Imom Maturudiy va Burxoniddin Marg`inoniylarning ma`naviy jasoratlari - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Imom Maturudiy va Burxoniddin Marg`inoniylarning ma`naviy jasoratlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2167.5 KB

Ko'chirib olish

IMOM MATRUDIY VA BURXONIDDIN MARG`INONIYNING MA`NAVIY JASORATI

Moturidiy 23.09.19 2http://aida.ucoz.ru

Abu Mansur al-Moturidiy • Abu Mansur al-Moturidiy sunniy e'tiqodidagi ikki yirik oqimlardan biri bo‘lmish Moturidiya oqimining asoschilaridan hisoblanadi. Uning hayoti haqida ma'lumotlar juda oz. To‘liq nomi Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Hanafiy al-Moturidiy as- Samarqandiydir.

Tarjimai hol • Buyuk kalom imomi va fiqh olimi asli Samarqandning Moturid qishlog‘idan (hozirgi Jonboy tumanida joylashgan) bo‘lib, uning taxallusi shu qishloqqa nisbatan olingandir. • Al-Moturidiy yashagan davr Somoniylar hukmronlik qilgan davrga to‘g‘ri keladi. Samarqand dastlab bu davlatning poytaxti bo‘lib, so‘ngra IX acrning oxiridan boshlab poytaxt Buxoroga ko‘chirildi. Biroq o‘sha vaqtda ham Samarqand Buxoro bilan bir qatorda Movarounnahrning iqtisodiy-madaniy markazi bo‘lib qolaverdi.

• Abu Mansur al-Moturidiy tug‘ilgan yili haqida aniq ma'lumotlar yo‘q. U Samarqandda 944-945 yilda vafot etgan va shahar chekkasidagi Chokardiza degan qabristonga dafn etilgan.

• Ba'zi manbalarda uning Samarqanddagi al-Ayoziy madrasasida ta'lim olgani qayd etilgan. Al- Moturidiy Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad al-Iyodiy, Imom A'zam mazhabidagi buyuk olim Nasr ibn YAhyo al-Balxiy, Muhammad ibn al-Fadl kabilarni o‘zining ustozi deb bilgan.

A l-Moturidiy va uning asarlari • Al-Moturidiy fiqh va kalom masalalari bilan qiziqib, Hanifiya mazhabi olimlaridan dars olib o‘z bilimini oshiradi. Shu vaqt davomida ko‘plab mashhur faqihlar va muhaddislar bilan muloqotda bo‘lgan va munozaralar qilgan. Butun umri davomida shu sohaga oid asarlar yozib qoldirgandir. Mahmud ibn Sulaymon al-Kafaviyning (vafoti 1582 yil) «Katoib ul-a'lom al-axyor fi taboqot va mashoyix mazhab an-Nu'mon» («Nu'mon mazhabiga mansub bo‘lgan taniqli alloma faqihlar va shayxlar haqidagi kitob») nomli kitobida al-Moturidiy va uning asarlari haqida ayrim ma'lumotlar beriladi. Masalan, quyidagi asarlari nomlari keltirilgan: «Kitabi Tavhid», «Kitab Maqomat», «Kitab rad avomil lil adila lil ka-biy» («Ka'biy zalolatlarining boshlanishini rad qilishga bag‘ishlangan kitob»), «Kitab bayon va hum ul-ma'tazila» («Mu'tazila g‘avg‘olari va undan qo‘rqmaslik haqidagi kitob bayoni»), «Kitab Ta'vilot al-qur'on» («Qur'on ta'vili kitobi»).

• Hoji Xalifaning (1609-1659) «Kashf az-zunun an-asomil kutub va-l-funun» («Kitob va fanlar nomlari haqidagi shubhalarni bartaraf etish kitobi») kitobida e'tirof etilishicha yana Abu Mansur al-Moturidiyning «Ma hazi ash- shari'a» («Shariat asos-lari sarasi»), «Kitab al- jadal» («Dialektika haqida kitob») kabi asarlari ham bo‘lgan. Bulardan tashqari al- Moturidiyning «Kitab al-usul» («Diniy-ta'limot usuli kitobi») asari ham ma'lum.

• Abu Mansur al-Moturidiyning ko‘p asarlari bizgacha yetib kelmagan, yetib kelganlari ham asosan xorijiy mamlakatlar kutubxona va qo‘lyozma fondlarida saqlanadi. Al-Moturidiy Islom olamida juda nozik hisoblangan «Kitab Tavhid» — asari bizning davrimizga yetib kelgan va u 1970 yilda Fathulloh Xulif tomonidan Bayrutda nashr etilgan.

• Al-Moturidiy ko‘p shogirdlar yetishtirdi, ular orasida islom olamiga mashhur allomalar: Abul-Hasan ar- Rustug‘faniy (vafoti 961), Ishoq ibn Muhammad as- Samarqandiy va Abdu-l-Karim al-Pazdaviy (vafoti 999), Abu Ahmad al-Iyodiy kabi olimlar bor edi. Shogirdlari o‘z ustozlarining ta'limotini davom ettirishganligi tufayli Hanafiya mazhabidagilar ichida Moturidiya oqimi vujudga kelgan. • Abu Mansur al-Moturidiyning zamondoshlari hamda hamfikrlaridan mashhur fihq olimi Abul-Qosim Hakim as-Samarqandiyni alohida ko‘rsatib o‘tish lozim. Bu olim Samarqandda tug‘ilib, butun umrini shu yerda o‘tkazgan. Fiqh va kalom sohasida mashhur bo‘lgan.

• Al-Moturidiy nafaqat fihq, kalom ilmiga oid, balki boshqa fanlarga oid asarlar ham yozgan deb aytish mumkin. O‘zR FAning Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanayotgan al-Moturidiyning ovchilikka oid asari bunga dalil bo‘ladi. Bu asarning bir qo‘lyozma nusxasi «Risola jonvor doriy» («Jonvorlarga oid risola») deb nomlangan bo‘lib, unda ovchi qushlarni boqish haqida fikr yuritiladi. Bu asarda ovchi burgutlarning har xil zotlari, ularning tashqi ko‘rinishlari, oziqlantirish, ovga yaroqliligi bilan bir qatorda ko‘paytirish, izi va chatishtirish usullari kabi masalalar haqida gap boradi. • Al-Moturidiy o‘z davrining islomiy ilmlari sohasida eng yetuk bilim sohibi hisoblanib, musulmon dunyosi olimlari tomonidan tan olingan va hozirda ham turli diniy asarlarda zo‘r ehtirom bilan tilga olinadi.

• Al-Moturidiyni ulug‘lab «Imom al-Xuda» va «Imom al-mutakallimin» (Hidoyat yo‘li imomi va mutakallimlar imomi) kabi nomlar bilan ham ataganlar. • Movarounnahr - Markaziy Osiyo xalqlari turli falsafiy, tabiiy, aniq fanlar, adabiyot, san'at sohalarida dunyoga mashhur siymolar, allomalar bilan birga islom nazariyasi, diniy ilmlar bo‘yicha al- Moturidiydek butun musulmon olamida nom qozongan olimlarni ham yetishtirib chiqardilar. • O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 dekabrda qabul qilgan qaroriga binoan 2000 yilda allomaning 1130 yillik tavallud sanasi nishonlandi.

• 2000 yilda buyuk mutaffakkirning 1130 yillik yubileyi keng nishonlandi. Mazkur yubileyda Prezident I.A.Karimov nutq so`zlab, alloma yurtdoshimizning insoniyat madaniyatiga qo`shgan hissasi to`g`risida jumladan quyidagicha mulahazalarni bayon qilgan edi: “Alloma bugungi kunda ham o`z ahamiyati va ta`sirini yo`qotmagan hoyotbaxsh kuch, ya`ni g`oyaga qarshi g`oya jaholatga qarshi ma`rifat yo`lini tanladi va umrining oxiriga qadar shu yo`lda sobit qoldi. U johil kuchlarning tahdid va tajovuzlaridan qo`rqmay, hodoyat yo`lini yo`qotgan firqalarga qarshi jiddiy va keskin raddiyalar bitdi. Hazrat Moturidiyning asarlaridagi ilmiy asos va mantiq qudrati shu darajada kuchli ediki, uni hatto allomaning muholiflari ham tan olishga majbur bo`ldilar. Shuning uchun ham Moturidiy bobomiz islom olamida “Musulmonlarning e`tiqodini tuzatuvchi” degan yuksak sharafga sazovor bo`ldi. Mana shu ma`noda bu mo`tabar zot o`zining teran ilmi, pok e`tiqodi sabot va matonati bilan islom dining sofligi uchun kurashar ekan, kelajak avlodlarning manfaatlarini himoya qilgan, deb ishonch bilan aytishga haqlimiz. Buyuk bobomizning o`z Vatani oldidagi yana bir ulkan hizmati shundan iboratki, ulug` vatandoshimiz e`toqod ilmi – muqaddas dinimizni qanday tushunish va unga qanday amal qilish ta`limotini yanada rivojlantirdi. Islom dining insonparvarlik mohiyatini xalqning milliy urf-odatlari, asriy an`analari bilan uyg`unlashtirdi.

• Hazrati Moturidiyning o`ninchi asrdayoq diniy g`oyarlarni g`arazli maqsadlar yo`lida qurolga aylantirish, mutaassiblik va johillik botqog`iga botib qolish qanchalik xatarli ekanligini aoslab bergani biz uchun ayniqsa muhumdir. Alloma bobomiz: “Din yo`lidagi barcha adashuvlarning bosh sababi riyokor kimsalarga ko`r-ko`rona ergashishdir”, degan edi. Bu so`zlarning naqadar haqqoniy ekanligini,hanuz o`z ahamiyatini yo`qotmaganligini butun dunyoda ro`y berayotgan yuzlab voqealar misolida yaqqol ko`rib turubmiz ”.

al-Marg ` inoniy • Burxoniddin Marg’inoniy (to`liq ismi Abulhasan Ali ibn Abubakr ibn Abduljalil al-Farg`oniy al-Rishtoniy al- Marg`inoniy) (1123.23.9, Rishton tumani, Dahbet qishlog`i — 1197.29.10, Samarqand)— buyuk faqih, imom. Dastavval otasi Abubakr ibn Abduljalil, so`ng Simom Bahouddin Ali ibn Muhammad Asbijobiy qo`lida tahsil ko`rdi. Rishton, Marg`ilon, Buxoro, Samarqand va Movarounnaxrning boshqa shaharlarida islomiy taʼlim olib, hanafiya mazhabining buyuk faqihi sifatida nom qozondi. Shayxulislom bo`lib yetishdi. 1149 y. haj safariga bordi. Burxoniddin Marg’inoniy Samarqand sh.dagi Chokardiza kabristonga dafn etilgan.

Burxoniddin Marg’inoniy • Burxoniddin Marg’inoniy fiqh bo`yicha asosiy asari “Bidoyat ul-mubtadi q ” (“Boshlovchilar uchun qo`llanma”)ni hanafiya nazariyotchisi, shariat asoschilaridan Abul Hasan al- Quduriy (1029 y. v.e.) va Muhammad ash-Shayboniy (884 y. v.e.) asarlariga tayanib yozgan. Burxoniddin Marg’inoniyning ushbu kitobi nazariy asar edi, undan amaliy jihatdan foydalanish qiyin bo`lgan.

KITOB AL-HIDOYA DOLZARB HAYOTIY MASALALAR • Shu sababli B. M.ning o`zi 8 jildli sharh — “Kifoyat ul-Muntahiy” (“Yakunlovchilar uchun tugal ta ` limot”)ni yozishga karor qilgan. Keyinchalik bu kitobi asosida “Kitob al- Hidoya” (qisqacha nomi “Hidoya” — “To`g`ri yo`l”)ni yaratadi (1178). Burxoniddin Marg’inoniy bu kitobda o`sha zamonlarda mo`minmusulmonlar duch keladigan dolzarb hayotiy masalalar, jumladan oilaviy va ijtimoiy munosabatlar, mulkchilik, savdo-sotiq, jinoyat va jazo, insonning burch va mas ` uliyatlariga taalluqli juda ko`p murakkab muammolarni islomiy huquq nuqtai nazaridan hal etib berdi.

• Burxoniddin Marg’inoniyning ilmiy merosi o`z ahamiyatinn yo`qotmagan. Jahondagi ko`p oliy o`quv yurtlarida musulmon huquqshunosligi fanlari Burxoniddin Marg’inoniyning fiqh ta ` limoti asosida o`rganiladi. O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng uning ilmiy merosini har tomonlama chuqur o`rganish, asarlarini chop etish ishlariga katta eʼtibor berila boshlandi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov tashabbusi bilan Burxoniddin Marg’inoniy vafotining 800 yilligi (1997), tavalludining 910 yilligi (hijriy sana bo`yicha) (2000) keng nishonlandi. Shu munosabat bilan Marg`ilon sh. markazida B. M. yodgorlik majmui bunyod etilib, shu yerda uning ramziy maqbarasi o`rnatildi.

• Prezident I.A.Karimovning ta`biri bilan aytganda, Marg`inoniy yashagan zamon - Sharq uyg`onish davrining birinchi bosqichi bo`lmish X-XII asarllarda Movaraunnahr zaminidda ilmu-fan gurkirab rivojlangan, jamiyat taraqqiyoti uchun islom huquqini to`g`ri anglash va amal qilish muhum ijtimoiy zaruriyatga aylangan edi. Marg`inoniy esa o`z asarlarida o`sha zamonlarda mo`min-musulmonlar duch keladigan dolzarb hayotiy masalalar, jumladan, oilaviy va ijtimoiy munosabatlar, mulkchilik, savdo-sotiq, jinoyat va jazo, insonnning burch va ma`suliyatlariga ta`luqli ko`p- ko`p murakkab muammolarni islomiy huquq nuqtai nazaridan hal etib bergan edi. Fiqh ilmi bo`yicha u yozgan asarlar, ayniqsa, “Hidoya” kitobi, o`sha davrda mavjud va katta ahamiyatga molik bo`lgan ko`plab huquqiy muammolarni yechib berishga qaratilgan va bu yo`nalishdagi o`ziga hos qulayliklar bilan barchaning e`tirofiga sazovor bo`lgan edi.

O'xshashlar

O'zbekistonning ma`naviy ma`rifiy zaminlari

Milliy ma`naviy meros va qadriyatlar

Ma`naviy - ma`rifiy ishlar va uning o\\'ziga xos xususiyatlari

Ma`naviy va moddiy boylik uyg`unligi 2

Islom talimoti rivojlanishiga hissa qo’shgan Markaziy Osiyo mutafakkirlari