Idrok haqida tushuncha - Psixologiya - Slaydlar

Idrok haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2926.2734375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: IDROK HAQIDA TUSHUNCHA 0102 0F0510

REJA: 1. Idrok haqida tushuncha. 2. Idrokning nerv-fiziologik asoslari, xususiyatlari va qonuniyatlari. 3. Idrokning asosiy xossalari va turlari. 4. Idrokda predmet va fon, yaxlit va xususiy o‘zaro munosabatlar

IDROK NIMA?

IDROK BU:  Sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etib turgan narsa-hodisalar obrazlarini kishi ongida bir butun holda aks ettirilishi. 01 10 22 3620

IDROKNING FIZIOLOGIK ASOSI  Tаbiiy ekspеrimеntdа tеkshiriluvchining fаоliyati tаbiiy hоlаtlаrdа o`rgаnilib, ekspеrimеnt tа`siridа esа fаqаtginа tаshqi shаrоitlаr o`rgаnilаdi, хоlоs, ya`ni tаshqi shаrоitlаr o`zining tаbiiy tаrtibidа emаs, bаlki tаdqiqоtchi hохlаgаnidеk o`zgаrtirilаdi. 08

IDROKNING FIZIOLOGIK ASOSI  Idrokning fiziologik asosi, uning harakat faoliyati, emotsional kechinmalar, turli tafakkur jarayonlari bilan uzviy bog‘langanligi sababidan yanada murak-kablashadi. Bundan kelib chiqadiki, his–tuyg‘u organlarida boshlangan tashqi seskantiruvchilar ta’sirida paydo bo‘lgan nerv qo‘zg‘alishlari asab markazlariga o‘tadi, bunda ular po‘stloq sohalarini qamrab oladi, boshqa nerv qo‘zg‘alishlari bilan o‘zaro ta’sirga kirishadi. O‘zaro ta’sirga kirishgan va po‘stloqning turli sohalarini qamrab olgan bunday qo‘zg‘alishlar to‘ri idrokning fiziologik asosini tashkil etadi.

IDROKNING ASOSIY XOSSALARI VA TURLARI  Idrokning predmetliligi - bu real olam jism va hodisalarini bir-biri bilan bog‘lanmagan sezgilar to‘plami ko‘rinishida emas, alohida jismlar shaklida aks ettirish qobiliyati. Predmetlilik idrokning tug‘ma xossasi emas. Bu xossaning paydo bo‘lishi va takomillashtirilishi bola hayotining birinchi yilidan boshlab, ontogenez jarayonida sodir bo‘ladi.

IDROKNING YAXLITLIGI  Jismning alohida xossalarini aks ettiruvchi sezgilardan farqli ravishda, idrok jismning yaxlit obrazini yaratadi. Sezgining tarkibiy qismlari o‘zaro shu darajada mahkam bog‘langanki, jismning yagona murakkab obrazi odamga ob’ektning alohida xossalari yoki alohida qismlari bevosita ta’sir ko‘rsatganida ham hosil bo‘ladi. Idrokning yaxlitligi, hatto, idrok etilayotgan ob’ektning alohida xossalari chala aks ettirilganida ham qabul qilingan axborot xayolan aniq jismning yaxlit obrazi holatiga yetkazilishi bilan ifodalanadi. 08

IDROKNING KONSTANTLIGI  Idrokning navbatdagi xossasi uning konstantligi dir. Konstantlik deb, idrok qilish sharoitlarining o‘zgarishida jismlar ba’zi bir xossalarining nisbiy doimiyligiga aytiladi. Perseptiv tizimning idrok sharoitlarining o‘zgarishini to‘ldirish qobiliyatida namoyon bo‘ladigan konstantlik tufayli, bizni o‘rab turgan jismlarni nisbatan doimiy jismlar sifatida idrok etamiz. Yuqori darajadagi konstantlik jismlar rangi, kattaligi va shaklini ko‘rish idrokida kuzatiladi.

HARAKATNI IDROK QILISH  Harakatni idrok qilish masalasini ko‘rib chiqamiz. Agar jism fazoda harakatlanayotgan bo‘lsa, u holda biz, uning harakatini yaxshi ko‘rinish sohasidan chiqishi bilan, unda yana nigohimizni to‘xtatishimiz uchun ko‘zlar yoki boshni harakatlantirishimizga majbur qilishining natijasi sifatida idrok etamiz. Bunda ikki hodisa sodir bo‘ladi. Birinchidan, jismning tanamiz holatiga nisbatan surilishi uning fazodagi harakatlanishidan darak beradi. Ikkinchidan, miya jismni kuzayotgan ko‘zlar harakatini qayd etadi. Ikkinchi holat harakat idroki uchun juda muhimdir, lekin ko‘zlar harakati haqidagi axborotni qayta ishlash mexanizmi o‘ta murakkab va qarama- qarshi jarayondir.

VAQT IDROKI  Vaqt idroki muammosini o‘rganishning murakkabligi vaqtning moddiy dunyo hodisasi sifatida idrok etilmasligidan iborat. Uning kechishi haqida esa ma’lum belgilar bo‘yicha mulohaza yuritamiz.  «Biologik soatlar» nomi bilan tanish bo‘lgan oddiy marom hodisalari vaqt o‘tishining davomiyligi va ketma-ketligini idrok jarayonlari asosida yotadi. Ularga po‘stloq va po‘stloq osti hosilalarining neyronlarida kechadigan marom jarayonlari kiradi. Masalan, uyqu va hordiqning gallanishi. Qo‘zg‘alish va tormozlanishning gallanishi kabi nerv jarayonlarining davomiyligiga bog‘liq ravishda vaqt haqida ma’lum axborotga ega bo‘lamiz. Bundan vaqt idrokini tadqiq etishda, ikki asosiy nuqtai nazarni: vaqt davomiyligi idroki va vaqt ketma-ketligini hisobga olish zarurligi haqida xulosa chiqarish mumkin.

IDROKDA PREDMET VA FON, YAXLIT VA XUSUSIY O’ZARO MUNOSABATLAR  Atrof-olam jismlari birday idrok etilmaydi. Bir xillari yaqqol, «oldingi qatorga» surilgan holatda, boshqalari «orqaga o‘tib ketgan» holda, tushunarsiz holatda namoyon bo‘ladi. Bunga muvofiq ravishda idrok jismi, yoki ob’ekti, va bizga, bir vaqtning o‘zida o‘z ta’sirini o‘tkazuvchi, lekin orqa planga o‘tib ketgan boshqa jismlardan iborat bo‘lgan fon ajratiladi. Masalan, kitob javonidan biror kitobni oladigan bo‘lsak, biz boshqa ko‘pgina kitoblarni idrok etamiz, lekin idrok predmeti, ob’ekti bo‘lib, bizga ayni damda zarur va biz izlayotgan kitob hisoblanadi.

FIGURA va FON  Dastlab figura (jism) va fon o‘rtasidagi farq tasviriy san’atda yuzaga kelgan. Psixologiyada ushbu muammo mustaqil muammo sifatida daniyalik psixolog E. Rubin tomonidan ko‘rib chiqilgan edi. Yakka holatdagi, oldinga chiqqan, e’tiborni o‘ziga qaratuvchi hodisaviy maydon qismiga figura, uni o‘rab turuvchilarning barchasi esa fon deb aytiladi.  Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, jism va fonning nisbati – bu dinamik nisbat. Ayni vaqtda fonga tegishli bo‘lganlar ma’lum vaqtdan so‘ng jismga, va, aksincha, jism fonga aylanishi mumkin. Bunga isbot sifatida rasmdagi ikkilangan tasvirlarni keltirish mumkin.

IDROKDA ILLUZIYA  Noto‘g‘ri (soxta) yoki izdan chiqqan idrok hodisa- si idrok illyuziyasi deb ataladi. Illyuziyalar idrokning turli ko‘rinishlarida (ko‘rish, eshitish va b.) kuzatiladi. Illyuziyular tabiati faqat mayl. yo‘nalganlik, hissiy munosabatlar va h.k.lar kabi sub’ektiv sabablar bilan emas, balki, yoritilganlik, fazoviy holat va boshqalar kabi jismoniy omillar va hodisalar bilan belgilanadi.

IDROKDA ILLUZIYA

Nazorat uchun savollar:  1. Idrok haqida bilish psixik jarayoni sifatida gapirib bering.  2. Idrokning fiziologik asosini nima tashkil etadi?  3. Idrokning asosiy xossalari haqida gapirib bering.  4. Idrok illyuziyalari haqida nimalarni bilasiz?  5. Idrok turlari va shakllarining qanday tasniflanishlarini bilasiz?  6. Idrokda jism va fon, yaxlit va xususiy o‘zaro munosabatlar haqida gapirib bering.  7. Idrokdagi individual farqlar nimalarda namoyon bo‘ladi?  8. Bolalarda idrok rivojlanishining asosiy qonuniyatlarini ochib bering.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Psixika haqida umumiy tushuncha

Psixologik trening haqida tushuncha

Erk haqida tushuncha. Iroda nazariyalari

Idrok olami

Motiv va motivatsiya haqida umumiy tushuncha