logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Pedagogika
  4. O’quvchilarda milliy g’ururni tarbiyalashda o’zbek xalq hofizlari ijodidan foydalanish

O’quvchilarda milliy g’ururni tarbiyalashda o’zbek xalq hofizlari ijodidan foydalanish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1831.5 KB
Ko'chirib olish
” O’quvchilarda milliy g’ururni tarbiyalashda o’zbek xalq hofizlari ijodidan foydalanish” mavzusida yozgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI Т Т АА Q D I M O T IQ D I M O T I www.arxiv.uz “ Insonning ruhiy kamoloti haqida gapirar ekanmiz, albatta bu maqsadga musiqa san`atisiz erishib bo`lmaydi. Xalqimiz hayotida musiqa azaldan beqiyos o`rin tutib keladi. Eng muhimi, bugungi kunda musiqa san`ati navqiron avlodimiz yuksak ma`naviyat ruhida kamol topishida boshqa san`at turlariga qaraganda ko`proq va kuchliroq ta`sir ko`rsatmoqda” I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” Toshkent Ma’naviyat 2008 yil. 19 bet www.arxiv.uz  Mamlakatimiz o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgandan keyin o‘tgan tarixan qisqa vaqt ichida siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalarda katta islohotlar amalga oshirildi. Barcha islohotlar samaradorligi uning bosh omili -inson salohiyatiga, dunyoqarashi va hayotga munosabatiga, Vatanga muhabbati, milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularining yuksak darajada shakllanishiga bog‘liq ekanligi ma’lum bo‘ldiUzluksiz ta’lim tizimi davlat siyosatida muhim o‘rin tutadi. Shu bois jamiyatda ma’naviy va madaniy qadriyatlarni mistahkamlash yosh avlodni milliy merosga , tarixiy an’analarga hurmat, Vatanga muhabbat, mustaqillik g’oyalariga sadoqat puhida tarbiyalashda samarali omillardan biri hisoblanadi . Mavzuning dolzarbligi www.arxiv.uz  Tadqiqot maqsadi : O ’ zbek xalq ijodi namunalari asosida maktab o ‘ quvchilarida milliy g ‘ ururni shakllantirishnnng samarali metodlarini ishlab chiqish . ularni ilmiy - nazariy jihatdan asoslash hamda amaliyotga tavsiya qilishdan iborat .  Tadqiqot vazifalari:  1. O ’zbek xalq h ofizlari ijodiy materiallari asosida o‘ q uvchilarda milliy g‘ururni tarbiyalashning samarali metodlarini ishlab chiqish;  2. Musiqiy ta ` lim jarayonida an ` anaviy qo ` shiq ijrolari davlat ta ` lim standarti talablariga muvofiq holda rejalashtirilib , mazkur qo ` shiq ijrochiligining amaliy va nazariy sohalariga tegishli masalalarni kichik ilmiy izlanish asosida yoritish .  3. O ` zbekiston hududidagi barcha an ` anaviy qo ` shiq ijrolari - xalq musiqa ijodiyoti , umuman mumtoz musiqa ijrochiligiga xos musiqiy ijro asarlarini yaratilish tarixi , she ` riy tuzilmalari tahlili , musiqiy asarning parda ya ` ni lad tuzilmasi , ijro sur ` ati va xarakteri , asarning o ` lchovi va doira zarbi , ijrochilik holati , mahorati , ovoz imkoniyatlarini hisobga olgan holda ovozni ishlatish .  4. Nafas , talaffuz va shunga o ` xshash ijro mahoratiga xos atamalarni mohiyatini to ` liq yoritish , hamda buyuk ustozlar , ijro yo ` llari , an ` analari haqida ham ma ` lumot berish .  5. Musiqa darslarida xalq qo ` shiqlarini kuylashning shakl va usullarini ishlab chiqish . Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari www.arxiv.uz Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 5-7 sinf o‘quvchilarida o’zbek xalq hofizlari ijodini o’rganish misolida milliy g‘ururni shakllantirish pedagogik muammo sifatida tadqiq etiladi; milliy gururni shakllantirishning pedagogik shart- sharoitlari ishlab chiqiladi; Maktab o‘quvchilarida milliy g‘ururni shakllantirish mazmuni, shakli, vosita va metodlari aniqlanadi: milliy g‘ururni shakllantirish yuzasidan tegishli tavsiyalar ishlab chiqiladi; Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi www.arxiv.uz  III-VII asrlar davomida o’zbek xalqi madaniyati va san’atning har tomonlama mavqeyi yuksala boradi. Bu s о ‘zlarni isbotlash uchun biz VII-asrlar boshlarida Sosoniylar avlodining biri b о ‘lmish, Eron podshosi Xisrav Parviz saroyida butun О ‘rta Osiyoda mashhur xonanda, sozanda va bastakor Borbad (yoki Faxlobot) ismli san’atkor t о ‘g‘risida juda ham k о ‘p manbalarda tilga olingan. Borbadning k о ‘p saroy ijrolaridan farqi, uning chiroyli va yoqimli ovozi, ijrochilik mahorati, bastalangan juda k о ‘p sermazmun k о ‘shiqlari b о ‘lgan. Masalan: "Ovchilar", "Bahor q о ‘shig‘i", "Xush qomat", "Safsar guli" va boshqalar. I.BOB. O’quvchilarda milliy g’ururni tarbiyalashda o’zbek xalq hofizlari ijodini tutgan o’rni . I.1.O’zbek xalq hofizlari ijodini o’rganishning tarixiy asoslari www.arxiv.uz  Zaxiriddin Bobur ( 1484-1530) о‘zining Hirot tо‘g‘risidagi taasurotlarida Navoiyning musiqaga bо‘lgan sadoqatini, muhabbatini hatto Navoiyning о‘zi musiqa bastalaganligi tо‘g‘risida yozgan. Navoiy davridagi bir qancha sozanda va xonandalarning nomlarini aytib о ‘tishimiz lozim. Ustoz Qul Muhammad, Shayxiy Nayi, Xusayniy Udiy, Xoja Abdulla Marvarid — Qonun bobida, G‘iyosiddin Mirzo Bayram, Xusayniy Nayi, Axmadi G‘ijjakiy, Ali Quchbegi-Tanburiy va hokazolar. Bular Alisher Navoiy bilan birga ishlab ijod qilganlar. Podshoh Xusayin Boyqaro saroylarida nog‘oraxonalar bor b о ‘lgan. www.arxiv.uz Abu Nasr Farobiy www.arxiv.uz  O`zbek xonandalik san`atining dastlabki ildizlari juda qadim zamonlarda boprib taqaladi. Bu davrni salkam 3000 yilga teng bo`1gan o`zbek xalqi davlatchiligi tarixi bilan uzviy bog`lab o`rganish maqsadga muvofiqdir. Zero, nomlanishi va sulolalarning almashinuvidan qat`iy nazar o`zbek xalqining tarixi qadim zamonlardan buyon Turon zaminida kechgan etnik va madaniy jarayonlar bilan bevosita bog`liqdir. Shularni nazarda tutgan holda bu an`anaviy san`at tadrijiyotini shartli ravishda 5 davrga bo`1ish mumkinBirinchi davr – eng qadimgi davrlardan boshlab taxminan I asrgacha.  Ikkinchi davr – I –V asrlar.  Uchinchi davr – VI-VIII asrlar  To`rtinchi davr – IX-XV asrlar  Beshinchi davr – XVI asrdan to xozirgi davrga qadar . I.2. Hofizlik san’atining taraqqiyot bosqichlari www.arxiv.uz  Eng qadimgi davrlardan boshlangan birinchi davr mobaynida hali kasbiy xonandalik haqida gapirish joiz ko`rinmaydi, chunki bu zamonlarda aytim san`atining dastlabki kurtaklari xalq og`zaki ijodida unib-o`sa boshlagan.  Ikkinchi davr – xonandalik san`atining kasbiy asoslari yuzaga kelganligi bilan tavsiflanadi. Bu jarayonlar Kushon podsholigi davrida amalga oshganligi bir qadar asoslidir.  Uchinchi davr- (VI-VIII asrlar) ga kelib turkiy –o`zbek dostonchilik an`analari jadal shakllana boshlagan. Bunda qadimdan kelayotgan “ichki ovoz” uslubi dostonlarni kuylashda asosiy aytim usuli sifatida qaror topdi.  To`rtinchi davr (IX-XV asrlar). O`zbek xalqi Islom dinini qabul etgan davrdan boshlab uning ma`naviy ruhiyati, yangi dunyoqarash mazmuni bilan sug`orildi, ijtimoiy- madaniy hayotida tub o`zgarishlar yuzaga keldi. Ushbu o`zgarishlar zamirida musiqiy navolar ham anglashiladi.  Baxshilarning dostonchi qiyofasiga uzil-kesil o`tishi jarayoni XVII asrda ro`y berganini taxmin qilish mumkin.  Mavrigi – ko`p qismdan iborat o`yin aytimli turkum bo`lib, uning ijrosida uch va undan ortiq kasbiy xonandalar va bir- ikki o`yinchi (raqqos) lar ishtirok etadi. Mavrigi asosan erkaklar tomonidan aytiladi va raqs-o`yinga tushiladi. www.arxiv.uz I.3.Yosh avlodni tarbiyalashda musiqa san’atining ahamiyati  O‘sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama yetuk, komil inson qilib tarbiyalashda estetik tarbiyaga alohida e’tibor berilishi juda katta ahamiyatga ega bo‘lgan jarayondir. Ushbu masalani yechishda musiqa san’atining o‘rni katta va estetik tarbiyaning eng asosiy omilidir. Musiqiy ta’lim jarayonida o‘quvchilarda musiqa san’atiga nisbatan qiziqish va havasning ortib borishi, musiqa mashg‘ulotlari asosida ularda, hissiyot, idrok tarbiyasini o‘sib borishi, qo‘shiqlarni xushohang kuylash musiqani ishtiyoq bilan tinglash, asarlarni tahlil qilish orqali musiqadagi xushsozlik, xushovozlik, ya’ni go‘zallikni sezish, uni baholash malakalari shakllana borishi alohida ahamiyatlidir. Shuni ta’kidlash joizki, musiqiy ta’limning asosiy maqsadini o‘quvchi-yoshlarimizni nafosat didlarini badiiy asarlar orqali shakllantirishdir www.arxiv.uz  Milliy g’urur va milliy iftixor tuyg‘ularini tarbiyalash musiqa madaniyati darslarini vazifalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Musiqa madaniyati darslarini rang-barang, mavzularini qaziqarli tashkil qilib, shu bilan birga, o‘quvchining yosh, individual xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘rgatilsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi. O‘quvchilarni san’atga o‘rgatish murakkab vazifadir, chunki, ichki kechinmalariga ta’sir etmay turib, haqiqiy san’atni o‘rgatish aslo mumkin emas. Bolalar hissiyotining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, zavqlantiradigan, o‘ziga jalb etadigan ko‘shiqlarni sevib o‘rganishlaridir www.arxiv.uz  “ O`zbek musiqasi” iborasi keng mazmunli tushuncha bo`lib, u, jumladan, milliy musiqamizning ikki asosiy qatlamini-xalq musiqasi va ustoz-san`atkorlar ijodi bo`lgan kasbiy musiqa sohalarini, hamda bastakorlik va kompazitorlik kabi zamonaviy musiqa ijodiyoti tarmoqlarini qamrab oladi. Shuningdek, “o`zbek musiqasi” mazmunida yana asosiy bo`lgan 4 ta mahalliy musiqiy uslublar ham tushunilib, ular esa quyidagicha nomladi: Bular Surxandaryo- Qashqadaryo, Buxoro-Samarqand, Xorazm va Farg`ona-Toshkent musiqa uslublaridir. I I .bob. O’quvchilarda milliy g’ururni tarbiyalashda o’zbek xalq hofizlari ijodining tutgan o’rni . II. 1 VI-sinf o’quvchilariga an’anaviy xalq qo’shiqchiligini o’rganish metodlari . www.arxiv.uz  Surxandaryo-Qashqadaryo musiqa uslubi deganda Surxandaryo va Qashqadaryo viloyatlari hududida shakllangan barcha musiqiy –badiiy an`analar tushuniladi. Bu an`analar mehnat aytimlari, mavsumiy marosim qo`shiqlari, cho`ponlar ijodi, baxshilar san`ati va xalq ijodiga oid ko`plab qo`shiq va cholg`u kuylaridan tashkil topadi. Surxandaryo-Qashqadaryo an`anaviy musiqa cholg`ulari-uzoq o`tmishdan buyon mahalliy aholi orasida ardoqlanib, ijro etilib kelinayotgan sozlar bo`lib, ularni asosan qo’biz, cho`pon, nay yoki g`ajir nay, sibiziq, sibizg`a, chanqobuz, do`mbira va doira kabilar tashkil etadi. Buxoro-Samarqand musiqa uslubi deganda Buxoro va Samarqand shaharlari va vilopyatlari hududlarida qaror topgan musiqiy an`analar tushuniladi. Diyorimizning qadimiy maskanlari bo`lmish bu vohalarda xalq qo`shiqlari, ashulalari, cholg`u kuylari, qarsak o`yin – aytimlari hamda kasbiy musiqaga doir dostonchilik, sozanda san`ati va maqom namunalari keng o`rin tutadi. Xorazm musiqa uslubi – bu shu vohadagi xalq qo`shiq va laparlari, turli marosim, tomosha va o`yin-raqs kuylari hamda dostonchilik, ashulachilik va maqom san`ati kabi kasbiy musiqa an`analaridan tashkil topadi. Farg`ona – Toshkent musiqa uslubi – Farg`ona vodiysi, Farg`ona – Toshkent musiqa uslubida bolalar falklori, xotin-qizlarning qo`shiqchilik ijodi, yallachilik, ashulachilik va cholg`u kuylari munosib o`rin tutadi. Jumladan, mazkur uslubdagi bolalar falklori bo`lgan Boychechak, Yomg`ir yog`aloq, Laylak keldi, Oftob chiqdi, Chuchvara qaynaydi, Chittigul kabi qo`shiqlar nafaqat shu sarhadda, balki butun diyorimiz bo`ylab mashhurdir. Toshkent shahri va viloyati hududlarida qaror topgan musiqiy an`analarning majmuidir. www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz II.2. 5-7 sinf o'quvchilari nimumtoz xalq qo’shiqlari vositasida milliy g’ururni tarbiyalash usullari .  Xususan biz 7--sinf darslarida o‘tkazgan sinov- tajriba ishlarini quyidagicha amalga oshirdik.  1.Musiqa tinglash jarayonida o‘rganish uchun berilgan asarlarni tinglab idrok qilishga o’rgatdik.  2. O’quvchilarga kuylashni amalga oshirishga dirijyorlik ilmini o’rgatishni maqsad qilib qo’ydik.  3. Berilgan asar mazmunining eng yodda-qoladigan ta’sirli qismidan bir parchani kuylatib ko‘rishga harakat qildik. Bizning o‘quvchilar bu asarni yaxshi esda saqlab qolishga erishdi. Shuni ham hisobga olish uchun berilgan asarni uch marta aytib tinglatganda bu asarni tushunish yaxshiroq natija beradi. www.arxiv.uz  O’quvchilar oldiga o‘qituvchi fan va mavzu yuzasidan xilma-xil vazifalar qo‘yishi maqsadga muvofiqdir. Bu vazifalar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin.  1. Xalq musiqasiga xos turlar (janrlar).  2. Mumtoz musiqaning o‘ziga xos xususiyatlari.  3. Katta ashulaga xos xususiyat.  4. Mumtoz ashulalar va ularning qismlarga ajratilish.  5. Maqomlar va ularning turlari.  6. Cholg‘u bo’limida va ashula bo’limida.  7. Mushkilotning tashqi qismlari.  8. Nasr qismiga xos xususiyatlar.  9. Xorazm maqomlariga xos xususiyat.  10. Farg‘ona - Toshkent yo‘llaridagi «maqomlar» va b. www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz II. 3 . T ajriba -sinov ishlarini o’tkazish va natijalar i ni a niqlash.  Tajriba-sinov o‘tkazilgan sinf o‘quvchilari olgan bilimlari va ko‘nikmalarini nazariy guruhi o‘quvchilari bilan solishtirish uchun ushbu bilimlarni asosiy mezonini ochib beruvchi anketa savollar tuzib chiqdik, hamda bu savollar bilan har ikki guruh o‘quvchilariga tarqatma material sifatida berdik. Anketa savollari quyidagilarhni o‘z ichiga oldi  1.O’zbekiston bastakorlaridan kimni asarlarida milliy g‘urur va milliy iftixor tarbiyasiga mansub bo‘lgan g‘oyalar ochib berilgan?  2.Milliy g‘urur va milliy iftixor tarbiyasiga bog‘liq bo‘lgan musiqiy asarlarni tinglaganingizda nimalarni tasvirlaysiz?  3.Milliy g‘urur va milliy iftixor haqidagi mumtoz musiqiy asarlarning ahamiyati, mamlakatimizni rivojlantirishdagi o‘rni haqida ma’lumot bering?  4.Musiqa madaniyati darslarida o‘tilgan mumtoz qo’shiqlardan qaysilarini ko‘proq eslab qoldingiz?  5.O‘zbekistonda vatanparvarlik, milliy g‘urur va milliy iftixor tarbiyasiga oid bayramlarni aytib bering. i  6.Milliy g‘urur va milliy iftixor bilan yaqindan tanish bo‘lgan kuylar va mumtoz asarlar. www.arxiv.uz www.arxiv.uz www.arxiv.uz  Maxsus topshiriqlar olib borilgan tajriba sinfi o‘quvchilari yaxshi javoblar berdilar. Ularning bilimini quyidagi darajalarga bo‘lib chiqdik: yuqori, o‘rta va past daraja tarzida.  Yuqori daraja - biz o‘rgangan bilim va axbrotlarga tegishli xulosalar chiqara olgan, puxta bilimga ega bo‘lgan o‘quvchilar kiritildi.  O‘rta daraja - berilgan savollarga yetarlicha javob bera olmagan bo‘lsalarda, ma’lum bilimga "ega ekanligi, aniq fikrlari, bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan o‘quvchilar kiritildi.  Past daraja - savollar haqida shunchaki ega ekanliklari yaqqol sezilib turgan o‘quvchilar, umumiy gaplardan nariga o‘ta olmagan, aniq bilimlarga ega bo‘lmagan o‘quvchilar kiritildi. Nazorat sinfidagi aksariyat o‘quvchilarni bergan javoblari aynan shu darajaga to‘g‘ri keladi. www.arxiv.uz  Mazkur jadvaldan ko‘rinib turibdiki, maxsus ishlar olib borilgan tajriba sinf guruhi yuqori darajada.  Javoblar soni 29 kishidan - 20 kishini tashkil etsa, nazorat sinfida esa bu ko‘rsatkich 29 kishidan hammasi bo‘lib 5-8 kishini tashkil etmo q da. Olib borilgan sinov-tajriba kuzatuvlarimiz shuni ko‘rsatdiki, dar s berayotgan o‘quvchilarni mavzu yuzasidan bilim malakalari past darajada ekanligi va o‘zlari ham yetarlicha ma’lumotga ega emasliklarini ko‘rsatdi. Bu ikki guruh o‘rtas i d a g i tafovutlarni farq qilishi, nazorat sinflarda bu borada berilgan bilimlar qanchalik past ekanligini ko‘rsatdi. Xulosa qilib aytganda o‘ q uvchilar da musiqa darslarida o ’ zbek xalq hofizlari ijodidan foydalanish asosida milliy g‘urur va milliy iftixor tarbiyasini shakllantirish bo‘yicha o‘tkazilgan tajriba sinov ishlarining samaradorligi aniqlandi. www.arxiv.uz  Musiqa madaniyati darslarida o ` quvchilarda milliy g ’ urur va milliy iftixor tuyg ’ ularini tarbiyalashda o ’ zbek xalq hofizlari ijodini o ’ rgatishning ahamiyatini tadbiq qilish quyidagi xulosalarga olib keldi :  1. O‘quvchilarni mumtoz asarlar bilan tanishtirishda eng avvalo o‘qituvchining o’zi ushbu mavzular haqida puxta bilimga ega bo‘lishi talab qilinadi.  2.Maqom, katta ashula va yirik hajmdagi mumtoz asarlar ijrosiga kiradigan janrlarning o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarini bilmasdan turib, ularni taxdil qilib berish mumkin emas.  3.Maqom turkumlari bilan birga o’quvchilarni Respublikamizning turli hududlarining ashulachilik uslublari bilan tanishtirish lozim.  4.Mumtoz asarlarni o‘rganganda dars jarayonida qo‘llaniladigan barcha mahalliy uslublarni bir-biriga qo‘shib o’rgatish dars jarayonida o‘quvchilarni toliqib qolishlarini oldini oladi.  5.Dars jarayonida yangi zamonaviy pedagogic texnologiyalardan foydalanish darsning sifat va samaradorligini XULOSA www.arxiv.uz E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT ! www.arxiv.uz

O'xshashlar

Boshlangich sinf o’quvchilari ma’naviyatini shakllantirishda xalq og’zaki ijodidan foydalanish
Ahloqiy tarbiyada xalq maqollaridan foydalanish
O’quvchilarda fuqarolik tarbiyasi
O’quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish
Sharqning buyuk allomalari xalq milliy o`yinlari haqida