logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Pedagogika
  4. Sharq akademiklari (allomalari)

Sharq akademiklari (allomalari)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1750.287109375 KB
Ko'chirib olish
Markaziy Osiyo xalqlari uzoq tarixga egadir. Bu davrda u qadimgi Sug`d, Xorazm, Farg`ona. Usrushana, Chag`oniyon kabi o`lkalardan iborat bo`lib, G`arb bilan Sharq mamlakatlarini bog`lovchi “Ipak yo`li” markazida joylashgan va madaniy jihatdan ancha rivojlangan mintaqani tashkil etar edi. VIII asr oxiri IX asr boshida xalifalikning markazi Bag`dodda ilm-fan rivojlandi, qadimgi yunon olimlari Platon (Aflotun), Aristotel (Arastu), Sokrat (Suqrot), Gippokrat (Buqrot), Galen (Jolinus), Yevklid (Iqlidus) kabilarning asarlari arab tiliga tarjima qilindi. Xristian va islom olimlari o`rtasida hamkorlik ishlari amalga oshirildi. Xalifa Xorun ar- Rashid o`limidan (813 yil), so`ng, uning o`g`li al- Ma'mun xalifa etib tayinlandi. Markaziy Osiyoda ilm-fan, madaniyat rivojida X asr oxiri XI asr boshida faoliyat ko`rsatgan Xorazmdagi shoh Ma'mun ibn Ma'mun Abul Abbos boshchiligidagi ilmiy jamoa – akademiya muhim rol o`ynadi. Ma'mun I ning dahshatli, qonli harbiy voqealar, uzoq-uzoq mamlakatlarga qilingan yurishlar va murakkab siyosiy fitnalar bilan to`lib-toshgan podsholik davri tugagach, bir oz vaqt uning to`ng`ich o`g`li hukmronlik qiladi, shundan keyin Xorazm tarixida yorqin davr – Ma'mun I ning o`g`illaridan bo`lmish Ma'mun ibn Ma'munning davri boshlanadi. Bu haqda keyinroq batafsil ma'lumot beramiz. Xorazmshohlar davlati01 03 2A 01 210B 02 01 16 0E06 3910 1302 10 0A1F 1302 210B 1302 2102 “ Bayt ul-hikma”dagi ilm-fan va ilmiy yo`nalishlar. “ Bayt ul-hikma”da asosan riyoziyot, tibbiyot, ilmi-nujum, jo`g`rofiya, astrologiya, handasa va shunga o`xshash boshqa fanlar o`rgatilgan. Olimlardan Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al- Farg`oniy, Javhariy, Sobit ibn Qurra, Abu Abdulla Muhammad ibn Yusuf Xorazmiy, al-Xo`jandiy, as-Sijiziy va boshqa olimlar ishlagan.24 15 060D17 070B Bag`dodda tashkil qilingan akademiya to`g`risida yuqorida aytib o`tgan edik. Nemis fan tarixchisi X.Zuter o`zining matematika va astronomiya tarixiga bag`ishlangan asarida IX-X asrlarda Bag`doddagi “Bayt ul-Hikma”da faoliyat olib borgan 500 dan ortiq olimlarning ro`yxatini keltiradi. Chex olimi Yu.Rushkaning tadqiqoticha, bu olimlarning aksariyati Xorazm, Farg`ona, Shosh va xurosonlik bo`lgan. Bu “aksariyat”ning ham deyarli uchdan ikki kismini xorazmliklar tashkil qilgan. Ma'mun akademiyasining tashkil qilinishi.01 02 0E Xorazmiy (813-833) ”Bayt ul- hikma”da mudis sifatida faoliyat ko’rsatgan Abu Rayhon Beruniy (973-1048) Xorazmda Ma`mun akademiyasida ijod qilgan Samarqand Akademiyasi Mirzo Ulug`bek Ko`ragon 1394-1449 Ulug`bek Madrasasi. Buxoro 1417 y. Ulug`bek madrasasi umumiy ko`rinishi. Samarqand 1420 y. Ulug`bek madrasasi umumiy ko`rinishi. Gijduvon 1433 y. Ulug`bek rasadxonasining umumiy ko`rinishi Ulug`bek rasadxonasi Ulug`bek rasadxonasi. Sekstant qoldig`i Yang Geveliyning “Astronomiya darakchisi” kitobidan olingan gravyura (Ulug`bek – chapdan uchinchi) Ulugbek “Zij”i nusxasidan ko`chirma Mirzo Ulug`bek shogirdi Ali Qushchi “O‘z davrining Batlimusi” deb tanilgan Ali Qushchining to‘liq nomi Alouddin Ali ibn Muhammad al-Qushchi bo‘lib, u Samarqandda tug‘ilib o‘sgan va XV asrda ilmiy faoliyat ko‘rsatgan matematik va astronomlardandir. Uning tug‘ilish sanasi ma’lum bo‘lmasa-da, XIV asr oxiri yo XV asr boshida tug‘ilgan deb taxmin qilinadi. U Ulug‘bek saroyidagi Muhammad ismli ovchi qushlarga qarovchi bir kishining o‘g‘li bo‘lib, shu sababli unga Qushchi laqabi berilgan. U otasidan yetim qolganidan so‘ng Ulug‘bekning tarbiyasida bo‘lgani bois, Ulug‘bek uni o‘z “Zij”ining so‘zboshisida “farzandi arjumand” deydi. 1403-1474 G`iyosiddin Jamshid Al-Koshiy Jamshid ibn Mas’ud ibn Mahmud G‘iyosuddin al- Koshiy (ko‘proq G‘iyosuddin al-Koshiy ismi bilan mashhur) – XIV – XV asrda o‘z fanining bilimdonlari – riyoziyotchilar, tabiblar va hunarmandlari bilan shuhrat qozongan Koshonda tug‘ilgan. Uning bobosi Mahmud ibn Yah’yo ibn al-Hasan al-Koshiy ham o‘qimishli bo‘lib, 1411 yilda Sherozda riyoziyot va astrologiyaga oid risola – Iskandarning (Amir Temurning nabirasi) goroskopini tuzgan. G‘iyosuddin Koshiyning tavallud yili noma’lum bo‘lsa- da, u yoshlik yillarini Koshonda o‘tkazib, riyoziyot va falakiyot ilmiga qiziqib, kadimgi Gretsiya, Eron va Markaziy osiyolik mashhur olimlarning asarlarini tarjima qilib, ularga sharhlar yozgan. U tabobat, mantiq, huquqshunoslik, adabiyot fanini yaxshi bilgan. Keyinchalik Koshiy Hirotga kelib, Shohrux saroyida xizmat qilgan va unga atab “Elxon zij”ini takomillashtirish uchun “Xoqon Ziji” (“Ziji Xoqoniy dar takmili “Ziji Elxoniy”) nomli astronomik asarini bitgan. Uning bu asari o‘z davridagi astronomiya sohasidagi eng yetuk asarlardan hisoblangan. Qozizoda Rumiyning maslahati bilan Ulug‘bek 1416 yili al-Koshiyni Samarqandga taklif etgan va u hayotining so‘nggi yillarigacha Samarqandda yashab, taxminan 1429 yilda vafot etgan. Qozizoda Rumiy Jaloliddin Rumiy — jahon adabiyotining muazzam siymolaridan biri. U o‘zidan keyingi Sharq va G’arb so‘z san’atiga katta ta’sir o‘tkazdi. Hofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Mirzo Abdulqodir Bedil kabi buyuk so‘z ustalari Mavlononi o‘zlariga ustoz deb bilishgan. Buyuk Hyote Abulqosim Firdavsiy, Shayx Sa’diy, Xo‘ja Hofizlar qatorida Jaloliddin Rumiy ijodini ham «Xizr chashmasi» deb atagan. Mashhurlikda Firdavsiyning «Shohnoma»si, Sa’diyning «Guliston»i, Hofizning «Devon»i bilan bir qatorda turgan, forsiy Qur’on nomi bilan shuhrat qozongan «Masnaviyi ma’naviy»ni inson ma’naviy hayotining qomusi sifatida nafaqat Sharqda, balki G’arbda ham ixlos bilan o‘rganishgan. «Dekameron» asaridagi ko‘plab syujet va motivlarni Sharq og‘zaki va yozma adabiyotidan olgan Jovani Bokkachcho «Masnaviyi ma’naviy»dagi qator hikoyatlar asosida ham novellalar yaratganligi ma’lum. Mavlono 1207 yilda qadimiy Balx shahrida o‘z davrining mashhur mutasavvuf donishmandi,yirik xatib va voizi bo‘lgan Bahovuddin Valad oilasida dunyoga keladi. Bahovuddin Valad aslida Shayx Najmiddin Kubro (1135 - 1221) ning Majdiddin Bag‘dodiy, Sa’duddin Hamaviy, Raziuddin Aliyi Lolo, Sayfuddin Boxarziy, Bobo Kamol Jandiy kabi 300 ga yaqin zabardast shogirdlaridan biri hisoblanardi. Jaloliddin 12 yoshida uning ota-onasi ham mo‘g‘ul bosqini xataridan qochish, ham haj farizasini ado etish niyatida Balxni tark etadilar. Mirzo Ulug`bek 1994 yil Mirzo Ulug`beknining 600 yillik yubileyi Samarqand 2004 yil Mirzo Ulug`beknining haykali Litvaning Riga shahrida

O'xshashlar

Buyuk elning allomalari dars ishlanma 6 sinf
O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi
Sharq allomalarining pedagogik qarashlari
Sharq mutaffakkirlari ta’lim metodlari
Sharqning buyuk allomalari xalq milliy o`yinlari haqida