Pedagogik texnologiyalar dars samaradorligining muhim omili sifatida - Pedagogika - Slaydlar

Pedagogik texnologiyalar dars samaradorligining muhim omili sifatida

Yuklangan vaqt:

31.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4896.6572265625 KB

Ko'chirib olish

M A V Z U : P E D A G O G I K T E X N O L O G I Y A L A R D A R S S A M A R A D O R L I G I N I N G M U H I M O M I L I S I F A T I D A

MUNDA R IJA • KIRISH • I BOB. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI. • 1.1. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING MAZMUN MOHIYATI VA O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI • 1.2. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING MANBALARI, METODOLOGIK ASOSLARI VA UNING TURLARI • II BOB. PEDOGOGIK TEXNOLOGIYALAR BORASIDAGI YONDASHUVLAR 2.1. TA’LIM- TARBIYA JARAYONIDA ZAMONAVIY PEDOGOGIK TEXNOLOGIYALAR QO‘LLASH • 2.2 ZAMONAVIY PEDOGOGIK TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA TARBIYA DARSINI TASHKIL QILISH • XULOSA. • FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR • ILOVALAR

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. O‘zining mustaqil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo‘lini tanlab olgan. O‘zbekiston Respublikasi ta ’lim sohasini ham sobit qadamlik bilan isloh qilib bormoqda. Davlatimiz rahbari avvalo “maktablarda o‘quv yuklamasi va darslar sonini qayta ko‘rib chiqish, o‘quvchilarni faqat yodlashga emas, balki fikrlashga chorlaydigan metodika yaratish zarurligini ta’kidladi”. Bu borada Finlyandiya tajribasi misol qilib keltirildi. Ushbu mamlakat umumiy savodxonlik, tabiiy fanlar va matematika bo‘yicha dunyoda eng ilg‘orlardan biri.“Maktabda o‘qitish metodikasi o‘zgarmasa, ta’lim sifati ham, mazmuni ham, muhit ham o‘zgarmaydi”,[1] – dedi Shavkat Mirziyoyev. Bu yondashuvlar, o‘z navbatida, o‘quv jarayonining turli tashkiliy va metodik jamg‘armalarida muayyan ijobiy o‘zgarishlami sodir etadi, albatta. Ularning ko‘pchiligi pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat bilan uzviy bog‘liq o‘zgarishlardir. O‘quv faoliyati — bu keng ma’noda inson faoliyatining muayyan maqsadlar yo‘nalishida namoyon bo‘lishidir. Bu faoliyat faqat insoniyat jamiyatida amalga oshirilishi sababli, u nafaqat har bir insonning, balki butun jamiyatning manfaatlari va maqsadlariga xizmat qiladi.[1].

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6108-son Farmoni va mazkur Farmon ijrosini ta’minlash maqsadida[4] 2020 yil 6 noyabrda qabul qilingan “Ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-4884-son qarorda[8] mamlakatimiz ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini takomillashtirish, jamiyatimizda o‘qituvchi va pedagog xodimlar, ilmiy va ijodkor ziyolilarga bo‘lgan hurmat-e’tiborni yanada oshirish, o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini rivojlantirish, tizimda xususiy sektor ishtirokini kengaytirish maqsadida O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini yanada rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari belgilab berildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-sonli farmoni,[5] 2017 yil 20 apreldagi[6] “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ2909-sonli, 2017 yil 29 noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”gi PF-5264-sonli qarorlari, 2018 yil 25 yanvardagi[7].

I BOB. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI. 1.1. Pedagogik texnologiyaning umumiy asoslari Mamlakatimizda kadrlar tayyorlash milliy dasturini bosqichma-bosqich va muvaffaqiyatli amalga oshirish ko‘p jihatdan o‘qituvchi faoliyati. uning kasbiy nufuzini oshirish bilan bog‘liqdir. Shunday ekan, sog‘lom va har tomonlama barkamol avlodni yetishtirish uzluksiz ta’lim tizimida mehnat qilayotgan pedagogning saviyasiga, tayyorgarligiga va fidoyiligiga, uning yosh avlodni o‘qitish va tarbiyalash ishiga bo‘lgan munosabatiga bog‘liqdir. O‘qituvchi jamiyatning ijtimoiy topshirig‘ini bajaradi, har tomonlama yetuk mutaxassislarni tayyorlashda o‘qituvchi muayyan ijtimoiy-siyosiy, pedagogik va shaxsiy talablarga javob berishi lozim. Shunday ekan, o‘qituvchi mustaqillik g‘oyasiga e’tiqodli, har tomonlama rivojlangan ilmiy tafakkurga ega, kasbiga tegishli ma’lumoti bor, ya’ni o‘z fanining chuqur bilimdoni, pedagogik muloqot ustasi, pedagogik-psixologik va uslubiy bilim hamda malakalarni egallagan bo‘lishi hamda turli pedagogik vazifalarni tezda yechishi, vaziyatlarni sezishi, o‘rganishi va baholay olishi kerak.

U pedagogik ta’sir ko‘rsatishning eng maqbul usul va vositalarini tanlay olish qobiliyatiga ham ega bo‘lishi lozim. Mustaqil O‘zbekistonning kelajagi bo‘lgan avlodni tarbiyalash nozik, nihoyatda katta diqqat-e’tiborni talab qiladigan, ichki ziddiyatli jarayondir. Shunday ekan, o‘qituvchi o‘quvchi yoki talabaning shakllanish jarayonini zo‘r havas va sinchkovlik bilan kuzatishi lozim. U pedagogik jarayon ni boshqararekan, pedagogik bilim va mahorat egasi bo‘lishi lozim. Shundagina o‘qituvchi pedagogik hodisalarning mohiyatini va dialektikasini, pedagogik mehnat metodi, kasb va texnologiyasini va professional pedagogikani tushunib yetadi. Pedagogik bilim va mahorat egasi bo‘lgan o‘qituvchi, awalo, pedagogika fanining metodologik asoslarini, shaxs rivojlanishining qonuniyatlari va omillarini, kadrlar tayyorlash milliy dasturining mohiyati, maqsad va vazifalarini bilishi kerak. Ta'lim tizimida mehnat qilayotgan pedagoglarning ko‘pchiligi ta'lim va tarbiya jarayonida pedagogik mahoratning zaruriyati va ahamiyatini tobora chuqur anglab bormoqdalar. Shu sababli ular o‘z mahoratlarini uzluksiz oshira borishga. hozirgi kunning yuksak talablariga mos zamonaviy bilim va tajribalami o‘zlashtirishga, ijodiy mehnat qilishga intilmoqdalar[26].

Ammo shuni ham e'tirof etishimiz kerakki, o‘quv yurtlarida ayrim o‘qituvchilar o‘z pedagogik mahoratlarini oshira borishning ahamiyatini yetarli darajada his qilmaydilar, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning talablarini chuqurroq o‘rganishga qiziqmaydilar,[2] o‘quv jarayonining ilmiyligiga, zamon talablariga mosligiga, turmush va amaliyot bilan bog‘lanishiga yuzaki qaraydilar, o‘qitilayotgan o‘quv fanlarining ilmiy va g‘oyaviytarbiyaviy birligini doimo esda tutmaydilar. Bu esa ular qo‘lida ta’lim olayotgan o‘quvchi va talabalaming bilim darajasi va saviyasining yetarli bo‘lmasligiga, o‘quv dasturlarini o‘zlashtirishdan orqada qolishlariga sabab bo‘lmoqda. Finlandiya ta’lim tizimi asosida amalga oshirilayotgan ta’lim sohasidagi islohotlarning birinchi va ikkinchi bosqichlari vazifalari muvaffaqiyatli hal qilinib, uchinchi bosqichdagi o‘zgarishlar davom etmoqda. Bu bosqichda o‘quv-tarbiya ishlarini butunlay yangi asosda tashkil qilish, yuqori sifat ko‘rsatkichiga erishish talab qilinadi. “Ta’lim to’g’risidagi” qonunda yuksak umumiy madaniyatga va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, siyosiy hamda ijtimoiy hayotda to‘g‘ri yo‘l topa bilish mahoratiga ega bo‘lgan,[2] istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish, shuningdek, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda puxta o‘zlashtirgan. jamiyat, davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan pedagogik g‘oyani ilgari suradi.

Bugungi kunda jamiyatimizda yangi ijtimoiy munosabatlaming shakllanishi, ta’limning dunyo ta’lim tizimiga integratsiyalashuvi, demokratiyalash va insonparvarlashtirish jarayonlarining rivojlanishi ta’lim jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalar (PT)ga yangicha yondashuv zarurligini taqozo etmoqda. Zamonaviy pedagogik texnologiyalami joriy qilish va o‘zlashtirish zarurligi ko‘p marta takrorlanib, ularni o ‘quv muassasalariga olib kirish zarurati uqtiriJgan. Respublikamizning taniqli olimlari ilmiy asoslangan, mintaqamizning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan pedagogik texnologiyalami yaratish va ularni ta’lim-tarbiya amaliyotida qo‘llashga intilmoqdalar. Bular orasida J.G‘.Yo‘ldoshev, S.A. Usmonov, N.S.Sayidahmedov, R.H.Jo‘rayev, Q.Y.Yo‘ldoshev kabi ta’lim- tarbiyajarayonlari fidoiylarining nomlari alohida hurmat va e’tiboiga molikdir. “Pedagogik texnologiya” atamasining mohiyati nimada? “Texnologiya”- yunoncha so‘z bo‘lib, «techne»-mahorat, san’at, «logos»- tushuncha, o‘rganish. demakdir.

1.2. Pedagogik texnologiyaning manbalari, metodologik asoslari va uning turlari. U tushuncha XX asrda paydo bo‘ldi va 1940-1950 yillarda "ta’lim texnologiyasi” tarzida qo‘llanilib, mazmunan o‘quv jarayonida audio-vizual texnika vositalaridan foydalanishni anglatgan. Atama dastlab AQShda qo‘llana boshladi. Keyinchalik “ta’lim texnologiyasi” o‘rniga “dasturlashtirilgan ta’lim ” atamasidan foydalanish keng yoyildi. So‘ngra pedagogik texnologiya- loyihalashtirilgan ta’lim va aniq maqsadga qaratilgan o‘quv jarayonini ifoda eta boshladi. O‘tgan asrning 80-yillarida pedagogik texnologiya kompyuterli va axborot texnologiyalari bilan sinonim tarzda ishlatila boshladi. Keyingi o‘n yilliklarda pedagog olimlar va o‘qituvchilar diqqatini jalb qilgan masalalardan bin pedagogik texnologiya (PT) hisoblanadi. Bu mavzuning ilmiy ishlarda, hisobotlarda, maxsus davriy nashrlarda qizg‘in o‘rganilayotganligi, bahs-munozaraga sababchi bo‘layotganligi ham ta’lim-tarbiyada uning o‘rni naqadar muhimligiga guvohlik beradi. Mavjud materiallarni jamlash, uning nazariy va amaliyjihatlarini O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni talablari asosida tahlil qilish, pirovard natijada, qator konseptual texnologiyaning empirik asosini yaratishga harakat qilish, shuningdek, uni ilmiy bilimlar doirasiga o‘tkazish kabi ishlar ham jadal davom ettirilmoqda.

Avvalo, nega bugunga kelib pedagogik texnologiyaga qiziqish shunchalik kuchaydi, degan savol tug‘iladi. Aytish mumkmki, rivojlanayotgan davlatlarda, birinchi navbatda, pedagogik texnologiyaga ta’lim sohasidagi siyosatning bosh vazifasi sifatida qarab kelingan. Bunday yondashish YUNESKO tomonidan ham ma’qullandi va “Ta’limni rivojlantirish masalalari” bo‘yicha Xalqaro Komissiya tashkil topdi. Bu komissiya zamonaviy texnologiva-tn’limni moderniyatsiyalashda harakatlantiruvchi kuchdir, — Muhimi shundaki, Prezidentimiz Shavat Mirziyoyev tomonidan milliy dastumi ro‘yobga chiqarish bosqichlari har jihatdan ilmiy asoslab berildi va lining ikkinchi bosqichida “o‘quv-tarbiyaviy jarayonini ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash”[3] muhim vazifalardan biri sifatida belgilandi. Xo‘sh pedagogik texnologiya nima? Uni amaliyotga qanday joriy qilish mumkin? Dastlab “Texnologiya” tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so‘z fanga 1872 yilda kirib keldi va grekcha ikki so zdan – “texnos” - hunar va “logos”-fan, so‘zlaridan tashkil topib, “hunar fani” ma'nosini anglatadi. Biroq bu ifoda zamonaviy texnologik jarayonni to‘liq tavsiflab bera olmaydi, texnologik jarayon deyilganda-mehnat qurollari bilan mehnat vositalariga ta'sir etish natijasida mahsulot yaratish bo‘yicha qilingan mehnat va jarayonlar tushuniladi. Demak, bu ta’rifhi istalgancha sharhlash mumkin, bunda: pedagogik texnologiya-bu o‘qituvchi tomonidan o‘qitish vositalari yordamida o ‘quvchilarga ta’sir ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda muayyan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni, deb ta’riflasak xato bo‘lmaydi.

II BOB. PEDOGOGIK TEXNOLOGIYALAR BORASIDAGI YONDASHUVLAR . 2.1. Ta’lim-tarbiya jarayonida zamonaviy pedogogik texnologiyalar qo‘llash. Ta’lim mazmunini o‘zlashtirishda o‘quvchilarning bilim saviyasi, o‘zlashtirish qobiliyati, ta'lim manbai, didaktik vazifalariga qarab. munosib ravishda og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy kabi uch guruhga bo‘linadigan metodlarning quyidagi variantlari qo‘llaniladi: - o‘qitishning ma’ruza (suhbat) metodi; - o‘qitishning amaliy ishlar metodi; - laboratoriya ishlari metodi; - mustaqil ishlar metodi; - muammoli-evristik modellashtirish metodi; - ilmiy-tadqiqot metodlari; - o‘qitishning muammoli-izlanish va reproduktiv metodi; - o‘qitishning induktiv va deduktiv metodi; - o‘qitishning nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish metodi.[12] Yuqoridagilarga asoslangan holda shuni aytish mumkinki, ta’lim muassasalarida yangi pedagogik texnologiyalar, zamonaviy o‘qitish uslublaridan foydalanib, jahon talablari darajasida o‘quvchi va talabalarni o‘qitish mumkin. Pedagogik muloqot deganda, odatda, o‘qituvchining o‘quvchi bilan dars mobaynida va darsdan tashqari bo‘ladigan aniq pedagogik funksiyalarga ega va qulay psixologik muhitni yaratish, shuning bilan birga, boshqa xildagi psixologik optimal ilmiy faoliyat va pedagog bilan o‘quvchilar uchun o‘rtasidagi munosabatlar uchun yo‘naltirilgan professional muloqot shakli tushuniladi (A.A. Leontev).Boshqaruv uslublari bo‘yicha birinchi eksperimental psixologik izlanishlar 1938-yilda nemis psixologi Kurt Levin tomonidan AQShda emigratsiyalangan natsistlaming Germaniya hududiga qaytishi davomida o‘tkazilgan.

Bu izlanishda boshqaruv uslublarining kengaytirilgan klassifikatsiyasi sifatida avtoritar, demokratik va e’tiborsizlik yoki layoqatsizlik uslublari kiritilgan edi. Shu o‘rinda aytib o‘tish joizki, K. Levin keltirilayotgan boshqaruv uslublari bo‘yicha o‘zining buyuk tadqiqotini muallimlaming maktab o‘quvchilari ustidan olib boradigan boshchiligini o‘rgangan holda o‘tkazgan edi. O‘zining eksperimentida K.Levin o‘n yoshga to‘lgan maktab o‘quvchilarini bir necha guruhlarga bo‘ldi. Bu guruhlardagi bolalar bir xil mashg‘ulot bilan, ya’ni qo‘ng‘iroq yasash bilan shug‘ullandilar.[12]. Eksperimentning haqqoniy o‘tkazihshi maqsadida guruhlar umumiy va xususiy belgilari bo‘yicha, yoshi, jism oniy va intellektual ko‘rsatkichlari. o‘zaro shaxsiy munosabatlar tizimi va boshqalarning aynan mos kelishiga qarab tashkil etildi. Undan tashqari barcha guruhlar bir xil shart-sharoitlarda umumiy dastur bo‘yicha ishladilar, bir xil vazifani bajardilar. Faqatgina instruktorlar yoki bizga yaqin termin bilan aytganda, muallimlar o‘zlarining boshqaruv uslublari bo‘lmish demokratik, avtoritar va e'tiborsizlik yoki layoqatsizlik kabi uslublarda guruhlar faoliyatini olib borishi bilan farqlanadilar. Har bir mualhm o‘ziga biriktirilgan guruh bilan olti hafta ishladi. Undan so‘ng o‘zaro guruhlar almashinuvi amalga oshirildi. Bu guruhlar bilan yana olti haftalik ish kunlari yo‘lga qo‘yildi va yana yangi guruh bilan almashish amalga oshirildi. Bunday jarayon eksperimentni imkon qadar to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishiga katta yordam berdi.

2.2 Zamonaviy pedogogik texnologiyalar asosida tarbiya darsini tashkil qilish. Ta’lim texnologiyasi quyidagi uch bosqichdan iborat bo‘lgan ko‘plab operatsiyalarni qamrab oladi: loyihalashtirish, amalga oshirish, nazorat qilish va baholash. [17]. I. Loyihalash - mo‘ljallangan maqsad, uni amalga oshirish usuli va vositalari yig‘indisini aniqlashdan iborat. Bu blok doirasida quyidagi ketmaketlikda operatsiyalar amalga oshiriladi: -ta’lim texnologiyasini amalga oshirish vaqtini aniqlash: yarim Bilim Ko‘nikma Malaka Ta’lim Tarbiya Kompetensiya Vosita Usul Shakl Yo‘l Bilish faoliyati Nazorat Ehtiyoj Manfaat Maqsad Qiziqish Havas Jarayon Natija yillik, yillik va butun o‘qitishdavri uchun; - o‘quv materiallarini tahlil etish; - maqsad va didaktik vazifalarni ajratib olish; - o‘quv materiallarini ma’lum tuzilmaga keltirish va vaqt bo‘yicha taqsimlash; - bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish bosqichlari, shuningdek, shaxsning sifat va fazilatlarini rivojlantirishni aniqlab olish; - ta’lim oluvchilarni qiziqtirish usuli va vositalarini aniqlash. O‘quv materiallarini takrorlash, kirish, joriy ko‘rsatmalar berish, o‘quvchilar diqqat-e’tiborini o‘quv materiallarining muhim tomonlariga jalb etish maqsadida muammoli vaziyatlarni yuzaga keltirish, qiziqarli vazifatopshiriqlar va shu kabilarni oldindan belgilab olish.

Ular oldindan belgilangan va maqsadga yetaklovchi vosita sifatida qaralishi lozim. Bunday yondashuv ta’lim oluvchiga o‘z o‘quv-bilish faoliyatining tuzilmasi va mazmunini tasavvur etish imkonini beradi. Rejalashtirilgan natijalar haqida tasavvur tarkib toptirish quyidagi shakllarda rasmiylashtiriladi: bilim, ko‘nikma ish-harakat usuli, muhim yo‘nalganlik, ijtimoiy muhim shaxsiy sifat va fazilatlar va boshqa kutilgan natijalari yozishmasi. Oqilona o‘qitish modeli tuziladi, ular didaktik vazifalarni amalga oshirishga imkon beradi va o‘qitishmetodlari, tashkil etish shakllari, vositalari, pedagogik usullar to‘plamidan iborat. Ko‘rsatiladigan qurollar va pedagogik texnik o‘quv materiallariga, o‘quvchilarning shaxsiy q obiliyati va rivojlanganlik darajasiga uyg‘un bo‘lishi kerak. Shuningdek, ta’lim muassasasining moddiy bazasi hisobga olinishi lozim.

XULOSA. Xulosa qilib aytganda, zamon rivojlanishi bilan hayotning barcha sohalarida, xususan pedagogika ya’ni o‘qitish va ta’lim jarayonida ham ko‘pgina yangiliklar vujudga keladi. Va har bir qilingan islohot kelajakni yanada muvaffqqiyatli yanada ishonchli qilib ta’minlashga yordam beradi. Ayniqsa o‘qitish jarayonidagi islohotlar, innovatsion texnologiyalar yosh avlodni tezkorlik bilan samarali bilim olishlarini ta’minlab beradi va bu ko‘pgina davlatlar xususan mamlakatimiz O‘zbekiston tajribasida ham o‘z isbotini topib kelmoqda. Yuqoridagi fikrlardan xulosa chiqaradigan bo‘lsak, o‘qitish jarayoni bilish faoliyatining muhim tarmog‘i sifatida qator vazifalarni bajaradi.Ma'rifatli va madaniyatli dunyonig ta’lim tajribasi shuni ko‘rsatadiki, shaxsning intellektual salohiyati, dunyoqarashi, shuningdek, uning m a’naviy-axloqiy qiyofasining shakllanishida u mansub bo‘lgan muhit hamda unda qaror topgan ijtimoiy munosabatlaming ahamiyati katta bo‘ladi. Zero, shaxs mansub bo‘lgan muhitda uning tafakkuri, m a’naviy-axloqiy qiyofasini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan obyektiv va subyektiv omillar mavjud.

E’TINORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

Pedagogik texnologiyalar haqida umumiy tushuncha

Pedagogik qobilyat pedagogik mahoratning asosi sifatida

Dunyoqarash pedagogik jarayon sifatida

Pedagogik qobilyat – pedagogik mahoratning asosi sifatida 2

Pedagogik qobiliyat – pedagogik mahoratning asosi sifatida 2