Imom Motrudiy va Burxoniddin Marg`inoniyning ma`naviy jasorati - Milliy istiqlol g'oyasi - Slaydlar

Imom Motrudiy va Burxoniddin Marg`inoniyning ma`naviy jasorati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2073.5 KB

Ko'chirib olish

Imom Motrudiy va Burxoniddin Marg`inoniyning ma`naviy jasorati

Moturidiy 23.09.19 2http://aida.ucoz.ru

Abu Mansur al-Moturidiy • Abu Mansur al-Moturidiy sunniy e'tiqodidagi ikki yirik oqimlardan biri bo‘lmish Moturidiya oqimining asoschilaridan hisoblanadi. Uning hayoti haqida ma'lumotlar juda oz. To‘liq nomi Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Hanafiy al-Moturidiy as- Samarqandiydir.

Tarjimai hol • Buyuk kalom imomi va fiqh olimi asli Samarqandning Moturid qishlog‘idan (hozirgi Jonboy tumanida joylashgan) bo‘lib, uning taxallusi shu qishloqqa nisbatan olingandir. • Al-Moturidiy yashagan davr Somoniylar hukmronlik qilgan davrga to‘g‘ri keladi. Samarqand dastlab bu davlatning poytaxti bo‘lib, so‘ngra IX acrning oxiridan boshlab poytaxt Buxoroga ko‘chirildi. Biroq o‘sha vaqtda ham Samarqand Buxoro bilan bir qatorda Movarounnahrning iqtisodiy-madaniy markazi bo‘lib qolaverdi.

• Ba'zi manbalarda uning Samarqanddagi al-Ayoziy madrasasida ta'lim olgani qayd etilgan. Al- Moturidiy Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad al-Iyodiy, Imom A'zam mazhabidagi buyuk olim Nasr ibn YAhyo al-Balxiy, Muhammad ibn al-Fadl kabilarni o‘zining ustozi deb bilgan.

A l-Moturidiy va uning asarlari • Al-Moturidiy fiqh va kalom masalalari bilan qiziqib, Hanifiya mazhabi olimlaridan dars olib o‘z bilimini oshiradi. Shu vaqt davomida ko‘plab mashhur faqihlar va muhaddislar bilan muloqotda bo‘lgan va munozaralar qilgan. Butun umri davomida shu sohaga oid asarlar yozib qoldirgandir. Mahmud ibn Sulaymon al-Kafaviyning (vafoti 1582 yil) «Katoib ul-a'lom al-axyor fi taboqot va mashoyix mazhab an-Nu'mon» («Nu'mon mazhabiga mansub bo‘lgan taniqli alloma faqihlar va shayxlar haqidagi kitob») nomli kitobida al-Moturidiy va uning asarlari haqida ayrim ma'lumotlar beriladi. Masalan, quyidagi asarlari nomlari keltirilgan: «Kitabi Tavhid», «Kitab Maqomat», «Kitab rad avomil lil adila lil ka-biy» («Ka'biy zalolatlarining boshlanishini rad qilishga bag‘ishlangan kitob»), «Kitab bayon va hum ul-ma'tazila» («Mu'tazila g‘avg‘olari va undan qo‘rqmaslik haqidagi kitob bayoni»), «Kitab Ta'vilot al-qur'on» («Qur'on ta'vili kitobi»).

• Hoji Xalifaning (1609-1659) «Kashf az-zunun an-asomil kutub va-l-funun» («Kitob va fanlar nomlari haqidagi shubhalarni bartaraf etish kitobi») kitobida e'tirof etilishicha yana Abu Mansur al-Moturidiyning «Ma hazi ash- shari'a» («Shariat asos-lari sarasi»), «Kitab al- jadal» («Dialektika haqida kitob») kabi asarlari ham bo‘lgan. Bulardan tashqari al- Moturidiyning «Kitab al-usul» («Diniy-ta'limot usuli kitobi») asari ham ma'lum.

• Abu Mansur al-Moturidiyning ko‘p asarlari bizgacha yetib kelmagan, yetib kelganlari ham asosan xorijiy mamlakatlar kutubxona va qo‘lyozma fondlarida saqlanadi. Al-Moturidiy Islom olamida juda nozik hisoblangan «Kitab Tavhid» — asari bizning davrimizga yetib kelgan va u 1970 yilda Fathulloh Xulif tomonidan Bayrutda nashr etilgan.

al-Marg ` inoniy • Burxoniddin Marg’inoniy (to`liq ismi Abulhasan Ali ibn Abubakr ibn Abduljalil al-Farg`oniy al-Rishtoniy al- Marg`inoniy) (1123.23.9, Rishton tumani, Dahbet qishlog`i — 1197.29.10, Samarqand)— buyuk faqih, imom. Dastavval otasi Abubakr ibn Abduljalil, so`ng Simom Bahouddin Ali ibn Muhammad Asbijobiy qo`lida tahsil ko`rdi. Rishton, Marg`ilon, Buxoro, Samarqand va Movarounnaxrning boshqa shaharlarida islomiy taʼlim olib, hanafiya mazhabining buyuk faqihi sifatida nom qozondi. Shayxulislom bo`lib yetishdi. 1149 y. haj safariga bordi. Burxoniddin Marg’inoniy Samarqand sh.dagi Chokardiza kabristonga dafn etilgan.

Burxoniddin Marg’inoniy • Burxoniddin Marg’inoniy fiqh bo`yicha asosiy asari “Bidoyat ul-mubtadi q ” (“Boshlovchilar uchun qo`llanma”)ni hanafiya nazariyotchisi, shariat asoschilaridan Abul Hasan al- Quduriy (1029 y. v.e.) va Muhammad ash-Shayboniy (884 y. v.e.) asarlariga tayanib yozgan. Burxoniddin Marg’inoniyning ushbu kitobi nazariy asar edi, undan amaliy jihatdan foydalanish qiyin bo`lgan.

KITOB AL-HIDOYA DOLZARB HAYOTIY MASALALAR • Shu sababli B. M.ning o`zi 8 jildli sharh — “Kifoyat ul-Muntahiy” (“Yakunlovchilar uchun tugal ta ` limot”)ni yozishga karor qilgan. Keyinchalik bu kitobi asosida “Kitob al- Hidoya” (qisqacha nomi “Hidoya” — “To`g`ri yo`l”)ni yaratadi (1178). Burxoniddin Marg’inoniy bu kitobda o`sha zamonlarda mo`minmusulmonlar duch keladigan dolzarb hayotiy masalalar, jumladan oilaviy va ijtimoiy munosabatlar, mulkchilik, savdo-sotiq, jinoyat va jazo, insonning burch va mas ` uliyatlariga taalluqli juda ko`p murakkab muammolarni islomiy huquq nuqtai nazaridan hal etib berdi.

• Burxoniddin Marg’inoniyning ilmiy merosi o`z ahamiyatinn yo`qotmagan. Jahondagi ko`p oliy o`quv yurtlarida musulmon huquqshunosligi fanlari Burxoniddin Marg’inoniyning fiqh ta ` limoti asosida o`rganiladi. O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng uning ilmiy merosini har tomonlama chuqur o`rganish, asarlarini chop etish ishlariga katta eʼtibor berila boshlandi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov tashabbusi bilan Burxoniddin Marg’inoniy vafotining 800 yilligi (1997), tavalludining 910 yilligi (hijriy sana bo`yicha) (2000) keng nishonlandi. Shu munosabat bilan Marg`ilon sh. markazida B. M. yodgorlik majmui bunyod etilib, shu yerda uning ramziy maqbarasi o`rnatildi.

• Prezident I.A.Karimovning ta`biri bilan aytganda, Marg`inoniy yashagan zamon - Sharq uyg`onish davrining birinchi bosqichi bo`lmish X-XII asarllarda Movaraunnahr zaminidda ilmu-fan gurkirab rivojlangan, jamiyat taraqqiyoti uchun islom huquqini to`g`ri anglash va amal qilish muhum ijtimoiy zaruriyatga aylangan edi. Marg`inoniy esa o`z asarlarida o`sha zamonlarda mo`min-musulmonlar duch keladigan dolzarb hayotiy masalalar, jumladan, oilaviy va ijtimoiy munosabatlar, mulkchilik, savdo-sotiq, jinoyat va jazo, insonnning burch va ma`suliyatlariga ta`luqli ko`p- ko`p murakkab muammolarni islomiy huquq nuqtai nazaridan hal etib bergan edi. Fiqh ilmi bo`yicha u yozgan asarlar, ayniqsa, “Hidoya” kitobi, o`sha davrda mavjud va katta ahamiyatga molik bo`lgan ko`plab huquqiy muammolarni yechib berishga qaratilgan va bu yo`nalishdagi o`ziga hos qulayliklar bilan barchaning e`tirofiga sazovor bo`lgan edi.

Al-Hidoya • “ Al-Hidoya” asari shayxul islom Burhoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul-Jalil al-Farg’oniy al-Marg’inoniy (1123-1197/1711-1782) ning qalamiga mansub bo’lib, hanafiy mazhabi bo’yicha yozilgan muhim fiqhiy manbalardan biri sifatida Markaziy Osiyo, Afg’oniston, Hindiston, Turkiya hamda Misr Arab Respublikasi kabi mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu asar muhim ilmiy ahamiyatga ega bo’lgani bois undan “muxtasar” ya’ni “qisqartirilgan” asarlar yaratilgan va unga ko’plab sharh va hoshiyalar yozilgan.

O'xshashlar

Diniy qadriyatlarni tiklanishi. O`zbekistonda davlat va diniy o`zaro munosabatlari va uning asosiy tamoyillari

Mustamlakachilik va qaramlik yillarida ma`naviyat

O’zbekistonda uchinchi Renessans

Ma'naviy meros, milliy va diniy qadriyatlarning tiklanishi va rivojlanishi

Milliy g`oya negizlarini asrab-avaylash, uni himoya qilish shart – sharoitlari va omillari