logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Manaviyat asoslari
  4. Yahudiylik 2

Yahudiylik 2

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1507 KB
Ko'chirib olish
Yahudiylik  Yahudiylik dunyoda keng tarqalgan dinlardan biridir. Shu kunda Isroilda 4,7 mln. (aholining 80 %), AQShda 6 mln. (40 % N ь yu Yorkda), Rossiyada 1,5 mln., G’arbiy Yevropa davlatlaridan Frantsiyada 0,6 mln., Buyuk Britaniyada 0,4 mln. va boshqa mamlakatlarda yashaydilar.  Paydo bo’lishi  Yahudiylik miloddan avvalgi 2000 yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan, yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo’lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiy so’zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Abu Rayhon Beruniy o’zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yozishicha, yahudiylar bu so’zni somiy tillaridagi hoda – «tavba qilmoq, tavba qilganlar» so’zidan kelib chiqqan deb da’vo qilsalar-da, aslida bu fikr noto’g’ri, «yahudiy» so’zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya’qub Payg’ambarning o’g’li Yahudo nomiga nisbat berilgan.  Yahudiylik miloddan avvalgi 2000 yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan, yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo’lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiy so’zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Abu Rayhon Beruniy o’zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yozishicha, yahudiylar bu so’zni somiy tillaridagi hoda – «tavba qilmoq, tavba qilganlar» so’zidan kelib chiqqan deb da’vo qilsalar- da, aslida bu fikr noto’g’ri, «yahudiy» so’zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya’qub Payg’ambarning o’g’li Yahudo nomiga nisbat berilgan.  Yahudiy xalqiga nisbatan ishlatiladigan yana bir atama yevrey so’zi zamonaviy adabiyotlarda «yahudiy» so’zining aynan tarjimasi sifatida ishlatiladi. Ammo bu ikki so’zning etimologiyasi turlicha: yevrey qadimiy somiy tillardagi ibriy so’zining o’zgargan shaklidir. Ibriy so’zi (arab. ‘ abara - ya‘buru – «kechib o’tmoq» fe’lidan) «kechib o’tganlar»ma’nosini beradi. Tarixdan ma’lumki, yahudiy qabilalari Urdun (Iordan) daryosini kechib, hozirgi Falastin hududiga kelganlar. Shuning uchun ularga ibriylar yoki ibroniylar («kechib o’tuvchilar»)nomi berilgan.  Yahudiylik ta’limoti bo’yicha Muso payg’ambar Tur tog’ida Yahve bilan uchrashganda Yagona Xudo tomonidan 10 ta lavha tushirilgan. Ushbu lavhalarda mazkur din asosini tashkil etgan 10 ta nasihat bor edi. Bu nasihatlar Tavrotning «Ikkinchi qonun» kitobidan o’rin olgan bo’lib, yahudiylar ularga qat’iy rioya qilishlari shart. Ular quyidagilardir:  1.  Yahvedan boshqani iloh deb bilmaslik; 2.  But, sanam va rasmlarga sig’inmaslik; 3.  Bekordan-bekorga Xudo nomi bilan qasam ichmaslik;  4.  Shanba kunini hurmat qilish va uni Xudo uchun bag’ishlash;  5.  Ota-onani hurmat qilish;  6.  Nohaq odam o’ldirmaslik;  7.  Zino qilmaslik; 8.  O’g’rilik qilmaslik; 9.  Yolg’on guvohlik bermaslik;  10.Yaqinlarning narsalariga ko’z olaytirmaslik. Tavrot manbalari.  Yahudiy dini boshqa dinlar kabi o’zining muqaddas yozuvlariga ega. Uning asosan ikkita manbasi bo’lib, biri – mil. av. XIII asrda yashagan va Isroil xalqini Misrdan olib chiqib ketilishiga boshchilik qilgan Muso payg’ambarga Tur tog’ida berilgan Tora (Tavrot; Torah of Moses; Totah shebikhtav), ikkinchisi Tavrotdan keyinroq paydo bo’lgan yozma manba Talmuddir. Yahudiylikdagi bu ikki muqaddas sanaladigan manba xristian Bibliyasining tarkibiy qismlarini (aynan emas) tashkil etadi. Xristianlar va yahudiylar Bibliya so’zini turli tushunadilar. Yahudiylar uchun Ibriy Bibliya si (Hebrew Bible) xristianlarning Qadimiy Ahd i (Old Testament). Yahudiylar Bibliya so’zi ostida ko’pincha o’zlarining Tanax larini (Tanakh) tushunadilar. Musoga tegishli bo’lgan besh kitob «Tavrot» deb ataladi va quyidagi kitoblarga bo’linadi: 1) «Borliq» yoki «Ibtido»; 2) «Chiqish»; 3) «Levit»; 4) «Sonlar»; 5) «Ikkinchi qonun». Yahudiylikdagi oqimlar.  Yahudiylikdagi oqimlar haqida so’z yuritganda ularni qadimiy oqimlar va zamonaviy oqimlarga bo’lish kerak. Qadimiy oqimlarga saduqiylar, farziylar, yesseylar kiradi. Zamonaviy oqimlarga esa sionizm kiradi. Yahudiy marosimlari va bayramlari.  Yahudiylar o’zlarining Yahvega nisbatan sodiq ekanliklarini isbotlash uchun bir necha rasm- rusumlarni ijro etadilar. Ular yillik va kunlik ibodatlardan, bayramlardan, marosimlardan iborat. Ibodat uyda ham sinagogada ham birday olib boriladi. Yahudiylar sinagogasining sharqiy tomonida Toraning nusxalari saqlanadigan sandiq va ravvin uchun minbar qo’yilgan. Ayollar erkaklardan alohida ibodat qiladilar. Sinagogada ibodat xor shaklida olib boriladi.

O'xshashlar

Yahudiylik
Yahudiylik dinidagi bayramlar
Yahudiylik va xristiyanlik dini manbalari
Zardushtiylik 2
Xristianlik 2