Tarix falsafasi tushunchasi - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Tarix falsafasi tushunchasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2017.353515625 KB

Ko'chirib olish

Tarix falsafasi tushunchasi Reja: 1. Tarix falsafasining maqsadi va vazifalari 2. Tarixning antik falsafasi 3. Xristian dunyoqarashining ta’siri 4. Tarixiy manbalarning о’ziga xos xususiyatlari 5. XVIII – XIX asr о’rtalarida tarix falsafasi

Tarix falsafasining maqsadi va vazifalari  Tarixning ilmiy jixatdan taxlil qilish uni idrok etish, yuz bergan ijtimoiy – siyosiy jarayonlar orqali muayyan davrning siyosiy va ma’naviy muhitini baholash har bir davr kishilari ruhiyati, manaviy ahloqiy mezonlari voqea hodisalarga munosabatini о‘rganish, uni falsafiy idrok etish tarix falsafasi tushunchasining mazmunini belgilaydi.  Tarixiy jarayonlarning falsafiy tahlili bilan tarix falsafasi yoki istoriosofiya shug’ullanadi. Tarix falsafasi tushunchasini ilk bor Volter qо’llagan. Volter tadbiq etgan bо’lsada, u amalda antik davrga borib taqaladi – deyiladi.  U mustaqil falsafiy fan sifatida о’zining predmeti, kategoriyalar apparati va metodologik yondashuvlariga ega. Nemis marifatparvari Iogan Gotfrid Gerder (1744 – 1803) о’zining “Insoniyat tarixi falsafasiga doir g’oyalar”(1784) asarida ilk bor barcha xalqlarni о’z ichiga qamrab olgan yagona umuminsoniy kelajakka olib keluvchi tarixiy jarayonning birligi g’oyasini ilgari surdi.

Zamonaviy tarix fanining alohida bо’lim va tarmoqlari yordamchi va masus tarix fanlari, bilamizki, insoniyat bir necha ming yillik tarixga ega. Uning rivojlanish jarayonini tarix fani о’rganadi. Biz tarix sо’ziga bir qancha ta’riflarni keltirishimiz mumkin. Biz tarix sо’ziga bir qancha ta’riflarni keltirishimiz mumkin . - Tarix yunoncha historian sо’zidan olingan bо’lib, о’tmish voqealar haqida hikoyalar, bо’lib о’tgan hodisalar degan ma’noni anglatadi . Tarix, vaqt, davr, zamon, axtarish, qidirish, topish, tekshirish tekshirganlarni о’rganish va о’rganganlarni hikoya qilish degani. - Tarix – asrlar shohidi, haqiqat mas’hali, qalb xotirasi, hayot muallimidir. - Tarix – tabiat va jamiyatning har bir taraqqiyot jarayonining kishilik jamiyatini har taraflama о’rganuvchi fan hisoblanadi. - Tarix – yunoncha sо’z bо’lib, tadqiqot, hikoya ma’nolarini bildiradi.

Tarix falsafasining shakllanish tarixi Taraqqiyot bevosita tarix falsafasi hisoblanadi. Tarix falsafasi Geradot va Fukididning antik davrdagi tarixiy harakat kuchi haqidagi tadqiqotlardan boshlanadi. Tarixni falsafiy anglash jiddiy tadrijiy rivojlanishni kechirdi. Qadimgi sharqda tarix tabiatdagi narsalarning va yil fasllarining almashinuvi kabi abadiy о’z holiga qaytish jarayoni sifatida talqin etilgan. Qadimgi Hind falsafasi hayotning harakati abadiy shaklda borishi (sansara) ta’limoti va u bilan bog’liq kishilarning u yoki bu qilmishlari uchun beriladigan mukofotning muqarrarligi sifatida qarma qonunining mavjudligi haqidagi g’oyalar muhim ahamiyat kasb etadi. Qadimgi Yunonistonda, xususan Gerakli ta’limotida an’anaviy shaklda tarixning davriy paradigmasi birinchi bor о’z ifodasini topdi. Unga kо’ra tarix aylanma shaklda harakat qilib, doimo о’zining dastlabki holatiga qaytadi. О’rta asrlarda tarixga diniy, teologik qarash hukmron edi. Tarixiy jarayonning ibtidosi sifatida olamning xudo tomonidan yaratilishi g’oyasi qabul qilinib, tarixni xarakatga keltiruvchi asosiy kuch ilohiy abadiy vujud hisoblangan.

Gretsiyada tarix fani Gretsiyada tarix fani birdaniga vujudga kelgan emas. Greklarning tasavvuricha tarix fan emas, balki san’atdan va pand nasihatdan iborat, shu sababli qadimgi greklar boshqa fanlar singari tarixning ham о’z muzasi bor, bu muza kliodir Klmo boshqa muzalar bilan bir qatorda sanatlar xudosi Apolon ayonlari orasida bо’lgan, deb hisoblaganlar Greklar tarixiy voqealar tо’g’risida chiroyli va pand – nasixatli hikoyani xammadan kо’proq qadirlaganlar. Ular tarixning asosiy vazifasi pand – nasixatdan iborat deb hisoblaganlar.

Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi Geradotning “skiflar” asari jahon xazinasida munosib о‘rin tutgan, bu asar juda kо‘plab tillarga tarjima qilingan. Skiflarni birinchi bо‘lib, jahonga tanitgan ham Geradotdir, XVII – XVIII asrlardayoq rus imperatorlari Geradotning “skiflar” asarini juda katta qiziqish bilan о‘qishgan va juda kо‘p nushalarda tarjima qilishga buyuruq berishgan. Natijada, asar bir necha marta tarjima qilinib, qayta-qayta nashr etiladi Geradot ning tо‘qqiz tо‘mli tarix asarining har biri yuz ellik va undan ortiq hikoya, rivoyat va о‘ziga xos tarixiy novellalarni о‘z ichiga oladi. Gerodot tug‘ilgan о‘lka tarixiy sarguzashtlarga boy edi. Bunday tarixiy voqealarni kо’p eshitgan Gerodot keyinchalik haqli ravishda tarixiy hikoyalar ijodkori bо’lib, qoladi. Gerodotning ona shahri Galikarnos hokimi Lagdimid qarshi kо’tarilgan isyonda Paniasid bilan bostiriladi. Geradot esa mamlakatdan quvg’in qilinadi. Shundan sо’ng bо’lajak tarixchi Osiyo bо’ylab safarga chiqishga qaror qildi. Geradot qora dengiz qirg’oqlari bо’ylab safardaligida Olviya shahri va ularga yaqin joylashgan skiflar haqida qiziqarli ma’lumotlarni eshitadi.

Polibiy. Eramizdan avvalgi II asrning ikkinchi yarimida Polibiy “umumiy tarixni” yozgan. Unda eramizdan avvalgi 264-146 yillardagi voqealar bayon qilingan. Uning bu asari ilmiy tadqiqotdir. Polibiy grek istoriografiyasining eng yaxshi ananalariga amal qilgan. Ammo uning siyosiy qarashlari Rim jamiyatidagi konservativ tabaqalarning manfatlarini ifoda qilgan. Tit Liviy Rimning afsonaviy zamondan boshlab о‘zi yashagan davrga о‘tgan butun tarixini yozishga harakat qilgan. Uning bu g‘oyat puxta asari 142 ta kitobdan iborat bо‘lgan, lekin undan atigi 38 tasi va boshqa bazi kitoblaridan parchalar saqlangan xolos. Tit Liviy tarixni yodgorlik deb bilgan. Uning fikricha, tarix о‘rnak bо‘la oladigan namunalarni kо‘rsatishi bizning avlodlarimiz kо‘p yillar davomida kо‘rib kelgan, ofatlardan qanday qilib, saqlanishiga о‘rgatishi lozim. Korneliy Tatsit (taxminan 54-120 yillar) bu davr eng mashxur tarixchilardandir. Zodagon suvoriy oilasidan chiqqan Tatsit yoshligida Britaniyada harbiy xizmatda bо‘lgan. U mashhur lashkarboshi Yuliy Agrikolaning yaqin dо‘sti bо‘lgan. Imperator Domitsian Agrikolani qatl qildirgandan keyin unga homiylik qilgan Tatsit imperatorning qaxridan kо‘r qilib bir necha vaqtgacha surgunda yurgan. Tatsit Rimga qaytganidan sо‘ng u senator bо‘lib olib, magistraturada buyuk lavozimni egallab kelgan.

Xristian dunyoqarashining ta’siri Eski dunyoning majusiy manaviyati uning dunyoqarashi va tafakkur tarzi Rim imperiyasi tanazzulga uchragan vaqtda mavjud bо’lgan ijtimoiy mafkuraviy va axloqiy muxitga zid kelganligi uchun turli elatlar va etnik guruxlardan tashkil topgan fuqarolar va qullarning manaviy madaniyatining yani sivilizatsiya kurtaklari bо‘lgan xristian manaviyati, dunyoqarashi va falsafasiga о‘z о‘rnini bо‘shatib berishi davr taqozosi bо‘lishi bilan birgalikda uning shakllanishiga majusiy ma’daniyat va ma’naviyat an’analari qattiq qarshilik kо’rsatadi.Rim imperiyasi parchalanib, uning о’rnida о’rta asr G’arbiy Yevropa sivilizatsiyasi yuzaga kelgunga qadar о’ziga xos о’tish davri sodir bо’ldi. О’tish davrida yangi sivilizatsiya manaviyati va mafkurasi asoslari shakllandi. II va III asrda xristianlik tarixida apologetika yoki apologetlar davri vujudga keldi. Apologetika sо’zining lug’aviy ma’nosi himoya qiluvchi demakdir. Ya’ni xristian diniy aqidalarini turli xujumlardan himoya qilishdir.

Tarixiy manbalarning о’ziga xos xususiyatlari Temuriylar sulolasi hukumronlgi davrida tarix fanining ham buyuk mutafakkirlari yetishib chiqadi. Bunga shaxsan sohibqiron Amir Temurning tarix faniga bо’lgan qiziqishi, hurmat va etiqodi sabab bо’lgan bо’lsa ajab emas. XV asrda tarix ilmi sohasida yozilgan asarlarini sanab kо’rsatishning o’zi temuriylar davrida bu fanning nechog’lik taraqqiy etganligidan guvoxlik beradi. Bu davr tarix fanning ham о’ziga xos xususiyatlarini kо’rish mumkin. SH.A.Yazdiyning “Zafarnoma” asarida sohibqiron Amir Temur tarixiga oid malumotlardan tashqari Temurdan oldingi о’tgan davr tarixi xaqida ham bag’oyat qiziqarli ma’lumotlar berilgan. Muallif bu asarni temuriylardan Shohruxning о’g’li Ibrohim Sultonning tashabbusi bilan yozgan.

XVIII – XIX asr о’rtalarida tarix falsafasi J.J.Russoning ijtimoiy – siyosiy qarashlari. J.J. Russo 1712 yil Jenevada soatsozlar oilasida dunyoga keladi. U dastlabki ta’limni о’zi tug’ilib о’sgan joyidan oladi. U 1741 yili Parijga kelib, u yerda Golbax Didro va boshqalar bilan juda yaxshi munosabatda bо’ladi. Russo Didro tashkil etgan “Ensiklopediya”da uning taklifiga binoan ishtirok etadi. Russoning jamoatchilikka keng tanilishida uning “fan va sanat haqidagi mulohazalar” (1750) asri muhim ahamiyat kasb etganligi ma’lum. Russoning “Insonlar о’rtasidagi tengsizlikning kelib chiqishi va asoslari tо’g’risida mulohazalar” asri uning obrо’siga yana obrо’ qо’shadi. U “fanlarning ma’naviyatga ta’siri” asarida о’zi yashab turgan sivilizatsiyani tengsizlik sivilizatsiyasi deb tanqid qiladi.

XIX asr oxiri - XX asr tarix falsafasi O. Shpengler haqida malumot Osvald Shpengler 1880 yilning 29 mayida Gori yaqinidagi mо’jazgina Blankerburg shahrida tug’iladi. 1887 yilda Shpingler oilasi zost shahriga kо’chib о’tishadi. Shpengler bu yerda gimnaziyaga о’qishga kiradi. U yillar о’tgach yana Goriga kо’chib о’tishadi. Shpengler Latinadagi о’quv bilim yurtida о’qiydi. O. Shpengler nemis faylasufi va XX asr tarix falsafasi konsepsiyasining namoyandasi hisoblanadi. Shpengler keyinchalik Myunxenga kо’chib borib, u yerda hech kim bilan muloqotga kirishmay “Yevrpoaning sо’nishi nomli mashxur asarining qoralama variantini yozadi. Nihoyat bu kitobning birinchi jildi 1918 yilda nashr qilindi va u muallifga shon – shuhrat keltiradi. 1919 yilda “Prusschilikva sotsializm” nomli uncha katta bо’lmagan asarini yozadi. 1922 yilda esa, “Yevropaning sо’nishi asarining ikkinchi jildi nashrdan chiqadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Prezident asarlari 2. О’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “О’zbekiston”, 2009 3. Karimov I.A. О’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. 1-jild, - T. “О’zbekiston”, 1996. 4. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. 2-jild, -T. “О’zbekiston”, 1996. 5. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T. “О’zbekiston, 1996. 6. Karimov I.A. Bunyodkorlik yо’lidan. 4-jild, -T. “О’zbekiston”, 1996. 7. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. “О’zbekiston”, 1998.

O'xshashlar

Ma’naviyatli inson tushunchasi

Din, dinshunoslik, din falsafasi, teologiya, teosofiya xudojo’ylik tushunchalarining ma’nosi va ularning o’zaro aloqasi

Diniy fanatizmning asoslari va manbalari. Terrorizm tushunchasi, shakllar, sabablari va unga qarshi kurash mexanizmlari

Estetikaning asosiy kategoriyalari

Din haqida tushuncha