Антик давр психологияси - Psixologiya - Slaydlar

Антик давр психологияси

Yuklangan vaqt:

25.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2308.12109375 KB

Ko'chirib olish

АНТИК ДАВР ПСИХОЛОГИЯСИ  “ Психология фан сифатида руҳ хақидаги таълимотдан бошланиши керак эди. Руҳ хақидаги таълимот одамзот томонидан илгари сурилган биринчи илмий гепотеза”дир деб ёзади Л.С. Виготский. "

Анита - руҳ ҳақидаги қарашлар ибтидоий жамоа давридаёқ мавжуд бўлган бўлсада эр. ав. II асрда табиат ва инсон хақидаги тасаввурлар туб бурилишга учраб, антик оламда дастлабки руҳ хақидаги илмий фаразлар пайдо бўла бошлайди. Илмий психология ва ундаги барча муаммоларнинг боши шу ердадир.

“ Қайси йўллар билан бормагин, барибир руҳнинг чегарасига боролмайсан” деган афоризм билан Эфеслик Гераклит (эр.ав.530 -470 йиллар) индивидуал руҳ ва коинот бирлиги ғоясини илгари сурди. Унга кўра, барча нарса асосида олов ётаркан. Организмдаги олов учқуни психологиядаги - руҳдир. У “оловли ва нам” ҳолатда бўлади. Маст одам қаерга кетаётганини билмайди, чунки унинг психикаси намдир” - деб ёзади Гераклит. Унинг таъкидлашича, руҳ нами умумий логос қонунлари билан белгиланади. Бу фикр билан Гераклит барча психик ҳодисалар моддий дунё қонунларига буйсунишни таъкидламоқчи бўлди. Детерминизм тамойилини жуда содда кўринишда таърифламоқчи бўлди.

Antik falsafa qadimgi yunonlar va qadimgi rimliklar falsafasi boʻlib, 7- asrdan boshlab davrni qamrab oladi . Miloddan avvalgi Qadimgi falsafa Kichik Osiyo, O'rta er dengizi, Qora dengiz mintaqasi va Qrimdagi yunon shahar-davlatlarida (savdo va hunarmandchilik shahar-davlatlarida) - Afinada, Osiyo va Afrikaning ellinistik davlatlarida, Rim imperiyasida paydo bo'lgan. . Qadimgi falsafa jahon sivilizatsiyasi rivojiga beqiyos hissa qo‘shgan . Aynan shu yerda Yevropa madaniyati va sivilizatsiyasi vujudga kelgan, G‘arb falsafasining kelib chiqishi, uning deyarli barcha keyingi maktablari, g‘oyalari va g‘oyalari shu yerda. Xususiyatlari  Antik falsafa maxsus falsafiy tadqiqotlar sohasi sifatida emas, balki ilmiy bilimlar - matematika, tabiatshunoslik, siyosiy tushunchalar asoslari bilan , shuningdek, mifologiya va san'at bilan uzviy bog'liqlikda paydo bo'lgan. 7—4 - asrlarda maʼnaviy taraqqiyot . Miloddan avvalgi mifologiya va dindan fan va falsafaga o'tdi.  Falsafiy dunyoqarashning ikkita asosiy turi paydo bo'ladi: materializm (“Demokrit chizig'i”) va idealizm (“Aflotun chizig'i”).  Tafakkurning ikkita qarama-qarshi asosiy usuli - dialektika va metafizika paydo bo'ladi. Antik falsafa dialektik falsafaning tarixan ma'lum bo'lgan birinchi shakli edi. So'zning keng ma'nosida "qadimiylik" ( lotincha antiquus - qadimgi) atamasi "qadimiylik" degan ma'noni anglatadi. Tor ma'noda "qadimgi davr" tushunchasi Qadimgi Yunoniston (Gellas) va Qadimgi Rim tarixi va madaniyati bilan bog'liq.

Milesian maktabi Miletlik Thales Miloddan avvalgi 640/624-548/545 yillar Anaksimandr Miloddan avvalgi 610- 547/540 yillar Anaksimenlar 585-525 Miloddan avvalgi

Milesian maktabining markaziy savoli Hamma narsaning boshlanishi nima? Suv (Tales) Apeiron (Anaksimandr) Havo (Anaximenes )

Tarkib: • Umumiy kontur. • G'arbiy. • Milesian maktabi. • Epikur maktabi. • Ko'rinishlar, ta'limotlar, tendentsiyalar. • Sharq. • Xulosa.

Davr: s VI veka do n. e. po IV vek n.e. Asosiy vakillari: Fales, Pifagor, Geraklit, Demokrit, Sokrat, Platon, Aristotel, Epikur va boshqalar. Tabiat va inson qonunlarining ifodasi ixcham va tushunarli tilda ifodalangan. Keyinchalik hodisalar va narsalarning mohiyatini tushuntirishga xizmat qiluvchi yangi atamalar paydo bo'ladi. Psixologiyaning fan sifatida nomi yo'q. Lekin insonning psixik jarayonlari va reaksiyalarini, xulq-atvorini, xarakterini, funktsiyalarini va boshqa psixik hodisalarni tushuntirishga urinishlar mavjud. Tushuntirishlar gipotezalar va nazariyalar asosida quriladi, ularda insonning aqliy jarayonlarini tushunish asoslari shakllanadi. Psixologiya (qadimda) ruh haqidagi fandir. Hozirgi davrda psixologiyaning shakllanishi davrida va hatto psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishining keyingi bosqichlarida ham keyinchalik o'z izdoshlari va tarafdorlarini topadigan maktablar va harakatlar shakllanadi. Qadimgi psixologiya falsafa va tabiatshunoslik bilan chambarchas bog'liq bo'lib, unga universal va juda kontseptual lingvistik rang berdi. Qisqacha insho.

G'arbiy. G'arb yo'nalishini ko'pchilik qadimgi yunon va rim faylasuflari va mutafakkirlari ifodalaydi. G'arb mamlakatlari Sharq sivilizatsiyasi bilan yaqin aloqada bo'lganligi sababli, ilmiy material va bilimlarni faol o'zlashtirish va o'zlashtirish mavjud bo'lib, ular orqali inson qalbini o'rganish amalga oshirildi. Keyinchalik, aynan Qadimgi Yunoniston falsafasi Evropa mamlakatlari madaniyatiga ta'sir ko'rsatdi, chunki F. Engels ta'kidlaganidek: « Yunon falsafasining turli shakllarida dunyoqarashning deyarli barcha keyingi turlari allaqachon embrionda, paydo bo'lish jarayonida. ”. Psixologiya aynan quyidagilardan kelib chiqqan: yunoncha psk - ruh; yunoncha lugos - bilim.

Milesian maktabi. Mileziya maktabi (Ion tabiiy falsafa maktabi) — Kichik Osiyodagi yunon mustamlakasi Miletda ( miloddan avvalgi 6-asrning 1-yarmi ) Fales tomonidan asos solingan falsafiy maktab. Vakillari: Fales, Anaksimandr, Anaksimen va boshqalar. Mileziya maktabining faylasuflari yunon ilm-fani: astronomiya, geografiya, matematika, meteorologiya, fizika asoslarida turishgan. Mileziyaliklar ilgari mifologiya va an'analarda mavhum va ramziy shaklda keng tarqalgan kosmogoniya, kosmologiya, ilohiyot va fizika haqidagi g'oyalarni mavhum bo'lmagan tasvirlar guruhini tashkil qilib, ilmiy qiziqish tekisligiga o'tkazdilar. Ilk ilmiy terminologiyani joriy qildilar, birinchi marta nasrda o‘z asarlarini yoza boshladilar. Mileziyaliklar Yagona abadiy, cheksiz, "ilohiy", narsalarning ko'rinadigan xilma-xilligining moddiy kelib chiqishi, hayot manbai va kosmosning (suv, havo, olov, er, apeiron) mavjudligiga ishonishgan.

Miletlik Thales. Thales ( 625 - Miloddan avvalgi 547 yil e. ) - Miletlik qadimgi yunon faylasufi va matematigi. Mileziya maktabining asoschisi. U Yevropa psixologiya maktabining asoschisi hisoblanadi. Dunyoqarash tushunchalari : • ob'ektiv voqelikning ustuvorligi; • insoniy his-tuyg'ular asosiy manbadir atrofdagi dunyo haqida ma'lumot; • ruh - bu harakatlantiruvchi printsip; • psixik hodisalarning materialistik substrati. Ishlari : Thales umuman biror narsa yozganmi yoki yo'qmi noma'lum. Ammo, an'anaga ko'ra, "Quyoshning burilishlari va tengkunlik" va "Dengiz astronomiyasi" asarlari unga tegishli.

Miletlik Anaksimandr. Anaksimandr ( 610 - Miloddan avvalgi 547 yil e. ) - qadimgi yunon faylasufi, Mileziya maktabining vakili, Thales shogirdi. Yutuqlari : • “ qonun” atamasini kiritdi; • saqlanish qonunining formulasini ishlab chiqdi; • "apeiron" tushunchasini kiritdi - noaniq, cheksiz va cheksiz birlamchi substansiya. Ishlari : nasrda yozilgan birinchi yunon ilmiy asari "Tabiat haqida" muallifi . e.

Samoslik Pifagor. Samoslik Pifagor ( miloddan avvalgi 570 - 490 yillar ) - qadimgi yunon faylasufi va matematigi, pifagoriyaliklarning diniy-falsafiy maktabining yaratuvchisi. Dunyoqarash tushunchalari : • tabiatning miqdoriy qonuniyatlari va uning birligi haqida; • raqam sifatida ruh haqida; • efirning mavjudligi, makro- va mikrokosmosning o'xshashligi haqida. Ishlari : • "Ta'lim haqida" • "Davlat haqida" • "Tabiat haqida" Yutuqlari : • psixoterapiya vositalarini ishlab chiqish; • dorini shifobaxsh sehrdan ajratish.

Efeslik Geraklit. Geraklit ( miloddan avvalgi 520 - 460 yillar ) - Sokratgacha bo'lgan qadimgi yunon faylasufi, dialektikaning birinchi tarixiy yoki asl shaklining asoschisi.K a n na ri ka i o din m énesi "H a m m a n a rsa oq a di va h araka t q iladi va he ch n arsa qolm a ydi" Dunyoqarash tushunchalari : • ruh - qarama-qarshiliklarning birligi; • tuyg'u va oqilona bilim mavjud; • odamlar tabiatan teng va aql bilan aslida teng emas. Ishlari : • "Tabiat haqida".

Abderalik Demokrit. Demokrit ( miloddan avvalgi 460 – 370 yillar ) – qadimgi yunon faylasufi, Levkipp shogirdi, atomizm asoschilaridan biri. Dunyoqarash tushunchalari : • ruh atomlar va jismlarning taqsimlanishi mahsulidir; • ruh dumaloq atomlardan iborat; • sezgi organlarida kichik atomlar tashqi dunyoga yaqinroq; • his-tuyg'ularga foydali va zararli prizmasi orqali qaraladi. Ishlari : Yozuvchining 70 ga yaqin asari tilga olingan bo‘lib, ulardan birortasi ham bizgacha yetib kelmagan. “ Dononing ma’naviy tabiati haqida”, “Ezgulik haqida”, “Tuyg’ular haqida”, “Shakllar farqi haqida”, “Aql haqida”, “Mantiq haqida”, “Ritm va uyg’unlik haqida”, “She’riyat haqida”. , "Tibbiyot fani", "Diyet haqida", "Rassom haqida" va boshqalar.

Sokrat. Suqrot ( miloddan avvalgi 469 - 399 yillar ) falsafada burilish yasagan qadimgi yunon faylasufi - tabiat va dunyoni ko'rib chiqishdan, insonni hisobga olishgacha. Ishlari : Suqrot o'z fikrlarini og'zaki, turli shaxslar bilan suhbatlarda ifodalagan; Bu suhbatlarning mazmuni haqida uning shogirdlari Aflotun va Ksenofont asarlaridan ma’lumot oldik. Dunyoqarash tushunchalari : • uchta fazilat: mo''tadillik, jasorat, adolat; • ruh - shaxsning aqliy fazilatlari; Yutuqlari : • birinchi psixoterapevt; • mayevtikaning ishlab chiqilgan usullari (mohir savollar yordamida odamda yashiringan bilimlarni o'rganish)

Platon. Aristokl ( Aflotun ) ( miloddan avvalgi 427 - 347 yillar ) - qadimgi yunon faylasufi, platonizm asoschisi, Sokratning shogirdi, Aristotelning ustozi. Ishlari : "Davlatlar", "Huquq", "Sokratning uzr so'rashi", "Laxes", "Simpozium", "Fedr" va boshqalar. Dunyoqarash tushunchalari : • g‘oya chinakam mavjud mavjudot, o‘zgarmas, abadiy; • g'oyalarning abadiy dunyosi - Olamdagi barcha ma'lumotlarning yig'indisi; • yaxshilik g'oyasi - bilimning eng yuqori ob'ekti; • ruh va tananing dualizmi; • ruhning o'lmasligi; • ruhning uch qismi: eng oliy tamoyil, olijanob ruh, pastki shahvatparast.

Aristotel. Aristotel ( miloddan avvalgi 384 - 322 yillar ) - qadimgi yunon faylasufi, Aflotun shogirdi, Makedoniyalik Iskandarning tarbiyachisi. Psixika haqidagi birinchi tizimli ta'limotni yaratuvchisi. Ishlari : “ Ruh haqida”, “Tushlar haqida”, “Uyqu va hushyorlik haqida”, “Yoshlik va qarilik, hayot va oʻlim haqida”, “Fiziognomiya”, “Muammolar”, “Iqtisodiyot” va boshqalar. Dunyoqarash tushunchalari : • aql maqsad nomidan harakat qiladi; • sezish qobiliyatdir, lekin faol kuch emas; • sezish jarayoni - idrok qilingan narsaga o'zlashtirish; • bilish bosqichlari: sezish -> tasavvur -> tafakkur; • ruh - bu tananing entelexiyasi.

Epikur maktabi. Epikur maktabi — eramizdan avvalgi 306-yilda Afinada Epikur tomonidan asos solingan falsafiy maktab . e. , va 2- asrgacha mavjud edi. Miloddan avvalgi e . Maktabning asosiy ta'limoti epikurizm edi. Keyinchalik u "Rim tuprog'i" ga ko'chirildi. Ta'limning asosi tabiatshunoslik edi. Vakillari: Metrodor, Polyen, Ermarx, Kolot, Sidonlik Zenon, Fedr, Gadaralik Filodem. Fedr (Tsitseronning o'qituvchisi) va Filodim (ehtimol Lucretiusning o'qituvchisi). Epikurchilar zavqlanishni eng kerakli holat deb bilishgan, ammo bu, ularning fikricha, og'riq va qayg'u keltiradigan ruhiy va hissiy qarama- qarshiliklarning lazzatlaridan voz kechish orqali erishiladi va eng jiddiy va eng oliyjanob holatdir.

Epikur. Epikur ( miloddan avvalgi 341 - 270 yillar ) - qadimgi yunon faylasufi, epikur maktabining asoschisi ("Epikur bog'lari"). Ishlari : “ Ruh haqida”, “Tushlar haqida”, “Uyqu va hushyorlik haqida”, “Yoshlik va qarilik, hayot va oʻlim haqida”, “Fiziognomiya”, “Muammolar”, “Iqtisodiyot” va boshqalar. Dunyoqarash tushunchalari : • hislar hech qachon aldamaydi va shuning uchun har bir sezgi va har bir idrok haqiqatdir; • sezgilar natijasida kelib chiqadigan fikrlar haqiqat yoki yolg'on bo'lishga qodir; • sezgilarning dalillariga zid bo'lmagan tasdiqlangan fikrlar haqiqatdir; • hislar dalillari bilan tasdiqlanmagan qarama-qarshi fikr yolg'ondir."Y o lg'iz yash a!"

Sharq. Sharq yo'nalishi G'arb fan harakati bilan chambarchas bog'liq edi. Biroq, G'arb "psixologiya maktabi" dan farqli o'laroq, Sharqda ularning mifologiyasi va dinining ustunligi ustunlik qildi. Bu esa, umuman, ilm-fan va inson ruhi haqidagi fikrlarning rivojlanishiga to'sqinlik qilmadi. O'sha davrlarda falsafiy tafakkur rivojlanishining asosiy markazlari Qadimgi Hindiston va Qadimgi Xitoy edi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, qadimgi hind falsafasi butun Sharq falsafiy tafakkurining manbai hisoblanadi. Sharqiy yo'nalish 19-20-asrlarda mashhur bo'ldi. asrlar (masalan, K. Yungning psixoanalitik kontseptsiyasida, E. Frommda). G'arb maktabi va Sharq maktabi o'rtasidagi farqlar : • falsafiy maktablar din va mifologiya bilan chambarchas bog'langan; • insonning asosiy organi - yurak; • temperamentning asosi uchta elementdan iborat edi: havoga o'xshash printsip (xitoy qi orasida), safro (ba'zan qon) va shilimshiq; • idrokning ikki shakli: noaniq (nirvikalpa) va aniq (savikalpa); • bilish organi bilan bilish ob'ekti o'rtasidagi bog'liqlikning uzviyligi;

Ko'rinishlar, ta'limotlar, tendentsiyalar.Animizm. Animizm - (lotincha anima , animus - mos ravishda jon va ruhdan) - ruh va ruhlarning mavjudligiga ishonish, butun tabiatning jonlanishiga ishonish. Qabila jamiyatida ruh haqidagi mifologik g'oya ustunlik qildi. Har bir o'ziga xos hissiy narsaga g'ayritabiiy juftlik - jon (yoki ko'plab jonlar) berilgan. Atrofdagi dunyo bu ruhlarning o'zboshimchaliklariga bog'liq deb qabul qilindi. Shuning uchun ruh haqidagi dastlabki qarashlar psixologik bilimlar tarixiga (aqliy faoliyat to'g'risidagi bilim ma'nosida) emas, balki tabiatga umumiy qarashlar tarixi bilan bog'liq.

Gilozoizm. Gilozoizm (yun. ὕlķ - materiya va zōk - hayot) - barcha materiya o'z-o'zidan yoki Jahon ruhining faoliyatida ishtirok etishi yoki shunga o'xshash tarzda jonli ekanligi haqidagi g'oya. Gilozoizm tabiatni aks ettiruvchi animizmning oldingi shakllaridan ham, barcha materiyaga ma'lum bir ong yoki his-tuyg'u shaklini belgilaydigan panpsixizmdan mantiqiy jihatdan farq qiladi. Hal qiluvchi o'zgarishlar dastlab bilimning haqiqiy tarkibida emas, balki uning umumiy tushuntirish tamoyillarida sodir bo'ldi. Qadimgi yunon falsafasi va fani ijodkorlari qadimgi Sharq mutafakkirlari ta’limotlaridan kelib chiqqan holda inson, uning tana tuzilishi va psixik xossalari haqidagi ma’lumotlar endi mifologiyadan ozod bo‘lgan yangi dunyoqarash kontekstida idrok etilmoqda.

Sofizm. Sofistlar (qadimgi yunon tilidan - "hunarmand, usta, rassom, ixtirochi, donishmand, mutaxassis") - qadimgi yunoncha pullik notiqlik o'qituvchilari, xuddi shu nomdagi falsafiy oqim vakillari, V - 1-asr 2-yarmida Gretsiyada keng tarqalgan. miloddan avvalgi IV asrning yarmi e . Keng ma’noda “sofist” atamasi mohir yoki donishmand kishini bildirgan. Sofistlarni ba'zan qadimgi Xitoy nomlar maktabi (ming jia) vakillari deb ham atashadi (Den Xi, Xui Shi, Gongsun Luna va boshqalar). Sofistlar birinchi sofist Protagorning aforizmida aytilganidek, "hamma narsaning o'lchovi" bo'lgan insonning o'zi bilan qiziqdilar. Psixologik bilimlar tarixida sofistlarning faoliyati yangi ob'ektni ochdi: odamlar o'rtasidagi munosabatlar, uning ishonchliligidan qat'i nazar, har qanday pozitsiyani isbotlash va taklif qilish uchun mo'ljallangan vositalar yordamida o'rganildi.

Ellinizm davridagi psixologik qarashlar. Ellinistik davr ( miloddan avvalgi IV-II asrlar) Gretsiya va Sharq lageri madaniyati elementlarining sintezi bilan tavsiflanadi. Aql kuchiga, o‘tgan davrdagi buyuk intellektual yutuqlarga ishonish shubha ostiga olinadi. Skeptizm falsafasi paydo bo'lib, biz odatda hukm qilishdan tiyilishimizni tavsiya qiladi. tevarak-atrofdagi dunyo, ularning isbotlanmasligi, nisbiyligi, urf- odatlarga bog'liqligi va boshqalar tufayli. Bunday intellektual munosabat axloqiy motivatsiyadan kelib chiqqan. Haqiqatni izlashdan voz kechish odamga xotirjamlikni topishga va ataraksiya holatiga erishishga imkon beradi deb taxmin qilingan (yunoncha aparapia - "xotirjamlik, xotirjamlik, xotirjamlik")

Stoitsizm. Stoitsizm - ilk ellinizm davrida paydo bo'lgan va qadimgi dunyoning oxirigacha o'z ta'sirini saqlab qolgan falsafiy maktab. Maktab oʻz nomini Stoa Poikile (yunoncha “ boʻyalgan portiko”) ayvonidan oldi, bu yerda stoitsizm asoschisi, Citiumlik Zenon dastlab mustaqil oʻqituvchi sifatida ishlagan. Olovli havo - pnevmaning cheksiz modifikatsiyalaridan iborat kosmosni yaxlit bir butun sifatida ifodalovchi stoiklar inson ruhini ana shunday modifikatsiyalardan biri deb bilishgan. Dunyo pnevmasi Logos yoki keyingi stoiklar ishonganidek, taqdir edi. Inson baxti logotipga muvofiq yashashdir. Stoiklar affektlarga qarshi urush e'lon qildilar, ularda "ongning buzilishi" ni ko'rdilar, chunki ular ongning "noto'g'ri" faoliyati natijasida paydo bo'ladi. Rohat va og'riq - hozirgi haqida noto'g'ri hukmlar; istak va qo'rquv kelajak haqida teng ravishda yolg'on hukmlardir Borgan sari faylasuflar shaxsiy, axloqiy muammolarni muhokama qilish va hal qilish uchun murojaat qilishdi. Haqiqat izlovchilaridan ular keyinchalik ruhoniylar va e'tirofchilar bo'lganidek, ruhlarning tabiblariga aylandilar.

Xulosa. Qadimgi faylasuflarning asarlari bugungi kungacha psixologik g'oyalarning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadigan ko'plab muammolarni keltirib chiqardi. Umumiy tuzilishda "ruh siri" ni izlashda uchta asosiy yo'nalish aniqlanadi: Antik davrdagi psixologik fikrning empirik tuzilishi qanchalik zaif bo'lmasin, usiz bu fikr zamonaviy fanga olib kelgan an'anani "tasavvur qila olmaydi " . 1. moddiy olamning harakat va rivojlanish qonuniyatlari asosida psixikani tushuntirish. Hal qiluvchi fikr psixik ko'rinishlarning narsalarning umumiy tuzilishiga, ularning tabiatiga qat'iy bog'liqligi edi. 2. jonli tabiatga e'tibor qarating, bu erda boshlang'ich nuqtasi organik va noorganik xususiyatlar o'rtasidagi farq edi. Bu g'oya psixikada tirik organizmlarning xatti-harakatlarini tashkil qilish usulini ko'rishga imkon berdi. 3. shaxs aqliy faoliyatining ruh shakliga bog'liqligi, bu esa, o'z navbatida, inson madaniyatiga - g'oyalar, tushunchalar, qadriyatlarga bog'liq edi.

 Милоддан аввалги Vасрнинг иккинчи ярмида яшаб ўтган Юнон файласуфи Кратил шундай деган эди: “Гераклит (Буқрот) айтганидек, оқаётган сувга икки марта эмас, ҳатто бир марта ҳам шўнғиб бўлмайди. Чунки нима ҳақда гапирмайлик, биз тугал фикр айтиб улгурмасдан узлуксиз ўткинчилик қонунига бўйсунувчи ҳар қандай воқеликнинг моҳияти ўзгариб кетади”. Лекин унинг ғоялари психик ҳаётни ҳамма эшикларини очишга калит бўла олмас эди. Гераклит ўзидан олдин ўтган милет мактаби, файласуфлари Фалес, Анаксимандр, Анасименларнинг руҳ бўлинмаслиги тўғрисидаги фикрларини издошидир.

 Замондошларининг Гераклит таълимотини тушунмаганлиги, шубҳасиз, нафақат кўпчиликни нотўғри фикрлаши билан боғлиқ эди. Гераклитга файласуф сифатида “Номаълум” деган лақаб берилган. У кўпинча ўз фикрларини ноаниқ ва кўп маъноли мажозлар ёрдамида баён қиларди. Афсонавийликдан қатъият билан йироқлашишга ҳаракат қилган милетлик натурфайласуфлардан фарқли равишда Гераклит афсонавийлик услубида баён қилиш тарафдори эди.

 Милетлик Фалес ўз замонасидаги етти донишманднинг бири бўлган. Айтишларича, Фалес шу етти донишманднинг ичида етакчилик қилган. У биринчилардан бўлиб табиат ҳақида фикр юритган. Қуёш тутилиши унинг ой билан тўсилиши туфайли юз беришини биринчи бўлиб Фалес англаган, диаметр айланани тенг иккига бўлишини исботлаб берган.  Фалес фалакиётшунослик билан ҳам шуғулланиб, қуёш тутилишини олдиндан айтиб берган.

 Таъкидланишича, Фалес Милетнинг сиёсий ҳаётида иштирок этган. У навигация ускуналарини яхшилаш учун ўзининг математик билимларини қўллаган. У биринчи бўлиб, қуёш соати бўйича вақтни аниқ белгилаб берган эди. Ва ниҳоят, Фалес қурғоқчилик туфайли ҳосил бўлмайдиган йилни олдиндан айтиб бериб, унинг арафасида зайтун мойини шайлаб қўйиш ва кейинчалик уни фойдасига сотиш йўли билан бойиб кетган.

 Файласуф Анаксимандр шогирди Пифагор: “Донишмандлик ибтидоси: фикрлашни ўрганиш, вайсақиликка барҳам бериш” дея таъкидлаб илк бора тафаккур операцияларига эътибор қаратиш кераклиги ҳақидаги фикрларни илгари суради.  Қуйида Пифагорни бир қанча афоризмларини келтириб ўтамиз, уларни психологик таҳлил қилишга ҳаракат қилиб кўринг.  - Тинглаш ва сукут сақлаш сени доноликка етаклайди. Сукут-доноликнинг бошланиши.  - Билимлилик ва донишмандликни айни бир нарса деб ҳисобламанг.  - Жонзотларни ўлдиришдан сақланинг, чунки одам ўлдириш жониворларни ўлдиришдан бошланган.

 Гераклитдаги руҳ учқунлари кейинчалик Демокрит (эр.ав.460–370 йиллар) нинг таълимотида “оловли атом”ларга айланди. Демокрит ва унинг устози Левкипп (эр.ав.500—440) атомик материализм назариясини илгари сурдилар. Унга кўра, барча нарсалар 2 та асосдан - бўлинмас харакатчан, шарсимон енгил атомлардан ва бўшлиқлардан пайдо бўлади. Бу атомнинг энг ҳаракатчанлари, яъни олов атомлари руҳни ҳосил қилади.

 Анаксагор инсон териси қуёш нури таъсирида қорайишини, олов эса бундай қудратга эга эмаслигини, ўсимликлар Қуёш ҳароратисиз яшай олмасликлари, олов тафтидан эса ҳалок бўлишларини унутган. Анаксагор қуёшни оловда тобланган тош, деб таърифлаган. Аммо тош қанча қиздирилмасин, ҳеч қачон Қуёш каби ёғду тарата олмаслиги кундек равшандир. Қуёш эса доимо энг порлоқ ёритгич бўлиб, қолажак”.

 Суқрот ғоялари: “Таажжубки, ҳайкалтарошлар тошни инсонга ўхшатиш йўлида ўлиб тириладилар-у, аммо ўзларнинг тошга ўхшаб қолмасликлари ҳақида қайғурмайдилар”.  “ Мен бу одамдан донороқман. Сабаби, ҳар иккимиз ҳам баъзи бир жоиз ва зарур нарсаларни билмасакда, у манманлик қилади, мен эса манманликдан ўзимни тияман”.  “ Ўзини англаган инсон ўзи учун нима фойдалилиги ва нималарга қодир эканлигини яхши тушунади. У қўлидан келадиган иш билан шуғулланиш асносида ўз эҳтиёжини қондиради ва саодатга эришади. Ҳар қандай хато ва бахтсизликлардан холи бўлади. Бунинг натижаси ўлароқ, у ўзга одамларни қадрлай олади ва улардан эзгулик йўлида фойдалана билади. Оқибатда ўзини кулфатлардан асрайди”.

 У талабаларга оғзаки сабоқ берган ва ҳеч қандай ёзма манба қолдирмаган. Тимей исмли шогирди: “Эй, устоз, нима сабабдан доно фикрларингизни қоғозга туширмайсиз?”- деб сўраганда, Суқрот: “Эй, Тимей ўлик ҳайвонларнинг терисига ишончинг ва тирик, барҳаёт фикрларга ишончсизлигинг жуда мустаҳкам экан”, - деб жавоб берган.

 Шарқда Афлотун номи билан машҳур бўлган Платон нинг фикрича, руҳни қанотли от арава ва извошчига ўхшатиш мумкин, Извошчи ва отлар ўртасидаги муносабат, тана ва руҳ ўртасидаги муносабат кабидир. Платонга кўра инсон руҳининг 3 та асоси мавжуд:  1. Ҳайвонлар ва ўсимликларга хос ақлсиз асос. У туфайли тирик мавжудот ўзининг тана эҳтиёжларини қондиришга ҳаракат қилади. Руҳнинг мана шу қисми билан одам очлик ва ташналикни сезади. Бу асос инсон руҳининг катта қисмини ташкил этади.

 2. Асос азоб ва қийинчиликлар асосидир. Бу қисм билан "одамнинг жаҳли чиқади, ғолиб чиқиш учун қийинчиликларга тайёр бўлади”. Платон фикрига кўра, доим мана шу асослар ўртасида кураш кечиб, унинг оқибатлари тушларда намоён бўлади. Платоннинг тушларни тушунтириши кўп жиҳатдан замонавий фикрлардан бири фрейдизмга ўхшаб кетади. Чунки Платон ҳам уларнинг асосида майллар шу жумладан, ҳақиқий майллар ётишини таъкидлаган.

 Афлотун келгуси авлодларга ҳеч қачон эскирмайдиган мана бу ўгитни мерос қолдирган: “Ҳақиқий ва тўғри фикрлай олувчи файласуфлар давлат тепасига келмагунча ёҳуд ҳукмдорлар илоҳий иқтидорлари ила том маънодаги файласуфлик мақомига кўтарилмагунларига қадар инсоният ёвузликдан қутулолмайди”.

 Платон тахминан милоддан аввалги 427 йилда Афинада туғилган ва 347 йилда шу ерда вафот этган.  Унинг асл исми Аристокл бўлган. “Платон” унинг лақаби бўлиб, юнонча “кенг елкали”, “бўлали” деган маънони англатади. Бу лақабни унга Суқрот берган. Афлотуннинг оиласи бадавлат бўлмасада, аслзодалар авлодидан эди.

 Антик психологиянинг энг юқори чўққиси Арасту нинг руҳ ҳақидаги машҳур таълимоти ҳисобланади. Машҳур файласуф Гегель айтганидек, “биз психологияда эга бўлган яхши нарсалар-бу Арастудан олган нарсаларимиздир. Арасту “О душе” яъни “Жон ҳақида” номли трактида руҳ муаммосини тизимли ўрганишга бағишланган ўз ғояларини ёритиб беради.

 “ Медицинанинг отаси” Гиппократ (эр. ав. 460-377 йиллар) Ликсеон каби тафаккур ва сезги органи мия эканини таъкидлайди. Унинг ёзишича, мана шу қисм билан биз фикрлаймиз, яхши ва ёмонни ажратамиз, танамизнинг мана шу қисми билан кўрамиз. Мия соғ ҳолатда бўлгандагина биз соғлом фикрлаймиз”. Гиппократнинг ишлари орасида энг катта шуҳрат келтиргани темперамент ҳақидаги таълимотдир. Унга кўра, инсон темпераментини организмдаги 4 хил суюқлик: миядаги шилимшиқ модда, юракдаги жигардаги сафро, қора талоқдаги қора сафронинг нисбатини белгилаб беради. Қоннинг устунлиги – сангвиник темпераментига, шилимшиқ модда устунлиги-флегматик темпераментига, сафро устунлиги-холерик темпераментига, қора сафро устунлиги меланхолик темпераментига тўғри келади.

 римлик табиб Клавдий Гален (эр .ав. II аср) умумлаштирди ва янгилари билан бойитди. Унинг асарларидан XVII асргача кенг фойдаланилди. Ҳар хил мускулларга борувчи нервларни кесиш билан К.Гален хулосага келдики, тананинг нервсиз бирорта қисми йўқ, бирорта ҳаракат, бирорта ҳиссиёт уларнинг иштирокисиз кечмайди.  Экспериментлар орқали К.Гален орқа миянинг функцияларини ҳам аниқлади.

 Агар орқа мияни кўндаланг кесса, кесилган жойдан пастда жойлашган барча тана қисмлари ҳаракатчанлиги ва сезувчанлигини йўқотади, деган хулосани олим асослаб берди. К.Гален Гиппократнинг темперамент таълимотини янада ривожлантирди. У барча нарсаларнинг 4 хил ҳолати – илиқ, совуқ, қуруқ, нам ва 4 хил суюқлик 13 та темпераментни келтириб чиқаради, деган фикрда эди. Шу темпераментларнинг биттаси нормада бўлиб, 12 тасида нормадан четга чиқиш мавжудлигини К.Гален тушунтирмоқчи бўлди.

 Арастуни ҳаяжонга солувчи муаммолар фавқулодда қизиқарли ва теран эди. Масалан: инсон энг аввало ўзининг севиши керакми ё бошқаними, деган савол уни кўп ўйлантирарди. Ўзини кўпроқ севган одамни худбинликда айблайдилар. Бошқа томондан олиб қаралганда эса, инсон аввало ўзининг энг яқин дўсти бўлган кимсани кўпроқ қадрлаши ва севиши лозим, дейилади. Ваҳоланки, ҳар бир одамнинг ўзидан ўзга садоқатли дўсти борми дунёда? Демак, инсон аввало ўзини ҳурмат қилиши ва севиши лозим, деб фикр юритади Арасту.

 Эпикур айтадики: Инсонлар ё ҳасад, ё кўролмаслик, ёки нафрат туфайли бир- бирининг дилини оғритадилар. Доно киши эса ақл идрок ила буларнинг барчасидан устун туради. Доноликка эришган одам ҳатто атайин уринса ҳам бунинг аксини қилолмайди.  Сезги ҳеч қачон алдамайди. (Эпикур беқарор ва юзаки сезгини барқарор ва умумий саналмиш фикрга қарама-қарши қўйган қадимий фалсафа ақидаларини рад этган. У сезгини ҳақиқатнинг мезони деб ҳисоблаган.)

Mening oyoq kiyimlarim yangi va ular meni urishdi U meni sevganim uchun o'ldirdi Hurmatli Helen Tug'ilgan kuningiz, Rojdestvo va Yangi yilingiz bilan! Kelgusi yilda sizga va turmush o'rtog'ingizga sog'lik, sevgi, quvonch va muvaffaqiyatlar tilaymiz. Sevgi bilan Hurmat bilanMenga margarin paketlarini tashlangQanday go'zal amakivachcham bor B sifati har bir kilogramm tutatqi grammdaBiz ularga tutatqi va parfyumeriya sotadigan monastirlar bilan ishlaymiz Muskolibanalar sifat va o'lchamlarga bo'linadi: A va B Materiallar http://ru.wikipedia.org/wiki/ , vseobshchey puchinoy Internet va lektionnym traktatom tomonidan taqdim etilgan.

O'xshashlar

Ранглар психологияси

Оилавий муносабатлар психологияси

Шахс психологияси ва уни касбга йўллаш

Оилада муомала ва мулоқотни ташкил этиш психологияси

Психологик мактабларнинг юзага келиши тарихи