Халқ оғзаки ижоди ва унинг таълим-тарбиядаги самараси - Pedagogika - Slaydlar

Халқ оғзаки ижоди ва унинг таълим-тарбиядаги самараси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

804 KB

Ko'chirib olish

Халқ оғзаки ижоди ва унинг Халқ оғзаки ижоди ва унинг таълим-тарбиядаги самараситаълим-тарбиядаги самараси Кириш.Кириш. Халқ оғзаки ижоди таълим-тарбия воситаси сифатидаХалқ оғзаки ижоди таълим-тарбия воситаси сифатида Қадимги халқ оғзаки ижодиётида инсон тарбиясига оид Қадимги халқ оғзаки ижодиётида инсон тарбиясига оид фикрлар.фикрлар. Халқ оғзаки ижоди намуналарининг таълим Халқ оғзаки ижоди намуналарининг таълим жараёнидаги ўрни.жараёнидаги ўрни. Халқ оғзаки ижодидан фойдаланиш орқали таълим-Халқ оғзаки ижодидан фойдаланиш орқали таълим- тарбияни такомиллаштириш.тарбияни такомиллаштириш. Халқ оғзаки ижоди намуналаридан фойдаланиш Халқ оғзаки ижоди намуналаридан фойдаланиш баркамол шахсни тарбиялашда муҳим восита.баркамол шахсни тарбиялашда муҳим восита. Халқ оғзаки ижодидан фойдаланишнинг Халқ оғзаки ижодидан фойдаланишнинг самарадорлиги.самарадорлиги. Хулоса:Хулоса: Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

КиришКириш • Халқ оғзаки ижоди-меҳнаткаш омма ижоди, халқ бадиий фаолиятининг таркибий қисми, халқ санъатининг бошқа турларидан (мусиқа, рақс, ўйин, тасвирий ва амалий санъат) ўзига хос хусусиятлари билан ажралиб турадиган оғзаки сўз санъатидир. Ҳар бир халқнинг асрлар идеасини акс эттирган бой оғзаки сўз санъати бўлганидек, ўзбек халқининг ҳам оғзаки адабиёти дурдоналари мавжуд. Меҳнаткаш омматомонидан оғзаки яратилиб, халқнинг талантли вакиллари ижросида сайқал топиб, авлоддан-авлодга ўтиб қолаётган бадиий асарлар ўзбек халқ ижодини ташкил этади.

• • Бугунги кунда таълим соҳасида олиб бораётган - ислохотлар “Таълим қонуни ”, “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурида кўрсатилаётганидек, келажагимиз бўлган ўқувчи-ёшлар” , “Президентимиз айтганимиздек, Инсон унинг ҳар томонлама уйғун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини рўёбга чиқаришнинг шароитларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулқ атворнинг андозаларини ўзгартириш Республикада амалга оширилаётган асосий мақсади ва ҳаракатлантирувчи кучидир.”

Қадимги халқ оғзаки ижодиётида инсон Қадимги халқ оғзаки ижодиётида инсон тарбиясига оид фикрлартарбиясига оид фикрлар  Ҳозирги ўзбек халқининг аждодлари бундан Ҳозирги ўзбек халқининг аждодлари бундан бир неча минг йиллар олдин яшаган бўлиб, бир неча минг йиллар олдин яшаган бўлиб, улар юксак ва ўзига хос маданиятни вужудга улар юксак ва ўзига хос маданиятни вужудга келтиришда жуда катта ва машақкатли келтиришда жуда катта ва машақкатли йўлни босиб ўтган. Дастлабки тош йўлни босиб ўтган. Дастлабки тош қуролларидан тирикчилик учун қуролларидан тирикчилик учун фойдаланиш, анча такомиллашган меҳнат фойдаланиш, анча такомиллашган меҳнат куролларини ясаш, уругчилик даврига келиб, куролларини ясаш, уругчилик даврига келиб, хўжалик ҳаёти ва маданий тараққиётда хўжалик ҳаёти ва маданий тараққиётда эришилган ютуқларни ўз ичига олган эришилган ютуқларни ўз ичига олган давргача бўлган тарихимиз ота-давргача бўлган тарихимиз ота- боболаримизнинг бой қадимий маданиятга боболаримизнинг бой қадимий маданиятга эга бўлганлигидан далолат беради.эга бўлганлигидан далолат беради.

• Аждоларимиз томонидан қўлга киритилган қадимий маданияти таркибидан таълим-тарбияга оид мероси ҳам алоҳида ўрин олгаи. Зеро, ҳозирги туркий ва форсийзабон халкларнинг бизгача етиб келган муҳим археологик топилмалари, тарихчилар, адабиёт ва санъат намояндаларининг ижодий мероси, санъат ва адабий асарларнинг намуналари бунинг далилидир. • Бундай муҳим манбалар сирасига юнон олимлари Геродот, Суқрот, Плутарх, Полиэнларнинг тарихий, географик ҳамда ахлоқий асарлари, алломаларимиз Абу Райҳон Беруний, Маҳмуд қошгарий, файласуф, шарқшунос ва тарихчи олимлар: Е.Э.Бертельс, С.П.Толстов, В.В.Брагинский, И.М.Мўминов, Б./афуров, И.В.Стеблева, А.О.Маковельский, Й. Жумабоев, М.Исҳоқов, адабиётшунослар А.қаюмов, Н. Маллаев, Н.Раҳмонов, педагог- олимлар Ў.Алеуов, М.Орифий ва бошқалар томонидан олиб борилган тадқиқотлар киради.

• Энг қадимги даврларда йўлга қўйилган таълим- тарбияга оид қимматли маълумотларни биз яна халқ оғзаки ижоди намуналари: афсоналар, қаҳрамонлик эпослари, қўшиқлар, мақол ва ибораларда илгари сурилган ғоялардан ҳам олишимиз мумкин. Чунки халқ донишмандлигининг ёрқин намунаси бўлган халқ оғзаки ижодида халқ педагогикасига хос бўлган тарбия тажрибалари умумлашган. • Ибтидоий кишиларнинг табиат ва жамият ҳақидаги тасаввурлари, улар томонидан амал қилинган урф-одатлар, ижтимоий муносабатлари мазмуни халқ оғзаки ижодининг энг қадимги жанрларидан бири бўлган афсоналарда ифодаланган. Афсоналарнинг қаҳрамонлари яхшиликнинг тантана қилиши учун ёмонлик ҳамда нурнинг муқаррар мавжуд бўлиши учун зулмат билан кураш олиб борадилар, яхшилик ва бахт-саодатга чулғанган ўлкаларини яратадилар. Аксарият афсоналарнинг қаҳрамонларини инсон сифатида гавдаланган худолар ташкил этган. Ибтидоий тузум кишиларининг орзу-истаклари, ўй-фикрлари, мақсад ва интилишларини ёритишга хизмат қилган афсоналарнинг кўпчилиги бизга энг қадимги ёдгорликлар - "Авесто", Абулқосим Фирдавсийнинг "Шоҳнома" асарлари орқали маълумдир.

Қ адимги аждодларимиз инсонга хос жасурлик, адолат, садоқат ва инсонийлик каби хислатларни қадрлаганлар. Бу хислатлар инсонда ўз- ўзидан шаклланмаган. Табиат ва жамият ҳаётида рўй берган ўзгаришлар, ибтидоий уруғчилик даврида қарор топган турмуш тарзи инсонда ана шундай хислатларнинг шаклланишини тақозо этган.• Кўриниб турибдики, энг қадимги даврларда яратилган маколларда ҳам халқнинг таълим-тарбия борасидаги донишмандлиги ўз ифодасини топган. Хялқ педагогикасининг энг қадимги намуналари бугунги кунга кадар сақланиб қолган ва ўзнинг педагогик, тарбиявий аҳамиятини йўқотмаган. • Демак, инсон хулқ-атворини мукаммаллаштиришга хизмат қилувчи "Девон"даги шеърий парча ва мақоллар кишилар ўртасида эзгуликни таргиб қилиб, инсоннинг камолга етишига катта таъсир этиб келган. • Энг қадимги ота-боболаримиз улуглаган ахлоқий хислатларни жадвалда қуйидагича акс эттириш мумкин:

» Энг қадимги даврларда улуғланган ахлоқий хислатлар • Демак, энг қадимги маьрифий ёдгорликларда ифода этилган ва қадрланган хислатлар – жасурлик, мардлик, адолат, садоқат, инсонийлик, хушмуомалаликдан иборат бўлган. Табиийки, ушбу хислатлар инсонда ўз-ўзидан шаклланмаган. Табиат ва жамият ҳаётидаги ўзгаришлар, ибтидоий уруғчиликка асосланган турмуш тарзи инсоннинг ана шундай хислатларга эга бўлишини тақозо этган. Икки катта куч – яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги аёвсиз кураш инсонда юқорида қайд этилган хислатларнинг бевосита шаклланишига туртки бўлган.

• Ҳалқ оғзаки ижоди намуналаридан фойдаланнш барк амол шахсни тарбиялашда муҳим восита • Укувчилар маънавиятини шакллантиришда халқ огзаки намуналаридан фойдаланиш • Узбекистон мустақилликка эришуви миллий маданиятимиз тарихини ўрганишга , холисона фикр билдиришга катта имкониятлар яратди . Миллий истиқлол миллий қадриятларимизни тиклаш, қадимий халқ оғзаки ижоди намуналарини, бой тарихимизни баркамол авлодга етказишга катта имконият у"' ва шароит туғдирди. Утмиш аждодларимиз таълим-тарбия соҳасидаги кўп асрлар давомида ортирган бой тажрибасини ўзлаштириш асосида ёш авлодни республикамиз тараққиётида фаол иштирок этадиган соғлом ва билимдон, маънавиятли қилиб тарбиялаш ҳозирги куннинг ғоят муҳим ва долзарб мас!лаларидан биридир.

Баркамол авлодни ҳаётга тайёрлашда кўп асрлар давомида қўлланган ва Баркамол авлодни ҳаётга тайёрлашда кўп асрлар давомида қўлланган ва синалган усул ва воситалар, хилма-хил тадбирлар, миллий урф-одатлар, синалган усул ва воситалар, хилма-хил тадбирлар, миллий урф-одатлар, анъаналар, тарбия ҳақидаги ғоялар ўзбек халқ педагогикаси хазинасидаги анъаналар, тарбия ҳақидаги ғоялар ўзбек халқ педагогикаси хазинасидаги бебаҳо жавоҳирлар ҳисоблайади.&ОСалқ педагогикасида ифодаланган бебаҳо жавоҳирлар ҳисоблайади.&ОСалқ педагогикасида ифодаланган ғоялар, гажрибалар халқ оғзаки ижод намуналарида, улуғ мутаффакир ғоялар, гажрибалар халқ оғзаки ижод намуналарида, улуғ мутаффакир олимларнинг илмий ва адабий асарларида ўз ифодасини топгач.олимларнинг илмий ва адабий асарларида ўз ифодасини топгач. • Президентимиз И.А.Каримов "Юксак маънавият- енгилмас куч" асарида халқ оғзаки ижоди намуналарини ўқитишга эътиборни қараткшни таъкидлаб, қуйидаги фикрларни айтганлар:"Халқ оғзаки ижодининг ноёб дурдонаси бўлмиш "Алпомишм достони миллатимизнинг ўзлигини намоён этадиган, авлодлардан авлодга ўтиб келаётган қаҳрамонлик қўшиғидир. "Алпомиш" достони бизга ватанпарварлик фазилатларидан сабоқ беради". Баркамол авлод маънавиятини шакллантиришда халқ оғзаки ижоди намуналари муҳим-- аҳамият касб этиб, бу хазина халқпарварлик ва ватанпарварлик, ростгўйлик ва тўғрисўзлик, меҳнатсеварлик гса камтарлик, ўз халқига, ўз миллатига, ўзи туғулиб ўсган она юртга нисбатан чуқур ҳурмат руҳида тарбиялашга хизмат қилади. Шу боис ўқувчиларда миллий ғурур туйғусини, маънавиятни шаютлантириш бизнинг бурчимиздир. Шунга кўра халқ огзаки ижодининг барча жанрлари, хусусан, достон, қисса, мақол, эртак, тез айтиш, топишмоқлар ўқувчиларни маънавий етук, соғлом авлод қилиб тарбиялашда асосий омил ҳисобланади.

• Мактабда ўқитиладиган халқ оғзаки ижоди намуналари учун умумий бўлган дидактик тамойиллар ўқитишда назарий билимлар билан амалиётнинг узвий алоқада бўлишини, мавзулар, боблар ва ҳатто ўқув предметлари орасйда ўзаро боғлиқликни таъминлайди. Мазкур тамойилларнинг бир қисми ўкувчи фаолиятига тегишли бўлса, иккинчи қисми ўқитувчи фаолиятига дахлдор. Масалан, илмийлик, дарсни ташкил этишдаги кўргазмалилик, ўтиладиган мавзу мазмунига мос метод танлаш, илғор педагогик в а )дан, шунингдек, кўшимча ўқув адабиётлари ва маҳаллий, тарихий манбалардан фойдаланиш каби масалалар бевосита ўқитувчининг касбий педагогик фчолиятида ўз аксини топади. Масалан, дарсда эртаклар ўрганилса, ўкувчилар эртакларнинг ўзига хос хусусиятлари тўғрисидаги назарий маълумотлар билпн танишадилар. Мавзудан сўнг берилган савол- топшириқлар ,_асосида — ўргянилгач матсриаллар — уму мл а штирил иб, тўлдирилса,- янги дидактик манбалар ўкувчилар ўзлаштирган билимларни бойитиш ва мустаҳкамла шг а хизмат қилади.

Халк оғзаки ижодининг бошқа Халк оғзаки ижодининг бошқа жажа нн рларирлари • " Халк оғзаки ижодининг бошқа жа н рлари, асосан, ахлоқ-одоб ва тарбиянинг турли йўналишдарини амадга рширишга мўлжалланган бўлса, топишмоқлар кўпроқ ёшларнинг аклий камолотига таъсир этишнинг воситаси бўлиб келган. Топишмоқлар қандайдир даражада муаммоли таълимга яқин туради. Ўқувчининг олдига муаммоли савол, вазкфа, топшириқ, ҳатто айрим топишмоқлар муаммолц вазият яратиши мумкин. • Ҳаёт ва ундаги мавжудот ҳақидаги билим-тушуцчаларини, идрок ва тасаввурни, фикр-мулоҳазаларни кенгайтириш учун зарур таълим воситаларидан бири бўлгани туфайли топишмоҳлар соддадан мураккабга, осондан кийинга, аниқдан ноаниққа, маълумдан номаълумга бориш усулида яратилади. .

• Биз болалигимиздан халқ оғзаки ижоди асарларидан баҳраманд бўламиз. Онамиз айтган алла оҳанги, эзгулик, яхшилик, гўзал орзу-умидлар ҳақидаги эртаклар, табиатга муҳаббат, меҳнатсеварликка даъват этувчи қўшиқлар бола қалбимизни бутунлай ром этиб олади. Ўзбек халқ оғзаки ижоди ниҳоятда бой ва кўп асрлик тарихга эга бўлиб, бугунги кунда ёш авлодни баркамол инсонлар қилиб тарбиялашда муҳим аҳамият касб этмоқда. Айниқса, мустақиллик йилларида халқ оғзаки ижоди меросини асраб-авайлаш, уларни халққа етказиш, оғзаки ижод асарлари ижрочиларига эътибор ошди. Муайян тарихий давр, миллий хусусиятларни акс эттирган, халкнинг ижтимоий- сиёсий аҳволи, турмуш тарзи ифодаси бўлган оғзаки ижод намуналари тўпланди, қайта тикланди ва халққа тақдим этилди. Бой ўтмиш маънавий меросимиз бугунги кунда ёш авлод тарбиясига хизмат қилмокда. Президентимиз И.А.Каримов мустақилликнинг дастлабки йилларидаёк миллий маъиавий меросимизни тиклаш, унутилаётган қадриятларимизни халқимизга қайтариш ҳақида қайгурди ва шу жумладан, халқ оғзаки ижоди асарларини тўплаш, нашр этиш, улардан ёш авлодни истиқлол ғояларига садокат руҳида тарбиялашда фойдаланиш зарурлигини уқтирди. "Халқимиз азалдан ўз вужуди, ўз томирида мавжуд илоҳий қудратга муносиб бўлмоққа интилиб яшади,-дейилади "Алпомиш" достонининг 1000 йиллигига багишланган тантанали маросимда сўзланган нутқда. - Ўз ўглонларини мардлик ва ҳалоллик, жасурлик руҳида, эл-юрт учун жонини ҳам аямайдиган асл паҳлавонлар этиб тарбиялаб келди.

ХулосаХулоса • Хулоса қилиб айтганимизда, бошланғич синфларда таълим мазмунининг салмоқли қисми саналган халқ оғзаки ижодининг ҳар бир тури маълум таълимий ва тарбиявий вазифани ҳал этишга қаратилгандир. Бу вазифани муваффақиятли ҳал этилиши ўқитувчининг маҳоратига, билимдонлиги ва фидоилигига кўп жиҳатдан боғликдир. Бошланғич синфларда ўқитиладиган, дарсдан ташқарида эшитадиган, ойнаи жаҳон орқали намойиш этиладиган халқ оғзаки ижоди намуналари шубҳасиз ўқувчи-ёшларни тарбиялашнинг воситаси бўлиб хизмат қилиб келмоқца. Яна шуни ҳам таъкидлашимиз лозимки, кўпчилик ота-оналар оилада фарзандларини тарбиялашларидамактав ^сўзл^ олқишлар, танбеҳлар, киноялар^ қочирйқлир Ба бошка халқ донолиги намуналаридан унумлигфъидаланадилар. Улар бошланғич таълим мазмунига киритилмаганлиги сабабли алоҳида таҳлил қилмадик. Бироқ уларнинг ҳам ёшлар тарбиясига аҳамиятини эътибордан четда қолдирмаслигимиз зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАРАДАБИЁТЛАР • 1.Ўзбекистон Республикаси “Таьлим тўғрисидаги қонуни (1997-йил 29-августда қабул килинган): Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиёт пойдевори : Тошкент шарқ нашриёти матбаа консерни 1997-йил ” • 2.И.Каримов “Оллоҳ дилимизда, юрагимизда” – Т.Ўзб. 1999й • 3.И.А.Каримов “Адолат, Ватан ва халқ манфаати ҳар нарсадан улуғ”. “Ўзб. нашриёти” Тош. 1998й • 4.И.А.Каримов “Тинчлик ва хавфсизлик учун курашмоқ керак”.Х.Жилд – Т.Ўзб. 2003й

O'xshashlar

Ўзбек халқ оғзаки ижоди ҳақида умумий маълумот

Педагогик маҳорат ва унинг таълим-тарбиядаги ўрни

Халқ педагогикаси

Таълим методлари ва воситалари

Оилада дастлабки бериладиган мънавий тарбия