XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda tarbiya va ta’lim tizimi - Pedagogika - Slaydlar

XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda tarbiya va ta’lim tizimi

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2718.056640625 KB

Ko'chirib olish

XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda tarbiya va ta’lim tizimi.

Re’ja: 1.Turkiston o’lkasida diniy- islomiy tarbiyaviy muassasalar. 2.Turkistonda chorizm maktab siyosatining boshlanishi. 3.Turkistonda rus-tuzem maktablari. 4.Turkistonda jadidchilik ma'rifati va ta’lim –tarbiya.

 XIX asrning o’rtalarida Turkiston o’lkasida boshlang’ich ma’lumot beradigan maktab hamda o’rta va oliy diniy ta’lim beradigan madrasalar mavjud edi.  Maktablarning aksariyati,shu jumladan,qishloq maktablarining ko'pchiligi diniy va ta’lim beruvchi oddiy boshlang’ich qishloq maktablari edi.  Bu maktabda machitlarning imomlari,savodxon mullalar dars bergan.Bunday maktablarda o’qitish eng oddiy diniy vazifalarni o’rgatish bilan,ya’ni arab tilida yozilgan Qur’onni o’qishni o’rgatish,har bir musulmon uchun zarur bo’lgan asosiy vazifalarni bildirish bilan cheklanadi.

 Shahar maktablarida diniy ta'limdan tashqari,umumiy elementlari-yozish va hisoblash yo’llari o’rgatilar,xalq orasida mashhur shoirlarning she’r va g'azallari o’qitilar edi.Odatda bunday maktablarning o’quvchilari badavlat oilalarning farzandlari edi.  Ular o’qishni tamomlab,olgan bilimlarini savdo-sotiq ishlarida,hunarmandchilik ustaxonalarida qo’llar edilar,ba’zilari qo’shimcha ta’lim olib xattotlik kasbi bilan shug'ullanar,ba’zilari madrasasaga kirib o’qishni davom ettirar edilar.

 Oliy diniy maktab bo’lgan madrsada o’rta asrlarga oid diniy falsafa va musulmon huquqlari,arab tilining grammatikasi va mantiq ilmlaridan dars o’tilardi.  Madrasani tamomlab chiqqanlar imomlik bilan shug’ullanish va qozixonalarda ishlash huquqiga ega bo’lgan.

 Rus-tuzem maktablari (rus. tuzemets — mahalliy aholi) — Turkistonda Oktyabr toʻntarishiga qadar mahalliy aholi bolalari uchun ochilgan boshlangʻich rus maktablari. Uni ochishdan asosiy maqsad oʻlkani ruslashtirish edi. Turkiston general gubernatori K.P. fon Kaufman "musulmon va rus maktablarining ajralib turishi"ni iqtisodiy va siyosiy jihatdan zararli deb hisobladi. Bu gʻoyani Kaufmanning izdoshi general leytenant N.O. Rozenbax davom ettirib, ibtidoiy turdagi yangi maktablar — Rus-tuzem maktablari tarmogʻini yaratish loyihasini ishlab chiqdi.

 Birinchi rus-tuzem maktabi 1884- yil 19 dekabrda Toshkentda ochilgan. Unda 41 bola oʻqigan. 1891-yil Xivada, 1894-yil Buxoroda ham ochilgan. Ularning soni XIX asr oxirida 100 dan oshgan. Rus- tuzem maktablarida taʼlim muddati 4 oy boʻlgan. Rus-tuzem maktablari ruscha va mahalliy sinflarga boʻlingan. Rus tili, oʻqish, yozish, hisob, geometriya, tarix, boshlangʻich oʻzbek tili, arab tili va islom dini asoslari oʻqitilgan.

 Rus tili, hisob, yozuv, geometriya, tarix darslarini rus oʻqituvchisi, oʻzbek tili, arab tili, islom dini asoslarini oʻzbek muallimi oʻqitgan. Saidrasul Saidazizovning "Ustodiavval" (1902), Aliasqar Kalininning "Muallimi soniy" (1903), S.M.Gramenitskiyning 3 qismdan iborat oʻqish kitoblari Rus-tuzem maktablari o‘quvchilarining asosiy darsliklari boʻlgan.

 Yangi usul maktablari — musulmon maktablarining taʼlim usuli va dasturlarini isloh qilib, bolalarga ona tilida xatsavod oʻrgatgan va yangilik gʻoyalarini ilgari surgan oʻquv yurtlari. Dastlab Qrimning Boqchasaroy shahrida 1884-yil maʼrifatparvar Ismoilbek Gasprinskiy tomonidan tashkil etilgan va u "usuli savtiya tadrijiya" ("rivojlanuvchi tovush usuli") maktabi boʻlgan.

 XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Turkistonda tijorat va sanoatning rivojlanishi bu sohalarni boshqara oladigan shaxslarni yetishtirish ehtiyojini tugʻdirdi. Koʻp asrlik maktabxonalar yoshlarga zarur dunyoviy bilim va koʻnikma bermas edi. Shuning uchun yangi usulda taʼlim beradigan maktablar ochila boshladi. 1893-yil Buxoro amiri Abdulahadxon ruxsati va Moʻminxoʻja Vobkendiy va gʻijduvonlik Domla Fozil saʼyharakati bilan dastlabki yangi usul maktabi ochildi.

Turkiston hududida keyingi Yangi usul maktabi 1898-yil Qoʻqonda Salohiddin domla va Samarqanddagi paxta zavodi huzurida tatar muallimlari tomonidan ochilgan (oʻzbeklar bu davrda bunday maktablarni "noʻgʻoy maktab" deb atagan). 1900-yildan boshlab Toshkentda jadidchilik harakatining yirik namoyandasi Munavvarqori Abdurashidxonov, Samarqandda Abduqodir Shukuriy (Shakuriy) tashkil qilgan yangi usul maktablarim ish boshlagan.

 Yangi usul maktablarida maktabxonadagi yakka oʻqitish usulidan sinfda dars berish usuliga oʻtildi, sinflarda geografiya xaritalari, globus va boshqa koʻrgazmali qoʻllanmalar paydo boʻldi. Yangi usul maktablarida xatsavod bolalarning ona tilida tovush usuli — usuli savtiyada oʻrgatilgan.

 Maktablar asosan 1— 4sinfdan iborat boshlangʻich maktablar boʻlgan. 1913-1914 oʻquv yilidan ayrim joylarda 2 bosqichli tizim joriy qilina boshlandi. Bu tizimdagi maktablar namuna maktablari deb atalib, ularning 1-bosqichi tahziriy (boshlangʻich) sinflar, 2-bosqichi rushdiy (yuqori) sinflar deyilgan.

O'xshashlar

Turkistonda ta’lim-tarbiya rivoji

XIX asrning 2-yarmi XX asr boshlarida Turkiston o’lkasida ta’lim tarbiya

Inklyuziv ta’lim va tarbiya

Turkistonda jadidchilik harakatlari va ta’lim sohasidagi islohotlar

Ta’lim-tarbiya gigiyenasi