logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Milliy istiqlol g'oyasi
  4. Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

549 KB
Ko'chirib olish
Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi WWW.ARXIV.UZ • Insoniyat tarixi shundan dalolat beradiki, muayyan jamiyat taraqqiyoti jarayonida, bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o’tishida turmushning barcha sohalarida, xususan, iqtisodiyot, ijtimoiyot va siyosatida bo’lgani kabi, g’oyaviy-mafkuraviy sohada ham muayyan muammolarni hal qilishi zarurati paydo bo’ladi. CHunki o’ziga xos yangi davr, sharoit, vaziyat an’anaga aylanib qolgan g’oyalar, qarashlar, munosabatlarni o’zgartirmasdan, ma’lum mafkuraga asoslanmasdan yangi maqsadlar sari qadam tashlay olmaydi. Bu esa yangi g’oya, qarash, munosabat, mafkurani ishlab chiqishni talab etadi. • Dunyo siyosatida ro’y berayotgan ulkan yangilanishlar ta’sirida olamni tushunish, idrok etish va unga munosabat ham o’zgarganligining guvohi bo’lib turibmiz. Mamlakatimizda ham inson haqidagi tasavvurlar o’zgarib bormoqda. Yurtboshimiz ta’kidlaganidek, bugungi kun kishilari kechagi kun odamlaridan tubdan farq qiladi. Milliy ma’naviyat va qadriyatlarimizning qayta tiklanishi, o’zligimizni anglay boshlaganimiz tufayli bugun har birimizning ongimizda, tafakkur tarzimizda muhim ijobiy o’zgarishlar ro’y bermoqda. Har bir fuqoroning o’ziga, ertangi kunga ishonchi ortib bormoqda. WWW.ARXIV.UZ • Taraqqiyot jarayonida ijtimoiy munosabatlar chuqurlashib, davlatimiz murakkab umumbashariy muloqot tizimiga uyg’unlashib borayotgan pallada rahbar kadrlar mas’uliyati kuchayib boradi. Mas’uliyatni his qilish esa, birinchi navbatda, davlat va umummilliy manfaatlar darajasida fikr qilish bilan uzviy bog’liqdir. Ona zaminga muhabbat, vatanparvarlik tuyg’usi elu yurtga tahdid solishi mumkin bo’lgan har qanday xavf-xatarni yengishning asosiy manbaidir. Shunday ekan, Vatan xavfsizligi va barqarorligini ta’minlashda, uning kuch-qudratini yanada oshirishda inson salohiyati, ya’ni inson omilining o’rni beqiyosdir. Davr inson dunyoqarashi va faoliyatida sifat jihatdan o’zgarish ro’y berishini, o’zligini anglab yetishini taqozo etmoqda. Darhaqiqat, inson aql-idroki, zakovati va salohiyati ijtimoiy taraqqiyot, olam yaxlitligining birdan-bir omiliga aylanishiga ehtiyoj kuchaymoqda. Turli-tuman tahdidlarni bartaraf etish faqat va faqat inson zimmasiga tushmoqda. Shu bois jamiyat taraqqiyotida muhim o’rin tutadigan bunyodkorlik ruhi bilan yo’g’rilgan, hayotimizni obod va farovon bo’lishiga xizmat qiladigan yangi ishlanmalar, taklif va tavsiyalar bugun har qachongidan ham zarurdir. WWW.ARXIV.UZ • O’tgan asrning so’nggi o’n yilligida insoniyat hayotida ro’y bergan muhim o’zgarishlarni quyidagicha tavsiflash mumkin: • Birinchidan. Ikki qutbli dunyo, “sovuq urush” muhiti barham topdi va insoniyatning yagona makonda yakdil maqsad sari yashashi uchun imkoniyat paydo bo’ldi. • Ikkinchidan. Dunyo xaritasida asosan, Markaziy Osiyo, Boltiqbo’yi va Sharqiy Yevropa mintaqalari hisobiga yangi milliy davlatlar paydo bo’lib, demokratik rivojlanish yo’liga kirdi. • Uchinchidan. Inson huquqlarini amalda ro’yobga chiqarish, dunyo xalqlarining yagona maqsadi – tinch va farovon hayotini barpo qilish va integratsiyalashish yo’nalishlarida amaliy ishlar boshlandi. • Bu o’zgarishlar jahon taraqqiyotiga oid eski andoza va qoliplarni qayta ko’rib chiqish imkonini beradi. • Jahon tarixida iz qoldirgan ko’plab olim va mutaxassislar, siyosatchi va davlat arboblari “taraqqiyot” tushunchasiga oid o’z qarashlarini bayon etgan. Ularning aksariyati “taraqqioyot” faqat quyidan yuqoriga qarab borish g’oyasini yoqlab chiqadi. • Biri taraqqiyotning eng yuqori cho’qqisi kommunizm deb ta’riflasa, boshqasi uni “G’arb demokratiyasi” deb atagan. Amalda esa har ikkalasi mohiyatan bitta bo’lib, u hayot faoliyatining quyidan yuqoriga qarab harakatidan iborat ekani haqidagi fikrni ifoda etadi. Bu jarayonni bir tomonlama tushuntirishga intilish “5 formatsiya” nazariyasida o’z aksini topgan. Uning tarafdorlari nazarida taraqqiyot ibtidoiy, quldorlik, feodalizm, kapitalizm va pirovardida kommunizm bosqichlari ning ketmaketligidan tashkil topgan. Mazkur ta’limot hech qaysi millat bu chiziq doirasidan chiqa olmasligi va chiqishi mumkin ham emasligi barcha millatlar ana shi 5 ta formatsiyani bosib o’tishi shart ekanligini ta’kidlab kelgan. WWW.ARXIV.UZ • Masalan, Malayziya davlatini olaylik. U o’ziga xos rivojlanish yo’lini tanlab, taraqqiyotning yuqori cho’qqisini zabt etdi. Yohud Xitoy tanlagan taraqqiyot yo’li ham butun jahon hamjamiyatini hayratda qoldirdi desak, xato bo’lmaydi. Marksistik nuqtai-nazardan qaraganda, ularning taraqqiyoti to’xtagan davlar sifatida qabul qilishimiz kerak edi. Hayot esa buning aksini tasdiqlamoqda. • Demak, bundan xulosa qilib aytish mumkinki, dunyoda turli jamiyat yoki davlat qancha ko’p bo’lsa, taraqqiyot yo’llari va modellari shuncha ko’p bo’lishi mumkin ekan. Zero har bir davlat yoki millat tarixiy tajribasi, urf-odatlari va an’analaridan kelib chiqqan o’ziga xos taraqqiyot yo’nalishini belgilash imkoniyati va huquqiga ega. Har bir davr esa yangicha yondoshuv va fikrlashni taqozo etadi. Aks holda jamiyat hayotida faoliyat va tafakkur tanballigi paydo bo’lishi hech gap emas. • Shunday ekan, bugungi kunda yangi tarixiy bosqich, ya’ni yangi davr haqida fikr yuritish maqsadga muvofiq. Ko’z o’ngimizda vujudga kelayotgan vaziyatni hisobga olib, aksariyat olimlar insoniyat “qaltis davrga qadam qo’ydi”, deb ta’kidlayotgani bejiz emas. • Jumladan, XX asrning 80-yillarida amerikalik olim Emmanuel Vallerstayn o’z asarlarida, “…hozirgi mojarolar holva, agarda jarayon shu tarzda kechadigan bo’lsa, XXI asrning o’rtalariga borib ko’z ko’rib, quloq eshitmagan voqealar sodir bo’lishi mumkin” deya bashorat qilgan. Bu xulosa qanchalik keskin bo’lmasin hamda dalil, isbot talab etmasin, u ko’pchilikning diqqatini jalb etayotgani sir emas. Bizningcha bunday murakkab vaziyatda davrni aniq belgilab, ma’lum to’xtamga kelishning o’zi g’oyatda qiyin masala. WWW.ARXIV.UZ • Ma’lumki, XX asrning zabardast faylasufi Karl Yaspers “ Smisl i naznacheniye istorii” kitobida “davr – o’ziga xos tahdid” degan fikrni ilgari surgan. Uning fikricha insoniyat tarixi faqat bir yo’l – davrlar orqaligina kechadi. Va har bir tarixiy davr o’ziga xos xususiyatga ega bo’ladi. Uni aniq tasavvur etish va bu jarayondagi muammolarning yechimini topishga bo’lgan intilish esa davr tahdidiga berilgan javob hisoblanadi. • Shubhasiz, davrga nisbatan befarqlik har qanday millatni tarix sahifasidan butunlay o’chib ketishga olib kelishi mumkin. Davrni chuqur anglab yetgan, unga hamnafas bo’lishga intilgan millat esa abadul-abad yashab qoladi. Boshqacha aytganda, davrni chuqur o’rganib, uning talablariga javob berishga qodir millatgina barhayotdir. Demak, bir tomondan, davr talabi va ikkinchi tomondan, davrni anglash jarayonlari bir-biri bilan dialektik bog’langan bo’lib, taraqqiyot uchun zamin hozirlaydi. Davrga nisbatan befarq bo’lgan millat esa daraxtdan uzilgan shoh singari qovjirab qolishi bashariyat tarixida ko’p bora isbotlangan. • Millatlarning davr talabiga hamnafaslik darajasini belgilaydigan muayyan mezonlar mavjuddir. • Birinchidan, o’z rivojlanish tamoyillariga amal qilgan holda qoqilmay olg’a intilayotgan millat davr bilan hamnafas taraqqiy etadi, degan xulosaga kelish mumkin. WWW.ARXIV.UZ WWW.ARXIV.UZ • Bugungi kunda jamiyatimiz taraqqiyotining yangi ufqlari ochilmoqda. Adolatli, huquqiy demokratik jamiyat qurishdek ulug’vor maqsadlarga erishish yo’lida sobitqadam bo’lish, bu borada oldimizda turgan muammo hamda kamchiliklarni anglash va bartaraf etish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Shu ma’noda, ijtimoiy tahdidlarning nazariy jihatlariga alohida e’tibor qaratishga zarurat tug’iladi. • Hozirgi sharoitda, umumiy xavfsizlikni ta’minlash va muvozanatga erishish manfaatlari nuqtai nazaridan, yangi mustaqil davlatlarning xavfsizligi va barqaror rivojlanish muammolari ulkan ahamiyat kasb etmoqda. Yer yuzida vaziyat va kuchlar nisbati shiddatli o’zgarib bormoqda. Yangi mustaqil davlatlar maydonga chiqmoqda. Bu esa davlatlar va xalqlarning barqarorligini ta’minlash uchun yangicha yondoshuvlarni izlab topishni, xavfsizlikning yangicha modellarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. • Mamlakatimizda butun insoniyatni tashvishlantirayotgan muammolarga javob izlash borasida to’plangan muayyan tajriba ma’lum ilmiy xulosalar chiqarish imkonini beradi. Bu xulosalar Yurtboshimizning “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” fundamental asarida atroflicha tahlil etilgan. • Prezidentimiz mazkur kitobda o’z taqdirimizni o’zimiz belgilashimiz, istiqlol bergan imkoniyat – erk va ozodlikni murakkab va shafqatsiz dunyoda sodir bo’layotgan turli xavf-xatarlardan omon saqlash har birimizga bog’liqdir, degan g’oyani ilgari suradi. Agar buni tahlil qiladigan bo’lsak, birinchidan, biz yashab turgan dunyo mustaqilligimiz va taraqqiyotimizga qarshi turli tahdidlarga to’la ekanini anglab yetish qiyin emas. Ikkinchidan, bizning xohish-irodamizga bo’ysunmaydigan ijtimoiy, umumjahoniy rivojlanish jarayonlari fuqorolar oldiga o’ta mas’uliyatli talablar qo’yayotgani bois, tahdidlarning oldini olish va barqarorlikka erishishga yo’naltirilgan choratadbirlarni amalga oshirish har birimizning siyosiy ongimiz, vatanparvarligimizga bog’liq ekani to’g’risida tasavvurga ega bo’lamiz. WWW.ARXIV.UZ • Mamlakatimiz xavfsizligi, yurtimizda hukm surayotgan barqarorlik va millatlararo hamjihatlikni mustahkamlash, kelajak avlodlarga ozod va obod Vatan qoldirishdek ezgu maqsadlar yo’lida har bir fuqoroning mas’uliyati haqida fikr yuritar ekanmiz, erkinlikning qadriga yetishda inson omilining o’rni va mavqeini baholash muhim ahamiyat kasb etadi. • Keyingi vaqtda ko’pgina demokratik mamlakatlarda insonning ma’naviy dunyosi bilan bog’liq omillarni o’rganishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, olam barqarorligi va yaxlitligi belgilaydigan iqtisodiy, siyosiy, texnologik omillar bilan bir qatorda, ijtimoiy jarayonlarda inson xohish- irodasi, xatti-harakati, ongi, hayotiy faoliyati ham muhim ahamiyat kasb etishi alohida ta’kidlanmoqda. • Turli xavfli jarayonlarni bartaraf etishda insonning o’rni va ishtiroki haqida so’z yuritganda, ijtimoiy faol shaxsning qiyofasi, ichki dunyosi, umuman, ma’naviy-ruhiy xislatlari to’g’risida turli fikrlar mavjudligini e’tiborga olish zarur. Insonning shakllanishi va ijtimoiy mavjudot sifatidagi ma’naviy rivojlanishi ijtimoiy taraqqiyot bosqichlari, ularning mohiyati va xususiyatlari bilan uzviy bog’liqdir. Bu haqiqatni hech kim inkor eta olamaydi. Lekin mustaqillikka erishib, tafakkur xilmaxilligi tamoyili qaror topgunga qadar bu muammo bir yoqlama talqin qilib kelindi. Ijtimoiy taraqqiyot qonuniyatlari bilan inson salohiyati o’rtasidagi o’zaro munosabat borasida g’ayriilmiy tasavvurlar hukmron bo’lib, insonga ko’r-ko’rona bo’ysunuvchi omil sifatida qaralgan. U cheksiz imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishdan mahrum etilgan edi. Ilg’or dunyoqarashga ega, ma’naviyati boy shaxslarga esa “idealist” tamg’asi yopishtirilardi. WWW.ARXIV.UZ • Turli mintaqalarda sodir bo’layotgan va insoniyatga xavf solib turgan noxush hodisalarni tahlil qilib, ularning barchasida inson omili bosh sababchi ekanini sezish qiyin emas. Birgina misol. Germaniya olimlari amalga oshirgan tadqiqot natijalariga ko’ra 1945-1995 yillar oralig’ida, ya’ni ikkinchi jahon urushidan keyingi 50 yillik “tinchlik hukm surgan davr”da insoniyat atigi 26 kun tinchlik nashidasidan bahramand bo’lgan ekan. Shu yillar mobaynida yuz bergan turli mojarolar oqibatida 25-35 million begunoh inson halok bo’lgan. Nemis olimlarining g’ayrimantiqiy xulosasiga ko’ra millatchilik, zo’ravonlik, tajovuzkorlik va mutaassiblik kabi illatlar odamzotga xos aql- zakovat, madaniyat va ma’rifat tufayli sodir etilar emish. • Hozirgi shiddatli davrda insondan keskin sifat o’zgarishlari talab etilmoqda. Inson, uning aql-idroki, zakovati va salohiyati ijtimoiy taraqqiyot, olam yaxlitligining asosiy omiliga aylanishiga ehtiyoj kuchaymoqda. Zamon bugun insondan o’z-o’zini anglab olishni taqozo etmoqda. Tahdidlarni bartaraf etish faqatgina insoniyat zimmasiga tushmoqda. Bu o’rinda Prezidentimizning “xavfsizlik, barqarorlik va tanlagan yo’ldan og’ishmay borish” degan so’zlarida teran ma’no mujassamlashgan. Bu ibora bugun har bir inson uchun alohida ahamiyat kasb etadi. • Shu bilan birga, mamlakatimizga xavf solayotgan jiddiy tahdidlar yutuqlarimizni ko’ra olmayotgan, hamon g’arazli niyatidan qaytmagan yovuz kuchlar g’ayriinsoniy uslublarni qo’llayotgani mustaqillik, demokratiya, qolaversa, mamlakat kelajagiga nisbatan xavf-xatarlarni bartaraf qilishga yuqoridagi omil yetarli emasligini yaqqolroq namoyon etmoqda. • Xavf-xatar mohiyati va funksional jihatdan 2 toifaga bo’linadi: iqlimiy- ekologik tabiiy xavf-xatarlar va ijtimoiy xavf-xatarlar. WWW.ARXIV.UZ • O’z navbatida, ijtimoiy xavf-xatar vaqt jihatidan olganda 2 turga bo’linadi: an’anaviy va muayyan tarixiy davr bilan bog’liq xavf-xatarlar. • An’anaviy deganda, uzoq vaqtdan bo’yon davol etib kelayotgan, ammo davr o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan muammolar tushuniladi. Masalan, ba’zan davlatlararo munosabatlarda o’zaro ishonchsizlik kabi xolatlar yuzaga keladi. Aniq, tarixiy davr bilan bog’liq xavf-xatarlar esa muayyan tuzumda yuzaga keladi. Masalan, tuzum, jamiyat taraqqiyot yo’nalishining noto’g’ri belgilanishi ana shunday holatdir. • Ijtimoiy xavf-xatarni bilvosita (ob’yektiv, ya’ni diniy radikalizm, terrorizm, milliy ayirmachilik kabi) va bevosita (sub’yektiv, ya’ni siyosiy loqaydlik, beparvolik kabi) omillar tashkil etadi. • Ayni paytda bu omillar jamiyat hayotining barcha sohalarida namoyon bo’lishi mumkin. Bunday nomutanosiblikning yechimini tizimlararo, manfaatlararo muloqot, o’z-o’zini asrashga bo’lgan moyillikdan foydalanish asosida yechimini izlash lozim, degan xulosaga kelish mumkin. • Xavf-xatar holatiga inson zarurat tug’ilgan paytda yetarlicha ta’sir ko’rsata olmasa, u maqbul doiradan chiqib, zo’rayib ketish ehtimolligi ortadi. Buni shartli ravishda “vaziyat” deb atab, undan qutilish yo’li sifatida davr, taraqqiyot va xavfsizlikning o’zaro bog’liqligini anglashdir, degan xulosaga kelish mumkin. • Sivilizatsion rivojlanishning zamonaviy bosqichida axborot davlat, jamiyat institutlari hamda shaxs hayoti faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. WWW.ARXIV.UZ • Keng ma’noda xavfsizlik – xavfning yo’qligi, ya’ni shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarining xavf – xatardan himoyalanganlik holatidir. Ushbu ta’rifdan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, axborotning xavfsizligi – bu ma’lumot joylashtirilgan axborot tashuvchi moddiy vositalarning qasddan yoki ehtiyotsizlik natijasida yo’q qilish yoki o’zgartirish kiritishdan himoyalanganlik holatidir. Axborotning xavfsizligi tashkiliy, me’yoriy-huquqiy, qo’riqlash tizimi va boshqa tadbirlarni qo’llash jarayonida amalga oshiriladi. • O’z navbatida information xavfsizlik tushunchasi shaxs, jamiyat va davlat manfaatlari yo’lida information borliqning shakllanishi, rivojlanishi hamda undan foydalanish imkoniyatlarining himoyalanganlik holatini anglatadi. • Informatika va informatsiyalashtirish jarayoni shu qadar shiddat bilan rivojlanib bormoqdaki, insoniyat nafaqat uning oqibatlarini bashorat qilish, balki uning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va harbiy sohalardagi salbiy oqibatlarini anglashga ham ulgurmay qolmoqda. Shuning uchun information xavfsizlik milliy xavfsizlik tizimining tarkibiy elementi bo’lishi bilan birga ichki va tashqi tahdidlardan himoyalanganlik holatiga u yoki bu tarzda ta’sir ko’rsatib, milliy xavfsizlikning barcha sohalarida mavjud bo’ladi. • Ilmiy-texnikaviy taraqqiyot jarayonida informatsiya va information texnologiyalar asosiy milliy resurslardan biriga aylanmoqda. Shu bilan birga ijtimoiy jarayonlarning information ta’sirlardan zarar ko’rish holatlari ham kuchayib bormoqdaki, bu esa o’z navbatida , davlat milliy xavfsizligiga real tahdid solishi mumkin. WWW.ARXIV.UZ • Bugungi kunda information sohadagi tahdidlardan yanada himoyalanish maqsadida information xavfsizlikni ta’minlash sohasidagi asosiy tushunchalarni aniqlash va o’rganish, uning mohiyati, tuzilishi va xususiyatlarini tahlil qilish zaruriyati tug’ilganini ta’kidlash lozim. • Rossiya olimlaridan A.V.Fyodrov information xavfsizlikni ta’minlash sohasidagi informatsiya tushunchasiga quyidagi ta’riflarni beradi: informatsiya bu – • manbalari va namoyon bo’lishidan qat’i nazar, shaxs, buyum, faktlar, voqealar, qarashlar va jarayonlar to’g’risidagi ma’lumotlar; • insonlar tomonidan biror ishning borishi yoki biror narsa to’g’risida beriladigan xabar; • boshqaruv bilan uzviy bog’liq bo’lgan ma’lumotlar; • turli xil ob’yekt va jarayonlardagi o’tish holatlari; • ma’lumot olish natijasida noaniqlikning kamayishi va yechilish holati. • 1993 yilda AQSH xavfsizligi bo’yicha uyushgan komissiya Kongressda qilgan ma’ruzasida, kelgusida ma’lumotlar tarqatish tarmog’i asosiy kurash maydoniga aylanishini ta’kidlagan edi. • Information texnologiyalarda mudofaa va hujum qilishda elektron tezliklar hech qanday qon to’kishlarsiz iqtisodiy-siyosiy inqirozlarning oldini olishni ta’minlash imkoniyatlarini yaratmoqda. • Shunday ekan, jamiyatning barcha sohalarida informatsion xavfsizlikni ta’minlash har bir davlatning asosiy vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. • Information xavfsizlikning global kommunikatsion borliqning tarkibiga kirishi hozirgi davrning muhim masalalaridan biriga aylandi. U o’zining imkoniyatlari va cheksizligi bilan milliy xavfsizlik tizimidagi barcha information qarashlarning tahdidlarini o’ziga tortadi. WWW.ARXIV.UZ WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi 2
Globallashuv jarayonlari va mafkuraviy tahdidlar
Mafkuraviy immunitet, uning mohiyati va muammolari
Mafkuraviy immunitеtni shakllantirish omillari
Bugungi hayotning mafkuraviy dolzarb mavzulari