Ona tili va o’qish savodxonligi darslarida ta’limiy o'yinlarni qo’llash - Pedagogika - Slaydlar

Ona tili va o’qish savodxonligi darslarida ta’limiy o'yinlarni qo’llash

Yuklangan vaqt:

26.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

755.65234375 KB

Ko'chirib olish

ONA TILI VA O’QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TA’LIMIY O'YINLARNI QO’LLASH

 Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to`g‘risidagi Farmonning uchinchi yo`nalishida o`quv standartlari,o`quv dastur va darsliklarini takomillashtirish bo`yicha DTS, dastur, darsliklarning takomillashtirilgan variantlari tayyorlandi hamda shular asosida ish olib borilmoqda. Chunonchi, ona tili ta’limining takomillashtirilgan standarti tayyorlandi.

a) grammatikaga oid o`zlashtiriladigan bilimlar; - fonetika, morfologiya, sintaksis, leksikologiya, so`z tarkibi, so‘z yasalishi, yozuv va imlo, nutq uslublari, uslubiyatga oid tushunchalar

B) NUTQNI O‘STIRISH: - BIRINCHI YO`NALISH - O`QUVCHILARNING SO`Z BOYLIGINI RIVOJLANTIRISH; - IKKINCHI YO`NALISH - O`ZBEK ADABIY TILI ME’YORLARINI O`RGATISH, ADABIY TALAFFUZ ME’YORLARI, SHUNINGDEK, LUG‘AVIY SINONIMIKA, QO`SHIMCHALAR SINONIMIKASI, UMUMAN, GRAMMATIK SINONIMIKA BILAN TANISHTIRISH; - UCHINCHI YO`NALISH - O`QUVCHILARDA FIKRNI OG‘ZAKI VA YOZMA BOG‘LANISHLI BAYON QILISH MALAKA HAMDA KO‘NIKMALARINI HOSIL QILISH SHART QILIB BELGILANGAN. Ana shundan kelib chiqib, ona tili ta’limining asosiy maqsadi: ona tili mashg‘ulotlari o’quvchilarda ijodiylik, mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og‘zaki va yozma shakllarda to`g‘ri, ravon ifodalash ko‘nikmalarini shakllantirish hamda rivojlantirishga qaratilmog‘i darkor. Ayni fursatda, mazkur murakkab, mas’uliyatli vazifani bajarishda ona tili darsliklarining ahamiyati muhim.

O`quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladigan o`quv topshiriqlari o`rta maktabning o`zbek tili darsliklarida berilgan. Mazkur topshiriqlar turli usullar bilan o`qituvchi hamkorligida o`quvchilar tomonidan mustaqil bajarishi lozim. Ijobiy natija beradigan topshiriqlarning asosiy turlaridan biri grammatik o`yintopshiriqlardir. Bu turdagi topshiriqlar o`quvchilardan zukkolikni, bilimdonlikni, izlanishni, topqirlikni va tezkorlikni talab qiladi. Ona tili darslarining qiziqarli o`tishida o`yin- topshiriqlarning ahamiyati juda katta.Biroq “O`zbek tili o`qitish metodikasi”da grammatik o`yin-topshiriqlar va ulardan foydalanish metodikasi yetarli darajada ishlanmagan. O`yin-topshiriqlarga hos bo’lgan jihat shundan iboratki, u ko`pincha musobaqa tarzida tashkil etiladi.

Natija yakunida, o`quvchi va guruhlarga rag’bat yoki ballar berilishi, shubhasiz, o’quvchilarda topshiriqni bajarishga ishtiyoqni oshirishga sabab bo’ladi. Natijada, o`quvchilarning grammatik savodxonligi,ijodiy fikrlash qobiliyati, topqirligi, nutqi va shu fanga muhabbati ancha oshadi. Shu bilan birga, qo`shimcha adabiyotlardan foydalanish, boshqa fanlar bilan ham jiddiy shug‘ullanish ehtiyojini tug‘diradi. Shunini inobatga olgan holda, o`qituvchi darslarining samarali bo`lishi uchun turli o`yin- topshiriqlardan va boshqotirmalardan unumli foydalanishi maqsadga muvofiqdir.

Bugungi davr talabi ham , fan o`qituvchisidan mahorat, ijodkorlik, eng asosiysi, tinimsiz mehnat talab qiladi. Shularni hisobga olgan, holda ona tili darslarini o`tishda ishlatish mumkin bo`lgan ayrim grammatik o`yinlar, boshqotirmalar va ulardan foydalanish metodlarini ko’rib chiqamiz. Bunday grammatik o`yinlarni yanada ko`plab o`ylab topish va ulardan dars jarayonida foydalanish mumkin.

 Bu esa, yuqorida ta’kidlanganidek, o`qituvchining ijodkorligiga, izlanuvchanligiga, mahorati va tinimsiz qiladigan mehnatiga bog‘liq. Ma’lumki, o`yin-topshiriqlar o`quvchilar malaka va ko`nikmalariga ko`ra, murakkablik darajasiga ko`ra guruhlanib, soddadan murakkablik dinamikasiga qarab boradi.

1. QAYTA XOTIRLASH TIPIDAGI O`YIN TOPSHIRIQLAR. O`TILGAN MAVZULARNI MUSTAHKAMLASH HAMDA BILIM VA MALAKALARNI TEKSHIRISH DARSLARIDA BUNDAY O`YINTOPSHIRIQLARDAN KO`PROQ FOYDALANILADI. MASALAN, “ATOQLI VA TURDOSH OTLAR” MAVZUSIGA OID DARSLARNI MUSTAHKAMLASH MAQSADIDA “KIM G‘OLIB?” O`YIN- TOPSHIRIG‘IDAN FOYDALANISH MAQSADGA MUVOFIQ BO`LADI. Buning uchun sinf ikki guruhga ajratiladi: biri atoqli otlarga, ikkinchisi turdosh otlarga misol topishadi. Ma’lum bir belgilangan vaqt ichida ko`p misol topgan g‘olib sanaladi.

O `QITUVCHI DOSKAGA KUNDALIK, SURAT, KINOFILM KITOB, GAZETA, JURNAL, SO`ZLARINI ALOHIDA-ALOHIDA YOZIB QO`YADI. SINF OLTI GURUHGA BO`LINIB (O`QUVCHILAR SONI HISOBGA OLINISHI ZARUR. AGARDA GURUHLARGA TENG BO`LINMAYDIGAN BO`LSA, GURUHLAR SONINI KAMAYTIRISHI YOKI KO`PAYTIRISHI MUMKIN), ULARDAN SHU OTLARGA MISOLLAR YOZISH TALAB QILINADI. GURUHLARNING HAR BIR A’ZOSI O`ZIGA QARASHLI SO`ZGA BITTA-BITTTADAN MISOL YOZADI.

TEZ VA TO`G‘RI YOZGAN GURUH G‘OLIB SANALADI. G‘OLIBLAR, ALBATTA, RAG‘BATLANTIRILISHI KERAK. ISTALGAN MAVZUNI MUSTAHKAMLASHDA BUNDAY O`YINTOPSHIRIQLARDAN FOYDALANISH MUMKIN. YOKI O`QUVCHILARNING O’ZARO BOG‘LANISHLI YOZMA NUTQINI SINASH MAQSADIDA “SO`ZLAR BIZDAN, MATN TUZISH SIZDAN” O`YININI O`TKAZISH MUMKIN. BUNDA O`QUVCHILARGA TAYANCH SO`Z VA SO`Z BIRIKMALARNI BERIB (ULAR DOSKAGA YOZIB QO`YILISHI HAM MUMKIN), ULAR YORDAMIDA BOG‘LANISHLI MATN TUZISH TOPSHIRILADI, TEZ VA MAZMUNLI MATN TUZGAN O`QUVCHI G‘OLIB SANALADI.

O`quvchilar so`z boyligini oshirish DTS talablaridan biri hisoblanadi, izlanuvchanlik xarakteridagi o`yin-topshiriqlarni qo`llash yaxshi bu ko’nikma rivojlanishiga yahshi natija beradi. Bunday topshiriqlar o`quvchilardan ijodiy faoliyat ko`rsatishni talab qiladi. “Ijodkor” o`yin-topshiriqdan “Ravish” mavzusini o`tishda samarali foydalanish mumkin. Bu grammatik o`yinda sinf ikki guruhga ajratilib, birinchi guruhga sifat so`z turkumi ishtirok etgan gaplarga misol aytish, ikkinchi guruhga esa shu gaplardagi ot(lar)ni ravish bilan almashtirib gap tuzish topshiriladi.

MASALAN: BIRINCHI GURUH VAKILI YOZADI: MEN OLIMPIADADA YAHSHI INSHO (QANDAY INSHO?)YOZDIM. IKKINCHI GURUH DAVOM ETTIRIB: UNDA BIZNING GURUH YAHSHI ISHTROK ETADI(QANDAY ISHTIROK ETDI?). SHU YO`SINDA DAVOM ETTIRILADI. BU O`YINNI O`QUVCHILAR O`RTASIDA YOKI PARALLEL SINFLAR O`RTASIDA “SO`Z MUSHOIRASI ” TARZDA DAVOM ETTIRSA HAM BO`LADI

ONA TILI TA’LIMI JARAYONIDA TOPSHIRIQLAR TIZIMI VOSITASIDA TIL HODISALARI KUZATILADI1 , SOLISHTIRIB QIYOSLANADI, O`XSHASH VA FARQLI TOMONLARI ANIQLANADI, UMUMIY VA XUSUSIY TOMONLARIGA QARAB GURUHLANADI, UMUMLASHMA QOIDALAR HOSIL QILINADI. NATIJADA QAYTA XOTIRLASH TOPSHIRIQLARIDAN IJODIY TOPSHIRIQLARGA QARAB DINAMIK O`SISH YUZAGA KELA BORADI. O`QUVCHI TAFAKKURI TARAQIYOTIDA BUNDAY TOPSHIRIQLAR ALOHIDA AHAMIYAT KASB ETADI. O`quv topshiriqlarining soddadan murakkabga tomon o`sish dinamikasini aniqlash, belgilash murakkab jarayondir. Topshiriqlar shunday yo`sinda joylashtirilishi lozimki, o`quvchi tafakkuri taraqqiyotiga ijobiy ta’sir qilsin.

 Ijodiy topshiriqlar, ya’ni o`quvchi tafakkurini o`stiruvchi topshiriqlar o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lishi zarur: - o`quvchini izlashga, fikr qilishga, noma’lumni topishga undasin; - o`quvchini mustaqil xulosa chiqarishga yo`naltirishi zarur; - 1TAT jurnalining 1996-2002 yildagi ayrim sonlarida e’lon qilingan ayrim o`yin- topshiriqlardan ijodiy foydalanildi masalaning murakkablasha borishi o`quvchi aqli, farosatini o`stira borishi kerak; - bu jarayonning kechishi o`quvchilarda jamoa bo`lib ishlash ko`nikmalarini hosil qila borishi lozim; - topshiriqlarni bajarish jarayoni o`quvchida o`ziga ishonch, o`zini (bilimini) anglash,imkoniyatlarini aniqlay olish, yangi bilim olishga undashi shart.

Yangilangan ta’lim mazmuni asosida yaratilgan darsliklarda tilshunoslikning hamma bo`limlariga mo`ljallangan mashg‘ulotlarda darslar ta’rif, qoida bilan boshlanmasdan, ya’ni o`quvchilarga bilimlar tayyor holida berilmasdan har bir mavzu uchun mo`ljallangan topshiriqlar tahlili bilan boshlanadi. Mana shu o`rinda o`qituvchi mahorati, qobiliyati, uquvi namoyon bo`ladi. Ana shu jarayonda bir faoliyat usulidan bosqichma-bosqich ikkinchi faoliyat usuliga o`tishi, ya’ni kuzatishdan umumiy xususiyatlari asosida guruhlashga, takrorlashdan o`xshash va farqli tomonlarini aniqlash asosida umumlashmalar shakllanadi. Shundagina berilgan topshiriqlar til hodisalarining mohiyatini ochishga xizmat qiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR  1. Бегматов Э., Турсунқулов М. Ўзбек нутқи маданияти асослари. - Тошкент: Ўқитувчи, 1991.  2. Бегматов Э., Бобоева А., Асомиддинова М., Умурқулов Б. Ўзбек нутқи маданияти очерклари. -Тошкент: 1998.  3. Миртожиев М., Маҳмудов Н. Тил ва маданият. Т., Ўзбекистон, 1992.  4. Маҳмудов Н. Тил.-Тошкент: Ёзувчи. 1998.  5. Маҳмудов Н. Ўқитувчи нутқи маданияти. -Т: Алишер Навоий номидаги миллий кутубхона, 2007.  6. Нусратулло Атоулло ўғли Жумахўжа. Истиқлол ва она тилимиз. - Тошкент, 1992.  7. Расулов Р., Ҳусанов Н., Мўйдинов Қ. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати. -Т. Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети, 2006.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

Ona tili va o‘qish savodxonligi fani mazmuniga oid trening materiallari

O’qish darslarida mustaqil ishlar

Boshlang’ich sinf ona tili darslarida o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatish usullari

O’qish darslarida o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

Ona tili kitobining tuzilishi