logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Pedagogika
  4. O’qitishda muammoli usullardan foydalanish

O’qitishda muammoli usullardan foydalanish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5798 KB
Ko'chirib olish
O’qitishda muammoli usullardan foydalanish www.arxiv.uz Reja: • Didaktika xakida tushuncha. • O'qitish jarayonining ma'nosi, tuzilishi va vazifalari • O'qitish jarayonining asosiy bosqichlari. www.arxiv.uz • Didaktikaning predmeti ta'lim tarbiya muassasi sharoitida muallimning raxbarligi ostida amalga oshadigan o'quv jaraenidir. Didaktikada ana shu jaraenning konuniyatlari tadqiq qilinadi, xar xil tipdagi ta'lim tarbiya muassasalarida o’ eki bu darajada beriladigan ta'lim mazmunini belgilashning ilmiy asoslari o'qitish vositalari va metodlarining samoradorligini oshirish yullari xamda ta'limning tashkiliy shakllari ishlab chiqiladi. Didaktika pedagogikaning ta'lim va o'qitish nazariyasini ishlab chiqadigan tarmog'idir. Didaktika yunoncha G'didaktikosG' so’zidan kelib chiqqan bo'lib o'qitish, O'rganish ma'nosini bildiradi. Yaqin va Urta Sharqda Xorazmiy, Kindiy, Forobiy, Ibn Sino, Umar Xayem kabi mutaffakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. A.Komenskiy, Shvetsariyalik pedagog I.P.Pestolotstsi, nemis pedagogi A.Distverglar evropada didaktikaning rivojlanishiga xissa ko’shdilar. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Yuqorida aytib o'tilgan Shark mutaffakirlari qarashlarining muxim xususiyati shundaki, mazkur olimlar doimo predmetning kiefasi inson ongida mavxumlashuvi jareniga, mana shu predmetning moxiyati va o’ziga xosligini tushunish sodir bo'lishi xamda shakllanishiga etibor berganlar.Ular bilishning predmeti va monbalariga, bilish jaraeni qanday bosqichlardan tarkib topishi ga, bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat O'rtasidagi munosabatlarga qiziqqanlar. Xorazmiy shaxsning uzluksiz kamol topish nazariyasini rivojlantirish borasida muxim xizmat qildi, induktiv va deduktiv taffakkurdagi aloxidalik xamda umumiylikning birligi printsipini mo’ayanlashtirdi. www.arxiv.uz • Kindiy substantsiyani barcha ilmiy bilimlarning predmeti sifatida ko'rib chiqishda eng avvolo mikdor va sifatni xissiy idrok etish zarurligini tasdiqladi. Kimki miqdor va sifatni bilmasa, u substantsiyani bilishdan xam maxrumligini o'qtirdi. Olim o’zining didaktik g'oyalarida xissiy va ratsional bo’shliqni ifodaladi. Xissiy bilish va narsalarni bilishdan iborat bo'lsa, ratsional bilish umumiy narsalarni bilish ekanini ta'kidladi. Uning fikricha xissiy bilish faqat aql uchun material beradi. www.arxiv.uz • Farobiy o'qitish metodlarining tasnifini ishlab chiqqan. Ularni amaliy va nazariy metodlarga ajratgan, shu tariqa o'qitishning amaliy yunalishi va kishilarning xaeti xamda kundalik faoliyati bilan boglikligi g'oyalarini olga surgan. Olim o'qitishning tajriba-ko'rsatmali, induktiv va deduktiv, amaliy metodlariga aloxida e'tibor bergan. Barcha metodlarni o'quvchining xaetiy tajribasiga, mantiqiy tafakkuriga tayangan xolda birlashgan. www.arxiv.uz • Farobiy matematika fani misollari asosida o'qitishning ilmiylik, ko'rsatmalilik, tushunarlilik va izchillik printsiplarini ishlab chiqqan. Bilish jaraenining va fandagi bilim shakllarini moxiyatini eritgan. • Borliqning aks etilishi sifatidagi xissiy bilish muammosi va eng asosiy masala-bilishning manbalari doimo Beruniy nazariy bilish faoliyatining diqqat markazida turdi. Olim bilishning nazoriy asosini cheksiz va uzluksiz jaraen sifatida taxlil xamda talqin qildi. • G'O'qish va takrorlash orqali,-deb ezgan Beruniy,- dunening tuzilishini, osmonning va er shakllarini bilish astronomiya fani uchun g'oyatda foydalidir. www.arxiv.uz • Ibn Sinoning bilim orqali erishiladigan natijalari xakidagi ta'limoti o'qitish nazariyasida aloxida O'rinni egalladi. Uning fikricha, buyumlarni chinakam bilishga tashqi ko'rinishini taxlil qilish sabablarini aniqlash asosida aql bilan erishiladi.Ibn Sino aqlning rivojlanish bosqichlarini ishlab chiqqan. Mushoxada bilan idrok qilishning birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarni tushuntirishdir. Ikkinchi bosqich ikki xil fikrni idrok etishdir. Rivojlanishning uchinchi bosqichiga o’zlashtirilgan fikrlarni idrok etish bilan erishiladi. Shunda uni xakiqiy aql deyiladi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Abdulla Avloniy (1878-1934) o’zining barcha tadqiqotlarida ilm muammosini birinchi O'ringa ko’ygan.»Alxosil-deb ezgan edi u, -butun xaetimiz, salomatligimiz, saodatimiz, sarvatimiz, maishatimiz, ximmatimiz, g'ayratimiz, dune va oxiratimiz ilm bilan bogliqdir..Shuning uchun o'qimoq, bilmak zamonlarini qo'ldan bermay vujudimizning do’shmani bo'lgan jaxolatdan qutulmakka, jonimiz boriga sa'i kilmagimiz lozimdur.» • Xamza o’z tadqiqotlarida tovushli savod O'rganishi metodini ishlab chiqqan. Uning bosh g'oyasi o'qitish va tarbiyalashga kompleks endoshish, eshlarning aqliy, axloqiy va estetik tarbiyasini o’zaro bog'liq xolda amalga oshirishdan iborat edi. www.arxiv.uz • Didaktika tushunchasini Yan Amos Komenskiy (1592-1670) xam ana shu yusinda sharxlagan. Uning bu boradagi fikr muloxazalari 1657 yilda nashr etilgan. Xammaga xamma narsani o'qitishning universal san'ati ifodalangan G'buyuk didaktika» nomli asarida baen qilingan. Lekin Komenskiy didaktika faqat o'qitish sa'atigina emas, balki tarbiyalash sa'atidan ham iboratligini qayd qilgan va tarbiya xar tamonlama axloqiylik yunalishdagi fe'l atvorni shakllantirishning zarur sharti ekanini xam uqtirgan. • Didaktikanini yuqoridagicha tushunish XIX asr boshigacha, ya'ni taniqli nemets pedagogi va faylasufi Iogann. Genrix Gerbart (1776-1841) didaktikaning asosiy nazariyasini ishlab chiqqunigacha davom etgan. www.arxiv.uz Didaktikaning asosiy kategoriyalari. • O'qitish nazariyasi bilimlar, ma'lumotlar va faktlarning katta zaxirasiga ega, ularning bir qismi tizimlashtirilgan, tartibga solingan. O'qitish jaraening strukturaviy komponentlari- maqsadli rag'botlantirish-motivlashtirish, mazmuniy, xarakat -faoliyat o'qitishning shakl va metodlarining ajratilish aloxida axamiyat kasb etadi. Mana shu komponentlarning ajratilgani o'qituvchi bilan o'quvchilarning birgalikdagi faoliyati qonuniyatlarining tabiatini chuqurroq tushunish imkonini beradi. • Pedagogik echimlarni tanlash nazariyasi ishlab chiqishning metodologik asosi o'qitish jaraening mavjud barcha qonuniyatlari xisobga olish fikri bilan barcha qonuniyatlari xisobga olish fikri bilan muntazam aloqada bo'ladi. Pedagogik va psixologik shart sharoiyatlarni aniqlash asosida o'qitishning optimalligi mezonlarining asoslari tarkib toptirilgan va ularning eng axamiyatlilari kuyidagilarpdan iborat: • O'qitish optimal bo'lish uchun xar bir o'quvchi o’zining xakiqo’y o'qish imkoniyatlariga muvofiq darajada o’zlashtirishlari tarbiyalanishi va kamol topishi shart: www.arxiv.uz • o'qitish optimal bo'lishi uchun o'quvchilar o'qituvchilar darsdagi va uydagi ishlar vaqtining o’zlari uchun gigienik jixatdan belgilangan normasiga ega bo'lishi kerak. Rejalashtirishning olptimallashtirishning asosiy yullari o'qitishning vazifalarini ta'lim berish, tarbiyalash va kamol toptirish bilan birgalikda loyixalashga kompleks endashish xamda o'qitish vazifalarini u omalga oshadigan tizimning xususiyatlarini xisobga olgan xolda muayanlashtirishdir. • Ishni rejalashtirishda kuyidagi rejalardan foydaloniladi. O'qitish mazmuning quyilgan vazifalarini eng muaffakiyatli xal qilishni ta'minlaydigan optimal variantini tanlash. • O'qitishning quyilgan vazifalarini belgilangan vakt ichida muvafaqiyatli xal etishni ta'minlaydigan metodlari va vositalarini tanlash ,masalalarni muvafaqiyatli xal etishni , shu jumladan o'quvchilarga tabaqali endashishini ta'minlaydigan tashkiliy shakllarini tanlash. Ta'lim mazmuninida jamiyatning ma'naviy va moddiy elementlar shu jumladan tabiat jamiyat va inson xakidagi bilimlar . ijodiy faoliyat tajribasi, insonning munosabatlari, boshkarish faoliyati xulki va xaeti ifodalanishi lozim. www.arxiv.uz • Ta'limning mazmuni umumiy politexnik va kasbkorlik komponentlarining birligini aks ettirishi kerak. Ta'limning mazmuni muayan eshga karatiladi va jamiyatning rivojlanish darajasidan kelib chiqadi. Ta'limning mazmunidagi ajratilgan turt komponent xajmi va mazmuni buyicha aynan muvofik bulishi kerak. • Maktab rivojlanishning xozirgi boskichida ta'limning komp'yuterlashtirish masalasi g'oyat muxim axamiyat kasb etadi. • Ta'lim nazariyasidan muammoli -kamol toptiruvchi o'qitishni joriy etish, shuningdek o'quv jaraenini tabakalashtirish va individuallashtirish yullarini izlash buyicha faol ishlar olib borilmoqda. • Muammoli kamol toptiruvchi o'qitishning nazariyada ishlab chiqilgan asosiy g'oyalarini kuyidagicha ta'riflash mumkin. • Ta'limiy bilishni ilmiy bilishga muvofiq modellashtirish g'oyasi, ya'ni muammoli vaziyatni vujudga keltirish gipotezani olga surish - gipotezani asoslash-gipotezani xal qilish uni tasdiqlash yaki rad etishdek zarur zvenolarni o’z ichiga olgan muammoli o'qitish. www.arxiv.uz • O'quvchilarning ijodiy imkoniyatlari va qobiliyatlarini rivojlantirish, ularda tadqiqotchilik yusindagi ko’nikma va malakalarni o’stirish g'oyasi. • Muammoli o'qitish nazariyasida qator qonuniyat lar ifodalandi va eksperiment yuli bilan asoslandiki, ulardan muammoli dars o'tish bilan muammoli O'rgatishning birligi va bir-birini taqoza etishi, o'quvchilarning tayerligi darajasi bilan muammoli O'rgatish darajasining muvofiqligi kabi qonuniyatlarni ajratish mumkin. • Ishlab chiqilgan faollik nazariyasi o'quv jaraenida bilimlarni o’zlashtirish. Ularni qayta ishlash va qo'llashning (muammoli va reproduktiv) usullarini O'rganish buo’icha tashkil etiladigan o’zini- o’zi boshqakriladigan faollikdan iboratdir. Mazkur qonuniyatlar asosida amaliy jixatdan muxim axamiyatga molik quyidagi nazariy qoidalarni ifodalash mumkin: Faollashtirish vositalari tizimi, ta'limning mazmuni, o'qitishning shakl va metodlari o'qitishning asoslangan, maqsadga muvofiq o’z-o’zini boshqaradigan jaraen sifatida tashkil qilishni ta'minlash uchun ular kuyidagi talablarga javob berishi kerak. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • -ta'limning xamma bosqichlarida o'quvchilarda o'qitishning ichki motivlarini qo’zg'atish va rivojlantirish, • -o'quvchilarni o’z oldilariga tegishli maqsadlarini qo’yish va kelgusidagi faoliyatlarini rejalashtirishga rag'batlantirish mexanizmini takomillashtirish, • -o'quvchilarda oxborotlarni qayta ishlashga doyir ta'limiy va aqliy ko’nikmalarning shakllanishini ta'minlash, • -o'quvchilarning o'quv-bilish maqsadlariga erishish uchun jismoniy va axloqiy, ifodaviy kuchlarini oshirish, • -ta'lim jaraenida nazorat va o’zini-o’zi boshqarish orqali o'quvchilar o’zining o'quv bilish faoliyatini baxolashini ta'minlash. Shu koydalarga rioya qilish ta'lim samoradorligini yanada oshadi. www.arxiv.uz O'qitish jaraenining ma'nosi, tuzilishi va vazifalari. • Xar qanday jaraen-xarakatdir, moddiy dunedagi narsalar eki xodisalarning asta-sekin o’zgarishidir. O'qitish jaraeni xam esh avlodda aqliy kuchlarni rivojlantirishga va axloqiy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan xarakatdir. Biz o'qitish jaraenini qanday tushunamiz. O'qitish jaraeni-o'qituvchining va u raxbarlik qiladigan o'quvchilarning-ularda aqliy qobiliyatlarni o’stirish, dialektik duneqarash asoslarini tarkib toptirish va xaetiga taergarlikni amalga oshirish maqsadida- bilim, ko’nikma va malakalar tizimini ongli xamda puxta o’zlashtirishga qaratilgan ilmiy asosdagi ishlarning majmuidir. Maktabdagi o'qitish jaraeni qandaydir tasodifiy ayniqsa pedagogning xususiy fikridan kelib chiqadigan narsa emas. O'qitish jaraeni bilish nazariyasi asosida tarkib topadi va jamiyatning rivojlanish qonuniyatlaridan kelib chiqadigan talablarni aks ettiradi. Xozirgi ilg'or pedagogika inson shaxsini maqsadg'a muvofik shakllantirishga tarbiya, o’zini o’zi tarbiyalash va ijtimoiy tajribadan iborat tizim sifatida qaraydi. www.arxiv.uz • O'quv jaraenidagi tarbiya asosan o'qitish shaklida, o’zini o’zi tarbiyalash va ijtimoiy tajribaning birligi shaklida namoen bo'ladi. Shunga kura o'quv jaraeniga ta'lim (pedagog faoliyati), o'qish (o'quvchining mustaqil ishi) va ma'lumotning mazmunini kichik tizimlardan iborat ijtimoiy pedagogik tizim sifatida qaraladi. • O'qitish o'quv jaraenining professional tomonini tashkil qiladi. Inson shaxs sifatida shakllanishning ikki tamonldama tabiati (tarbiya o’zini o’zi tarbiyalash) shuningdek ichki strukturasi yul yuriq kursatish va o'quvchilar o'quv bilish topshiriqlarini mustaqil xolda bajarishdan iborat xarakatdir. Buning yul yuriq kursatish jixati muallim o'quvchiga o'quv materiali buyicha O'rgatadigan narsalar va ular ustida ishlash metodlari bilan izoxlanadi. O'quvchilar ana shu asosda o’zlarining ma'lumot mazmunini o’zlashtirishga doir faoliyatlarini tashkil qiladilar. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Shunday qilib, o'quv jaraenining moxiyati o'quvchi bilish faoliyatining mantiqi bo'lib, u birinchidan bilish bizdagi bilimlarning yagona manbai bulishi amalietini O'rganishdan boshlanishi va maxkum fikrlash asosida nazariy umumlashtirish kerakligidan, ikkinchidan bilish olingan bilimlarni, nazariy umumlashtirishlarni insondagi bilimlar xakiqatligining yagona ob'ektiv mezonlari sifatida xam xizmat qiladigan amalietga taqqoslash zarurligidan kelib chiqadi. O'quv jaraeni bilish jaraenini inson faoliyati sifatida psixologik-pedagogik jixatdan loyixalashga asoslanishi va olingan bilimlarni amalietda kullashni albatta o’z ichiga olishi zarur. o'quv jaraeni asosida umuman butun jaraenga ta'luqli va barcha o'quv fanlariga taqaladigan malum talablar xamda printsiplar mavjud buladi. Bugungi didaktika ana shulardan eng muximlari. Tarbiyalovchi ta'lim printsipi. Ilmiylik printsipi nazariya bilan amalietning bog'lanishi printsipidan iboratdir. Ta'limning metodlari va tashkiliy shakllari asosida o'quvchilarning ongli faolligi, kursatmalilik, bilimlari asosli o’zlashtirish. o’ziga xos farqlari tushunarliligi va xisobga olinishi printsiplari etadi. www.arxiv.uz A d a b i yo t l a r • « Pedagogika « Munavvarov T-1996 • Pedagogika kursi Tursunov Nishonaliev • Pedagogika Mavlonova T-2001 • Pedagogika Podlaswy M-1999y 2-tom 94-134b www.arxiv.uz

O'xshashlar

Pedagogikani o’qitishda muammoli usullardan foydalanish
Pedagogika fanlarni o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
Qon aylanish tizimini o’qitishda faol metodlardan foydalanish
Kasb-hunar kollejlarida fe’l so’z turkumini o’rganishda interfaol usullardan foydalanish
Shirin taomlar tayyorlash mavzusini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish