasmiy javobida bu kitob “hech qanday ilmiy nufuzga ega emas”ligi mutaxassislar tomonidan belgilanganligi yozilgan edi

 Boshqalarni ishontirishning (balki, hatto hukumat “ekspertlari”ni ham) bir yo’li – bu ilmiy maydonda tan olingan ilmiy metodlarni qo’llash va psixologlar birinchi qilgan ishi fiziologlar metodologiyasini o’zlashtirish (masalan, psixofizika va vaqt reaksiyasi) yoki yangi strategiyalar (masalan, psixik testlar va labirintlar)ni yaratishni o’z ichiga oladi. Mazkur maqolaning maqsadi ong va xulq-atvor haqidagi bilim izlanishlarida ilmiy metodologiyaning evolyusiyasini o’rganish hisoblanadi. Men bu bobni Tadqiqot metodologiyasining 4 kategoriyasi asosida shakllantirdim , bularning barchasi XIX asrda o’z ildiziga ega edi. Bu kategoriyalar quyidagilar: Aql o’lchagichi – jezdan yasalgan psixologik o’lchov asbobi; Ichkariga boqib – o’z-o’zini tahlil qilish “anketasi”va davri; SHaxsiy farqlar bahosi – psixik test o’tkazish tartibi; Xulq-atvorni kuzatish – qiyosiy psixologiya merosi. 01 29 100D1D 210A 35 210A 1E05 1E03 39 05 01 0A 2A 1805 1F190E01 2F 3B 2E250E1938

Mashhur ingliz olimi F.Gal’ton 1884 –1885 yillar davomida bir necha seriyalardan tajribalar o’tkazdi. Bunda 5 dan 80 yoshgacha bo’lgan hoxlovchilar arzimagan haq evaziga laboratoriyada o’z kuchi, reaktsiya tezligi; organizmning xislatlarini 17 ko’rsatkich bo’yicha tekshirishlari edi. Bu ko’rsatkichlar qatoriga shuningdek , bo’yi, oqirlik, opkaning triklik siqimi, kalt va musht kuchi, harflarni eslab qolish qobiliyati, ko’rish o’tktrligi, rangni farqlash kabi ko’rsatkichlar ham kiritildi. To’liq dastur bo’yicha hammasi bo’lib 9337 kishi tekshirilib chiqildi.

SHunday qilib, eksperiment fanning haqiqiy asosi, poydevori deb qarala boshlandi. Bu haqida Dj. Kettell ham ta’kidlab o’tgan: qachonki asosidan eksperiment va o’lchash, aniqlash tashkil qilar ekan, shundagina psixologiya xaqiqiy va aniq fan bo’lishi mumkin. 1890 yilda nashr qilingan ilmiy ishida u 50 turdagi laborotoriya testlarining ro’yxatini keltiradi. Hozirgi kunda ularni testdan ko’ra ko’proq topshiriqlar deb atash to’g’riroq bo’ladi. bu topshiriqlar testlarga qo’yiladigan talablardan faqat ikkitasiga ega edi: uni qo’llash ko’rsatmasi mavjud hamda tadqiqotning (laborotor) ilmiy xarakteri ta’kidlangan edi. Bu talablarga ko’ra laborotoriya yaxshi jixozlanishi ; testni o’tkazish vaqtida begonalar bo’lmasligi; barcha teshiruvchilarga bir xilda ko’rsatma berilishi, ya’ni ular nima qilishlari kerakligini yaxshi o’zlashtirib olishlari lozim edi.

Yangi metodlar yaratilishi bilan birga birlashtirilgan testlar qo’llanila boshlandi. Masalan, aqlni o’rganish metodlari orasida amerikalik psixolog D.Veksler (1939, 1955) ning subtestlari keng tarqaldi. YAngi proektiv metodlar ham yaratilib, keng qo’llanila boshlandi (amaerikalik psixolog G. Myurre (1935, 1943) ning tematik appertseptsion testi ( TAT), nemis psixologi S. Rozents Veygning frustratsiyaga bo’lgan reaktsiyani o’rganish testi va boshqalar ).

Birinchi bosqich 20-yillarning boshidan 30-yillarning o’rtasigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bu davrda pedagogika va psixotexnikada test metodlari keng tarqaldi. Bu davrda psixologik diagnostikaning rivojlanishida M.S. Bernshteyn, L.S. Vigotskiy, P.P. Blonskiy, S.G. Gellershteyn, N.D. Levitov, G.I. Rossalimo, P.I. SHpil’reyn va boshqalar katta hissa qo’shdilar. Olimlar tomonidan ilgari surilgan qator ilg’or fikrlar keyinchalik rivojlantirilmadi , chunki 1936 yildan keyin bu sohadagi barcha tadqiqotlar to’xtatildi va psixodiagnostikaning keyingi rivojlanishiga jiddiy to’siq vujudga keldi.

V. Vundt eksperimental psixologiya taraqqiyotida ayniqsa nemis fiziologi va psixologi Vilgelm Vundt (1832- 1920 y.)ning ishlari katta aham iyatga ega bo’ldi. Vundtgacha faqat ichki tajribadan va oz-o’zini kuzatishdan foydalanib kelgan psixologiya faqatgina tasviriy fan edi. Vundt eksperiment va o’lchash metodlarini zarur deb topib, psixologiyani izohli fanga aylantirishni maqsad qilib quydi.

Vundt psixologiya uchun klassik metodlar bo’lib qolgan bir qancha metodlarni, ya’ni kuzgatish metodi, ifodalash metodi va reakciya metodlarini kashf etdi ham da rivojlantirdi. Vundt 1879 yili Leypsigda birinchi eksperimental psixologiya laboratoriyasini tashkil qildi. Oradan kup vaqt o’tmasdan (1881 y.) u Berlin universiteti xuzurida eksperimental psixologiya institutini tashkil qildi. 41 19 1E 20 42 0E 0D 03

Ilmiy (izoxli) psixologiyani oyoqqa turgizish uchun Vundt qo’shimcha vosita sifatida yondosh fanlar , ayniqsa fiziologiya, astronomiya, etnografiya, tarix, mifologiya va boshqa fanlardan olingan ma’lumotlardan foydalanish zaruriyatini ilgari surdi. Leypcig laboratoriyasi va institutidan namuna olib, Germaniyaning boshqa universitetli shaxarlarida ham , shuningdek boshqa mamlakatlarda ham , jumladan Franciya, Angliya va Amerikada laboratoriya ham da institutlar tashkil qilindi.

XIX asrning oxirida Rossiyada ham bir qancha eksperimental psixologiya laboratoriyalari tashkil qilindi: Moskvada Tokarskiy, Qozonda Bexterev , Odessada N.N.Langerlar tomonidan shunday laboratoriyalar ochildi. 1911 yil Moskva universiteti xuzurida, maxsus qurilgan binoda professor CHelpanov raxbarligida eksperimental psixologiya instituti tashkil qilindi. 2E 03 19 46 01 29 2A 44 0E 25 21 21

Xozirgi vaqtda bu institut RF Pedagogika fanlari akademiyasi sistemasiga kiradi. Professor A. F. Lazurskiy (1874-1917 y.) tomonidan eksperimental metodning aloxida turi – tabiiy eksperimental ishlab chiqarilgan. Eksperimentning bu turidan bizda bolalar psixologiyasini o’rganishda, pedagogika masalalarini, ayniqsa, ta’lim psixologiyasi masalalarini ishlab chiqarishda keng va unumli foydalanilmoqda.

Eksperimental metodning tatbiq qilinishi psixologiya fani taraqqiyotiga juda unumli ta’sir ko’rsatdi. Bu metod yordamida oddiy kuzatish yoki o’z-o’zini kuzatish yo’li bilan aniqlash qiyin bo’lgan yoki butunlay mumkin bulmagan ko’p ma’lumotlar aniqlandi, ayrim psixik xodisalar o’rtasidagi bog’lanishlar aniqlangan, psixik processlardagi, ayniqsa, sezgilar, diqqat, idrok, xotira soxasidagi ba’zi bir qonuniyatlar ochilgan.

Eksperimental analiz yo’li bilan murakkab psixik processlar (idrok, xotira, tafakkur)ning aloxida komponentlari tarkibiy qismlari ajratilgan, psixik processlarning fiziologik xodisalar bilan, shuningdek, tashqi fizik muxit hamda ijtimoiy muxit bilan bo’lgan bog’lanishlari ochilgan.

Eksperimental tekshirishlarning yakunlari, shuningdek, eksperimental metodning usullaridan foydalanish praktik faoliyatning turli soxalarida – o’quv tarbiya ishlarida, medicinada, mexnatni tashkil qilish va ratsionalizatsiyalashtirishda, sud ishlarida, san’atda juda ko’p foyda keltiradi.

XIX va ayniqsa XX asrlarda psixologiya faqat empirik (tajribaga asoslangan) fan sifatida taraqqiy etadi. Bu davrda uning predmeti, ya’ni urganadigan vokelik soxasi kuchli ravishda kengaydi, bu fanning aloxida yangi soxalari paydo bo’ladi va shakllanadi , yangi, yanada samaraliroq tekshirish metodlari kashf qilinadi.

Psixologiyaning bergan ma’lumotlaridan amaliy faoliyatning turli soxalarida foydalanila boshlaydi. Ayni vaqtda, XIX va XX asrlarda idealizm bilan materializm o’rtasidagi kurash yanada chuqurlashadi.

Vundt labaratoriyasi original izlanishlarni olib borgunga qadar, psixofizika metodologiyasi esa ilk bor Fexner tomonidan standartlashtirilib, 20 yildan buyon qo’llanilib kelinardi va psixofizika (masalan, Ernest Veber)dagi dastlabki qarashlarni o’rganish undan ham oldin boshlangan edi.

Fexnerning daholigi shundaki, 1880-yillarning o’rtalaridayoq u fizik stimullar orqali sezgining sifat holatini miqdor holati bilan aloqadorligini o’lchab, undagi o’zgarishlarni aniqlashga yo’l topdi (masalan, sezilarli farqlarning psixologik tengligi). Bu metodlar orqali u psixofizikadagi 2 asosiy muammoni har tomonlama o’rganishda foydalandi: fosh etish muammosi va tafovut muammosi. Dastlabki muammo qancha stimullarning hozirda juda kam sezilishi muammosi bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchi muammo ikki stimuldagi sezilmas tafovutlarning qanday farqlanishi muammosi bilan bog’lanadi.

O'xshashlar

Psixologiyada empirik metodlar

Kognitiv psixologiyada xotira tadqiqotlari

Ijtimoiy psixologiyada qo’llaniladigan metodikalar

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Shaxsni o’rganishning biografik metodi 2