Eriksonning shaxs rivojlanishini psixoijtimoiy nazariyasi - Psixologiya - Slaydlar

Eriksonning shaxs rivojlanishini psixoijtimoiy nazariyasi

Yuklangan vaqt:

31.01.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.609375 KB

Ko'chirib olish

ERIKSONNING SHAXS RIVOJLANISHINI PSIXOIJTIMOIY NAZARIYASI Reja: 1. Eriksonning ego-psixologiyasi. 2. Erikson ishlarida tadqiqot metodlari. 3. Erikson nazariyasining asosiy tushunchalari. 4. Shaxs rivojlanishining psixoijtimoiy bosqichlari.

• Amerikalik psixolog E.Erikson (1902—1994) ego- psixologiya y o‘nalishining vakili sifatida mashhurdir. O’sha davrlarda- urushdan keyingi Yevropadan emigratsiya qilingach Amerikada yashagan kichik bolalardagi xavotirlilik, hindlardagi umidsizlik, urush veteranlaridagi sarosima, natsist (german fashist)laridagi shafqatsizlik kabi ko‘rinishlarni tushuntirish va korreksiya qilish talab qilinadi.

• E.Erikson «Men» va jamiyat munosabatlari haqidagi psixoanalitik konsepsiyani yaratdi. Shu bilan birgalikda, uning konsepsiyasi — bu bolalik konsepsiyasidir. Uzoq muddatli bolalikka ega bo‘lish aynan insonga xos. Bundan tashqari, jamiyatning rivojlanishi bolalikning uzayishiga olib keladi. «Uzoq davom etuvchi bolalik insonni texnik va intellektual mazmunda o‘z ishiga mohir odam qilib qo‘yadi, biroq u insonda butun umr hissiy yetilmaganlik izini qoldiradi», — deb yozadi E.Erikson. E.Erikson E.Erikson shaxs tuzilmasini xuddi Z.Freyd kabi talqin qiladi

Qachonki biz istasak — bu «U», qachonki biz majburmiz — bu «Boshqa Men», «jonsiz nuqta» esa — bu «Men». Bu ikki instansiyalar chegaralari o‘rtasida doimiy ravishda muvozanatlashgancha «Men» odamga jadal istaklar va «vijdon kuchi bilan bostirilganlar» o‘rtasida murosaga kelish imkonini beradigan himoya mexanizmlaridan foydalanadi.

• E.Erikson klinik xarakterdagi tadqiqotlardan tashqari ikkita hind qabilasida bolalar tarbiyasini dala etnografik tadqiqotini o'tkazdi va ularni AQSHning shaharda yashovchi oilalardagi bola tarbiyasi bilan solishtirdi. Eslatib o‘tilganidek, u har bir madaniyatda har bir ona yagona to£g‘ri deb idrok etadigan onalikning o‘ziga xos uslubi mavjudligini aniqladi

• E.Eriksonning bu mulohazalari uning konsepsiyasini ikkita birmuncha muhim tushunchalari asosiga joylashdi — «guruhli o‘xshashlik» va «egoo‘xshashlik». Guruhli o‘xshashlik bolani hayotining birinchi yilidayoq tarbiyalash uni mazkur ijtimoiy guruhga kiritish, ushbu guruhga xos bolgan dunyoqarashni ishlab chiqishga yo‘naltirilishi sharofati bilan shakllanadi. Egoo‘xshashlik guruhli o‘xshashlik bilan parallel tarzda shakllanadi va subyektda inson o‘sishi va rivojlanishi jarayonida sodir boladigan o‘zgarishlarga qaramay barqarorlik va o‘z «Meni»ning uzluksizligi tuyg‘usini bunyod etadi

• Eriksonning Ego rivojlanishi haqidagi tasavvurlari uning quyidagi asarlarida bayon etilgan». Bolalik va jamiyat» (1950), «Identiklik: o‘spirinlik inqirozi» (1968), «Identiklik va hayotiy sikl» (1979), «Yetuklik» (1979) va b.

• Erikson konsepsiyasida asosiy tushuncha — identiklikdir. Shaxsiy identiklik— shaxsning yadrosi, yuragi» bolib, uni boshqalardan farqli ravishda faqat o‘ziga o‘xshashligini tasdiqlaydigan individual xislatlar to‘plamidir'. Ego identiklik— shaxsiy Menining barqarorligi, uzluksizligi, yaxlitligini subyektiv his qilishdir. Guruhiy identiklik- malum ijtimoiy guruhga tegishliligini his qilishdir. Egoidentiklik va guruhiy identiklik hayot davomida shakllanadi

• Identiklik shakllanishida muhim mexanizmlardan biri ritualizatsiya - insonlar orasida ma’lumotlar almashishda, o‘zaro aloqaga kirishishda xulq-atvorning takrorlanuvchi shakllaridir. Ritualizatsiya - tug‘ma asosga ega bolib, hayot davomida murakkablashib boyib boradi

• Inqiroz - rivojlanishning o‘tish, burilish davri bo‘lib, inson unga nizoni qanday hal qilishni bilmaydigan, kuchli, moslashuvchan shaxs sifatida kirishi mumkin. Odamlar rivojlanish bosqichidagi qarama-qarshiliklarni turlicha muvaffaqiyat va har xil tezlikda bartaraf etadi — Erikson konsepsiyasining epigenetik tamoyili shundan iborat

• Hayotiy siklning har bir bosqichi uchun jamiyat tomonidan oldinga suriladigan maxsus vazifa xarakterlidir. Jamiyat hayotiy siklning turli bosqichlarida rivojlanish mazmunini ham belgilaydi. Biroq E.Eriksonga muvofiq vazifaning yechimi shaxsning psixologiik harakatlantiruvchi rivojlanishda erishgan darajasi kabi u yashayotgan jamiyatning umumiy ma’naviy muhitiga ham bog‘liq

• 0-1-yosh.Go‘daklik yoshining vazifasi — olamga asosli ishonchni shakllantirish, bir-biridan ajralganlik va begonalashish tuyg‘usini bartaraf etishdan iborat. • 1-3-yosh.Ilk yosh vazifalari — shaxsiy erkinligi va mustaqilligi uchun o‘z harakatlaridan kuchli shubhalanish va uyat tuyg‘usiga qarshi kurashdan iborat .

• 3-7-yosh.0 ‘yinli yoshning vazifalari — faol tashabbusning va ayni vaqtda o‘z istaklari uchun aybdorlik hamda axloqiy mas’uliyat hissini boshdan kechirishning rivojlanishi. • 7-12-yosh.Maktabda o‘qish davrida yangi vazifa — o‘z no‘noqligi va foydasizligini anglashga qarshi turuvchi mehnatsevarlik va mehnat qurollari bilan muomala qila olish malakasining shakllanishi sodir bo‘ladi.

• 12-18-yosh.O'smirlik va ilk o‘spirinlik yoshida dastlabki yaxlit o‘zini va olamdagi o‘z o‘rnini anglash vazifasi; bu vazifani hal qilishdagi salbiy qutb — shaxsiy «Men»ini («bir xillik diffuziyasi») tushunishda ishonchsizlik paydo bo'ladi. • 18-35-yosh.0 ‘sprinlikning oxiri va yetuklikning boshlanishidagi vazifalar — umr yo‘ldoshini izlash va yolg‘izlik tuyg‘usini bartaraf etuvchi yaqin do'stona aloqalarni o‘rnatishdan iborat. Yushunishda ishonchsizlik paydo bo'ladi .

• 35-55-yosh.Yetuklik davri vazifasi — insondagi ijodiy kuchning qoloqlik va turg‘unlikka qarshi kurashuvi. Keksalik davri hayotdan ehtimoliy ixlosi qaytish va o‘sib borayotgan umidsizlikka qarama-qarshi tarzda o‘zi, o‘z hayotiy yo‘li to‘g‘risidagi yakuniy yaxlit tasavvurning shakllanishi bilan xarakterlanadi.

• Egotenglikning bir shaklidan boshqasiga o‘tish tenglik inqirozini uyg‘otadi. E.Erikson bo‘yicha inqirozlar — bu shaxsning kasalligi, nevrotik buzilishlar ko‘rinishi emas, balki «progress (istiqbol) va regress (inqiroz), integratsiya va sustlik o‘rtasidagi tanlov lahzalari», «aylanish punktlari»dir.

• «Organ modusi» tushunchasi Z.Freyd ortidan E.Erikson tomonidan jinsiy quvvatning to‘planish doirasi sifatida ta’riflandi. Rivojlanishning aniq bosqichida jinsiy quvvat bilan bogliq organ rivojlanishning muayyan modusini bunyodga keltiradi, ya’ni shaxsning ustunlik qiluvchi sifatining shakllanishiga olib keladi. Z.Freyddan farqli ravishda E.Erikson uchun organ modusi — psixik rivojlanish uchun dastlabki nuqta, turtkigina, xolos.

• Moduslarning tabiat aqli bilan shartlangan xususiyatlari shundan iboratki, ularning ishlashi uchun boshqa obyekt yoki inson zarur. Demak, bola hayotining dastlabki kunlarida «og‘zi orqali yashaydi va sevadi», ona esa «o‘z ko‘kragi orqali yashaydi va sevadi». Ovqatlantirish vaqtida bola hamkorlikning ilk tajribasini oladi: uning «og‘iz orqali olish» qobiliyati ona tomonidan javobga uchraydi.

• Z.Freyd kabi go‘daklik yoshining ikkinchi bosqichini E.Erikson tishlarning yorib chiqishi bilan boglaydi. Shu lahzadan boshlab, «so‘rish» qobiliyati ancha faol va yo‘naltirilgan bo‘ladi. U «tishlash» modusi bilan xarakterlanadi. Begonalashgancha modus o‘zida passiv olishni siqib chiqarib, bola faolligining barcha turlarida namoyon bo‘ladi.

O'xshashlar

Viktor Franklning shaxs nazariyasi

Yosh davri konsultatsiyasiga xos talablar

Individ, individuallik, shaxs

Idrokni geshtalt nazariyasi

Shaxs tiplariga psixologik xarakteristika